Oct 2009

یادداشت‌های رویا

تئودرو آدورنو، ترجمه‌ی مسعود خیرخواه: «جی» گفت: «من این اتفاق را قبلا دیده‌ام. اتوبوس همین‌طور قدری به حرکت‌اش ادامه می‌دهد و بعد از آن وارونه می‌شود و همه‌ی ما می‌میریم.» در همان لحظه اتوبوس به سمت دیگر جاده افتاد. ناگهان، به خود آمدم و دیدم روبروی «جی»، ایستاده‌ام؛ هر دو صحیح و سالم بودیم. متوجه شدم دارم گریه می‌کنم چون گفتم، «خیلی دوست داشتم با تو زنده باشم.» من در لحظه‌ی مرگ، بیدار شدم.

در مهلکه‌ی آزادی

ژولیا کریستوا، ترجمه‌ی مریم تقوی: همراهان فمینیست سیمون دو بووار به‌درستی به این حقیقت پی برده‌اند که «دیگری» یا «مرد جهانی» در اندیشه‌ی او، در آیین ابرمرد، و هم‌راه با مفاهیمی چون دوگانگی، خشونت و وابستگی متبلور می‌شود.

حاکمیت و پاسخ‌های دینی جای‌گزین

مجید محمدی: قریب به اتفاق روحانیون شیعه که از امتیازات برآمده برای روحانیت در دوران حکومت دینی برخوردارند هم‌چنان به تکرار فقه و کلام سنتی، پاسخ به پرسش‌های مقلدان، و واکنش به هر آن‌چه تازه و بدیع باشد یا قدرت حاکم روحانی را مورد پرسش قرار دهد مشغولند؛ اینان مغرور از باده‌ی قدرت نیازی نمی‌بینند که با اهل فکر از هر گروه و دسته وارد گفت‌وگو شوند.

اسطوره و علم

حمید پرنیان: چه‌اندازه شانسی است که در آن روز وقتی هارون دست‌اش را بلند می‌کند تا آفت را تولید کند لک‌لک‌ها بیایند و وقتی موسی بخواهد که آفت را از بین ببرد لک‌لک‌ها بازگردند! این تکنیک، به‌جای آن‌که اسطوره را دربرابر علم قرار دهد، اسطوره را تبدیل به علم می‌کند – و نه، آن‌گونه که امروزه می‌گویند، علم را تبدیل به اسطوره کند.

متدهای تفسیری و صحت متون وحیانی

مجید محمدی: پس از انقلاب و در دوره‌های آیت‌الله خمینی و آیت‌الله خامنه‌ای دو قرائت بسیار تازه از مکتب یا همان ایدئولوژی عرضه شد: قرائت لنینیستی از اسلام در عصر خمینی و قرائت استالینیستی ـ فاشیستی در عصر خامنه‌ای. روشن‌فکران دینی دست مستقیمی در این دو قرائت نداشتند بل‌که با طرح ایدئولوژی دینی، زمینه را برای این دو قرائت تازه که در آشپزخانه‌ی روحانیت آماده شد فراهم کردند.

ازدواج

ژرژ باتای، ترجمه ی احسان نیکی: گرچه اروتیسم متعاقباً اشكال گوناگوني پيدا كرده است، اما اين اشكال هميشه موضوعات اساسي آن را تشكيل مي‌دهند: «وارونه‌سازی وصلت‌ها»، عقده‌ی فِدِرا و ميلِ کسی-را-از-پا-درآوردن مانع از آن نمی‌شود که دست به حركتي بزنند كه رو به سوي كليّت دارد.

حضور دریدا در زندان

داریوش محمدپور: یکی از مدعیات نقدهایی که نگارنده به نویسنده‌ی «الاهیات شکنجه» دارد این است که به‌کاربستن «متافیزیک حضور»‌ با سامانه‌ی فکری نویسنده سنخیت و سازگاری ندارد و به عبارت دیگر با دفاعِ شورمندانه‌ای که ایشان از مدرنیته می‌کند، هم‌‌خوان نیست.

تاملی در آیه‌ای قرآنی

ح. مهراج: از دیر باز میان مفسران برای یافتن تناسب هنری میان «جَمَل» و «خِیاط» اختلاف نظر وجود داشته است. گویی برای ایشان نیز نسبت شتر با سوراخ سوزن به قدری غریب بوده است که به دنبال توجیهاتی برای آن باشند.

