آیا می‌توان تحریم‌های تازه را دور زد؟

ایرج ادیب‌زاده

رهبر جمهوری اسلامی می‌گوید: «ملت و مسئولان تحریم‌ها را دور می‌زنند و هم‌چون سه دهه‌ی گذشته تحریم‌ها را ناکام می‌گذاریم.»

روز گذشته، کره جنوبی هم اعلام کرد که تحریم‌های جدیدی علیه ایران وضع کرده و گفته است: ۱۰۲ شرکت و مؤسسه‌ی ایرانی ازجمله بانک ملت در سئول همراه با ۲۴ افراد درگیر در پرونده‌ی هسته‌ای جمهوری اسلامی در فهرست‌های جدید کره جنوبی قرار گرفته است. همزمان بانک‌های اماراتی هم از انتقال ارز به ایران خودداری می‌کنند.

آیا می‌توان این تحریم‌های تازه را دور زد؟

این پرسشی است که با دکتر فریدون خاوند، استاد اقتصاد در دانشگاه رونه دکارت پاریس درمیان گذاشته‌ام.

مسئله‌ی تحریم‌های اقتصادی به‌شدت جدی شده و صحبت‌های دیروز آقای خامنه‌ای در مورد ضرورت ایجاد یک اقتصاد مقاومتی در کشور، برای نخستین‌بار است که نشان می‌دهد رهبر جمهوری اسلامی در عمل بر سخت‌ترشدن تحریم‌ها انگشت می‌گذارد و تأکید می‌کند؛ البته به گونه‌ای سخت دیپلماتیک و بهتر است بگوییم تلویحی.

دکتر فریدون خاوند، استاد اقتصاد در دانشگاه رونه پاریس

به‌هرحال مهم‌ترین شخصیت جمهوری اسلامی، می‌پذیرد که وضعیت موجود، نیازمند ایجاد یک اقتصاد مقاومتی است و در این زمینه، بر سلسله اقداماتی که مهم‌ترین آنها اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی است، تاکید می‌کند.

درباره‌ی تفسیری که ایشان از این اصل و بهبود فضای کسب و کار ایران ارائه داده است - اگر فرصت باشد - صحبت می‌کنیم. منتهی مسئله‌ی بزرگی که مطرح است، این است که اولاً تحریم‌های اقتصادی، یا به‌طور کلی مجازات‌های اقتصادی که به دنبال تنش‌های موجود در روابط ایران و جهان خارج بعد از آغاز انقلاب و استقرار جمهوری اسلامی در مورد ایران به اجرا گذاشته شده، متأسفانه ضربات سهمگینی بر اقتصاد این کشور وارد آورده است.

اگر در حال حاضر اقتصاد ایران اینگونه حاشیه‌ای است، و فقط و فقط بر درآمدهای نفتی تکیه دارد ازجمله به همین دلیل است. ایران در عرصه‌های مختلف، از هواپیمایی غیر نظامی گرفته تا وضعیت دانشگاه‌ها در وضعیت اسفباری به‌سرمی‌برد. این یکی از دلایل مستقیم فشارهای اقتصادی خارجی است.

در حال حاضر این تحریم‌ها شدت بیشتری به خود گرفته است؛ به‌خصوص بعد از قطعنامه‌ی تحریم چهارم شورای امنیت سازمان ملل متحد و اقدامات یک‌جانبه‌ای که به‌موازات قطعنامه‌ی ۲۹ ۱۹ از طرف قدرت‌های بزرگ به اجرا گذاشته شده است.

ازجمله برخوردهای ایالات متحده‌ی آمریکا، اتحادیه‌ی اروپا و کشورهای مهمی مثل ژاپن، و به‌تازگی اقداماتی که از طرف کشورهایی مثل امارات عربی متحده در عرصه‌ی بانکی اتخاذ شده یا از طرف کره‌ی جنوبی صورت گرفته، همه و همه نشان‌دهنده‌ی این است که وضعیت تازه‌ای در فضای بین‌المللی ایران ایجاد شده است.

البته تنها برگ برنده‌ای که جمهوری اسلامی برای مقابله با این تحریم‌ها در اختیار دارد یکی درآمدهای نفتی است و دوم اینکه هنوز کشورهایی هستند که از یک نوع پویایی اقتصادی برخوردارند و می‌توانند در بعضی موارد به جمهوری اسلامی، البته با هزینه‌های بیش‌تر، برای تأمین نیازهایش کمک کنند. استفاده از این برگ‌های برنده اما بیش از پیش دشوار می‌شود. منتهی همین‌ها به جمهوری اسلامی امکان می‌دهد که سرش را از آب بیرون نگه دارد.

رهبر جمهوری اسلامی در سخنان اخیر خود درباره‌ی تحریم‌ها، دولت را موظف به بهبود فضای کسب و کار کرده است. بهبود فضای کسب و کار در شرایط کنونی تحریم‌ها به نظر شما امکان‌پذیر است؟

فضای کسب و کار ایران هیچ‌وقت در چنین شرایط وخیمی قرار نداشته است. به دلیل همین وخامت فضای کسب و کار است که نرخ رشد اقتصادی ایران به پایین‌‌ترین سطح ممکن در چندسال گذشته رسیده است. آماری که در مورد سال ۱۳۸۷ منتشر شده است از یک رشد فقط نیم درصدی حکایت می‌کند و در سال ۸۸ و ۸۹ هم بهبود پیدا نکرده است.

حتی از لحاظ آمار رسمی بیکاری، وضعیت بسیار نگران‌‌کننده است. ما به آمار واقعی کاری نداریم. آماری که مرکز آمار ایران ارائه داده می‌گوید نرخ بیکاری در ایران به ۱۵ درصد رسیده است . و به‌خصوص نرخ بیکاری در میان جمعیت جوان بین ۱۵ تا ۲۴ سال، رسیده است به ۳۰ درصد که یکی از بالاترین نرخ‌های بیکاری، در میان جمعیت جوان است.

شما عوامل وخامت فضای کسب و کار در ایران را چطور ارزیابی می‌کنید؟

عامل عمده‌ی وخامت فضای کسب و کار ایران دو چیز است: یکی بحران سیاسی در درون ایران و دوم بحران پایان‌ناپذیر و شدت‌گیرنده در روابط بین‌المللی ایران. با وجود این دو بحران عظیم که البته ناتوانی دولت در سیاستگزاری اقتصادی هم به آنها دامن می‌زند، چگونه می‌شود فضای کسب و کار در ایران را بهبود بخشید و تحریم‌ها را دور زد؟

نکات مهمی که آقای خامنه‌ای در صحبت‌هایش اصلاً به آنها‌ توجهی نمی‌کند، نبود سرمایه‌گذاری، عدم اشتیاق کارفرمایان به این است که سرمایه‌های خودشان را برای افزایش تولید و به‌خصوص ایجاد فرصت‌های شغلی بسیج کنند. این است که فضای داخلی ایران فاقد امنیت است.

فضای بین‌المللی ایران هم به همان اندازه فاقد امنیت است. زیرا مشخصه‌ی اصلی آن جهانی شدن اقتصاد است. تاجران و بازرگانان و دست‌اندرکاران محافل صنعتی و خدماتی ایران بیش از پیش رابطه‌ی‌شان با دنیا دشوار و دشوارتر می‌شود. چگونه می‌شود در چنین فضایی از بهبود فضای کسب و کار کشور صحبت کرد؟