اگر تأييدات امام نبود اعدام می‌شدم

این گزارش وقتی تهیه شد که متوجه شدم آیت‌الله یوسف صانعی در مشهد است. به اعتقاد برخي سفر او، درپي سفر آیت‌الله موسوي اردبيلي، آیت‌الله هاشمي شاهرودي، حجت ااسلام هاشمي رفسنجاني و آیت‌الله مكارم شيرازي به مشهد، اهميت ديگري هم دارد كه ردپاي آن را مي‌توان در انتخابات سرنوشت‌ساز مجلس خبرگان رهبري جستجو كرد. گفت‌وگوی یک ساعته با آیت‌الله صانعی در خيابان امام رضاي مشهد و در منزل او انجام شد.

در چند سال گذشته، او به دليل نوع رويكرد و تفاوت در برداشت از تعابير نظام حاكم در ايران، از مناصب اجرایی دور مانده است. اگرچه كه آیت‌الله صانعی تاکید دارد، در گذشته نيز همين برداشت‌ها را داشته و اگر تاييدات آيت اله خميني نبود، او اعدام
می‌شد.

صانعي يكي از روحانياني است كه به خاطر فتواهاي متفاوت و بيان صريح نظرات فقهي در مورد مسايلي كه سالهاست كمتر در شكل ماهوي آن بحث شده، شهرت دارد. او در بيشتر موارد با پاسخ‌هاي متفاوت به استفتائات جواب داده و همواره مورد توجه بسياري از جوانان بوده است.
مثلا در مورد روزه در ماه رمضان ذکر می کند كه اگر روزه گرفتن به نيت لاغر شدن نيز باشد، چون باعث تقرب است صحيح است.

این موضوعی است که با نظرات بسياري از علماي ديني اختلاف دارد. او همچنين نظراتي در مورد روابط دختر و پسر و بهره‌هاي بانكي، حتي مسايل كشوري نظير قوه قضاييه دارد. چنان‌كه اشاره مي‌كند‌: امروز تنها راه جذب مردم به اسلام، بيان مباني حقوق بشر و كرامت انسان در اسلام است. بايد از حقوق بشر، حرمت انسان و جايگاه والاي آن در دين سخن گفت.

او كه در طول مصاحبه از خاطراتش با آيت‌الله خميني نقل مي‌كرد، علی‌رغم این‌که نقدهایی را به نظام وارد می‌دانست، از بیان آن نقدها خودداری می‌کرد، اما معتقد بود : «نبايد وارد منازعات بي‌حاصل شد.»
وی همچنین به يك صحبت ناگفته از آيت الله خميني اشاره كرد كه در خصوص دوری از شعار و نزدیکی به عمل ذکر شده بود. او گفت: «من فكر مي‌كنم بايد براي كسب جايگاه لازم در سازندگي، كاركرد. روزي از ایشان شنيدم كه به كسي نصيحت مي‌كرد، تسبيح را بيانداز و بيل را بردار.

وي در بخش ديگري ازصحبت‌هايش به جمله‌اي از آيت الله نائيني اشاره‌اي داشت كه گفته بود: قدرت را يا عصمت محدود مي‌كند يا مردم و با این جمله، از زياده خواهي‌ها نیز انتقاد كرد.

آیت‌الله صانعی که بيشتر سعي مي‌کرد با ذكر جمله "به نظر من" از طرح موضوعات به شكل قطعي دوري كند، در پاسخ به سوالی درباره قوه قضاييه، گفت: «مشكلات زياد است. امامي كه ما مي‌شناسيم، چنين دستگاه قضايي را ... » و سكوت کرد چرا كه به گفته خود، نمي‌خواهد بر آتش منازعات بدمد. وي بار ديگر گفت: «حرف‌هاي بي تأثير و بي ارزش فقط سرگرمي است.»

آنانی که حرفشان خريدار دارد

صانعي متعقد است اگر شرايط مهيا بود بسياري از فتواهايش را قانوني مي‌كرد تا چهره حقيقي اسلام را نشان دهد. اگرچه با تاسف اشاره کرد كه در نبود آيت الله خميني، اين كار ميسر نخواهد بود. وقتي در باب انجمن حجتيه و فرهنگ ظاهرگرايي ديني سوال کردم، تأكيد کرد: من به گروه‌ها كاري ندارم، به نظرم چنين بحث‌هايي بي‌فايده است. هر كس بايد بنابر فهمي كه از دين دارد عمل كند و وظيفه من و شما تنها امر به معروف و نهي از منكر و پرهيزدادن افراد از گناه و ايمان به اسلام انحرافي است.

از او در مورد مشكلات جاري در جامعه اسلامي نظير حاشيه نشيني ، فقر، فسادهاي اجتماعي و معضلات روزمره پرسیدم. در پاسخ به اين سؤال نيز با خنده گفت: آنها كه حرفشان در سيستم اجرايي خريدار دارد، بايد در مورد اين قبيل مباحث موضع بگيرند. برويد و از آن آقايان سؤال كنيد كه با حاشيه‌نشيني، اعتياد و قرص‌هاي نشاط آور چه مي‌كنند؟ البته آنها هم جواب‌هاي استانداردي دارند، مثلاً مي گويند كه فلان چيز بايد بشود،يا فلان نشود، اما چگونه؟ معلوم نيست.

مهمترين وجه تامل برانگيز آیت‌الله صانعی، فتاوي متفاوت اوست. او در امور ديني نظراتي به جز نظرات مطرح در ايران دارد:
برابر دانستن ديه زن و مرد، همگنی خون‌بهاي مسلمان و غيرمسلمان، برابري ارث زنان و مردان، قائل بودن سن 13 سالگي براي بلوغ دختران.

برخی که در برابر نظرات او، دیدگاه انتقادی دارند، می‌پرسند: مستندات فقهي چنين فتواهایی چيست؟ چرا پيش از اين چنين احكامي از دل منابع فقهي بيرون نيامده بود؟ آيا صدور چنين احكامي، "وادادگي" در برابر فرهنگ و قوانين غربي نيست؟ و این که، چنين احكامي مستندات ديني دارد يا تنها مصلحتي بوده و به قصد خوشايند زمانه وضع شده؟

صانعي در پاسخ، طرح اين موضوعات را ضروري خواند و تأكيد كرد كه مقام نقد، حرمت داشته و بيان چنين شبهاتي به غني شدن فقه شيعي كمك مي‌كند.
وي به نقدهاي وارده چنين پاسخ داد: اين سؤال جواب نغزي دارد. يعني همين اشكال در جاهاي ديگري هم مطرح است. هرچه آنجا پاسخ مي‌دهند، اينجا هم جواب همين است. مثلاً اين‌كه مي‌گويند اين فتاوي قبلاً نبوده، سؤال من اين است كه مگر ولايت فقيه، همين بحثي كه امروزه بعضي‌ها در موردش افراط هم مي‌‌كنند، قبلاً بوده؟ این بحث هم به عنوان بحثي جديد و بنابر ضروريات جامعه مطرح شد يا مثلاً همين جمهوري اسلامي، آيا طرح اين مدل حكومتي وادادگي بود؟ چون مثلاً غربي‌ها به اين نتيجه رسيده‌اند كه حكومت مردم بر سرنوشت خويش خوب است و ما نیز سابقه تاريخي استبدادي داشته‌ايم، تن دادن به رأي مردم وادادگي در برابر غرب است؟ يا مثلاً همين حوزه‌هاي علميه كه الان با متدهاي غربي، امتحان برگزار مي‌كنند و دروس اينترنتي ارائه مي‌شود، آيا استفاده از اين شيوه ها چون در گذشته نبوده، وادادگي محسوب مي شود؟

وي سپس با لحني آميخته با طنز اشاره مي كند: آقازاده‌هاي بسياري از علما قبلاً دكترا نمي‌گرفتند و حالا مي‌گيرند. زندگي عوض شده و اين به معناي وادادگي نيست.

صانعي در ادامه مي‌گويد: قبلاً در اين كشور به جاي هتل، كاروانسرا داشتيم. مردم با الاغ و شتر سفر مي‌كردند. حالا بگوئيم چون قبلاً وضعيت آنطوري بوده، امروزه استفاده از اتومبيل و هواپيما و مترو و بقيه وسائل نقليه وادادگي بوده و بهتر است همان الاغ و شتر را سوار شويم؟ مي‌گويند كه احكامي اينچنين پيش از اين نبوده، پس چرا رساله منتشر مي شود؟ پس اجتهاد براي چيست؟ با اين ترتيب بايد درهاي حوزه را بست اگر هر برداشت جديدي را وادادگي بناميم.

جوجه كشي را دخالت در كار خدا مي‌دانستند

آیت الله صانعی سپس با اشاره به طرح شبهات جديد در حوزه مسائل فقهي اظهاركرد: وقتي كه مشكلي مطرح مي‌شود، جواب ندهم؟ بگويم همان چيزي كه در گذشته بوده، چون قبلاً بوده الان هم بايد همان باشد؟ با چنين منطقي آيا مي شود افراد را به دين جذب كرد؟

وي به فتواي صادره خود پيرامون برابري ديه و ارث زن و مرد اشاره کرد و گفت: مگر مرد از آسمان افتاده يا مثلاً زن از جاي ديگري آمده كه مي‌گويند ديه يا ارث مرد بايد با زن فرق داشته باشد؟ احكام صادره از سوی من در اين موارد بر اساس ادله فقهي است در حالی که به نظرمن احكام قبلي مبتني بر روايات و مستندات مستحكم نبوده و براساس فرهنگ زمان تبيین شده است.
مثلاً مي‌گفتند كه چون زن خرجي نمي‌دهد، بايد نصف مرد ارث و ديه بگيرد. براساس آيات قرآني هرآنچه خوب است از هر كسي مي‌توان یاد گرفت. امروز بنابر همين اصل است كه در نظام جمهوري اسلامي گوسفند شبيه‌سازي مي‌كنند، قبلاً بعضي‌ها مي گفتند كه اين كارها، كار خدايي است و شخص مرتكب، مرتد است و بايد اعدام شود. حتي خاطرم هست كه وقتي براي اولين بار در مرغداري‌ها بحث جوجه‌كشي مطرح شد، عده اي سروصدا كردند كه اين كارها دخالت در فعل الهي است.

اودر باب مستندات فتاوي خود تاکید کرد: در كنار صدور فتوا، ادله احكام جديد صادره را نیز گفته‌ام. چندين صفحه در تشريح حكم برابري ديه زن و مرد توضيح داده‌ام و در باب سن بلوغ دختران، 36 روايت را بررسي كرده‌ام.

اگر بخواهيم كه تنها به گفته گذشتگان اكتفا كنيم، بايد همان 100 صفحه اوليه فقه شيعه را نگاه داشته و صدها هزار صفحه فقه و احكام جديد صادره را در دريا بريزيم. وي در ادامه اشاره كرد: نبايد هر آنچه را كه برخلاف نظر ما بود، وادادگي در برابر بيگانگان و بي پايه و اساس بخوانيم.

او در بخش ديگري از مصاحبه به مسئله غنا و حرمت موسيقي اشاره كرد و گفت:اگر محتوا سالم بود، غنا و سرود، حلال است. وي سپس به سابقه اين موضوع اشاره کرد: پيش از اينها، مرحوم فيض حكم به حليّت موسيقي داد به شرطي كه به حال مردم مفيد باشد،اما همان زمان مي‌گفتند كه فيض كافر شده است.

عکس و گفت و گو: اردوان روزبه