سکولاریزم سیاسی، علیه یا له دین؟

میثم بادامچی: قلب برهان راولز و توکویل در مورد جدایی نهاد دین از نهاد حکومت آن است که آمیختگی دین و حکومت به فساد دین می‌انجامد. بر این اساس قوت و پویایی دین در آمریکا در مقایسه با کم‌رونق‌بودن نسبی آن در کشورهای اروپایی نتیجه‌ی آن‌ست که دست دین در آمریکا بر خلاف اروپا از ابتدا از دامان حکومت کوتاه بوده است.

جديت ناامن محمدرضا نيکفر

داریوش محمدپور: نیکفر حتی در به کار بردن اصطلاحات و تعابير هم شلختگی به خرج می‌دهد (و اين از فلسفه‌خوانده‌ای چون او بسیار بعيد است): اوبه آسانی از «ایمان اسلامی» و «عمل اسلام‌آوردن» سخن می‌گويد آن هم در بستری که موضوع «شریعت» است و «قيامت»، «تنزيل»‌ است و «تأويل»،‌ «محسوس» است و «معقول».

پیشگفتاری بر اسطوره

حمید پرنیان: آدونیس، در نوزادی هم شگفت‌آورانه زیبا بود. آفرودیت برای این‌که آدونیس را برای خود نگه دارد، وی را در گنجه پنهان کرد و آن را به پِرسِفون، الهه‌ی جهان زیرین، سپرد بی‌آن‌که از درون آن چیزی به وی بگوید. پرسفون گنجه را گشود و با دیدن آدونیس سخت شیفته‌ی وی گشت. همین شد که گنجه را به آفرودیت بازنگرداند. هر یک از این دو الهه، آدونیس را تنها برای خویش می‌خواست. پس، زئوس فرمان داد که آدونیس باید چهار ماه پیش پرسفون، چهارماه پیش آفرودیت، و چهارماه دیگر تنها باشد.

خاست‌گاه‌های توتالیتاریسم

حمید پرنیان: توتالیتاریسم، اقدامی است برای حذفِ تکثر و آزادی - و سرانجام – حذفِ «دنیا»ی کنشِ انسان. توتالیتاریسم در نهایتِ خود به اردوگاه‌های کار اجباری ختم می‌شود. چرا شهروندان دولت-ملت‌های مدرن، دموکراسی را این‌همه نامطلوب یافتند؟

هیدگر و عبور از فلسفه‌ی علمی

ریچارد رورتی، ترجمه ی عباس ارض‌پیما: در قرن ما، سه پاسخ به این پرسش داده شده است که «چگونه باید رابطه‌ی خود را با سنت فلسفی غرب درک کنیم؟». پاسخ‌هایی موازی که به‌واسطه سه فرایافت درباره‌ی هدف فلسفه‌ورزیدن طرح شده‌اند. این سه پاسخ عبارت‌اند از، پاسخ هوسرلی(علمی)، پاسخ هیدگری(شاعرانه) و پاسخ پراگماتیستی‌(سیاسی).

دموکراسی‌خواهی و تجویز تحریم اقتصادی

اکبر گنجی: افزایش تحریم اقتصادی بیش از آن‌که به رژیم صدمه وارد کند، موجب افزایش درد و رنج مردم ایران خواهد شد. وظیفه‌ی اخلاقی روشن‌فکران و سیاست‌مداران آن است که درد و رنج مردم را کاهش دهند، نه آن‌که سیاست‌هایی پیش‌نهاد کنند که موجب افزایش درد و رنج مردم شود.

عبدالکریم سروش کافی نیست

مجید محمدی: جریان روشن‌فکری دینی در ایرانِ مابعد دهه‌ی ۱۳۲۰ سه دوره و طرح متفاوت را پشت سر گذاشته و به صحنه آورده است که آن‌ها را به‌واسطه‌ی تاثیرپذیری از اندیشه‌های سه چهره‌ی بارز این جریان، طرح‌های بازرگان، شریعتی و سروش می‌نامیم.

انسانی کردن علوم اسلامی

حسین کمالی: ضرورت زمانه ما انسانی کردن علوم اسلامی است. شعار وارونه اسلامی کردن علوم انسانی بر شعور علمی تکیه نمی‌زند؛ بلکه در وحشت بیمارگونه یا فوبیای منادیانش از شکنندگی هنجارهای مألوف، و هراس از فروپاشی شالوده‌های فکری‌شان ریشه دارد. به تعبیر روان‌شناسان، گویی نوعی جابه‌جایی یا دگرنمایی رخ داده است؛ احساس ترس جابه‌جا شده و در قالب انکار خشمگنانه و به صورت پرخاشجویی نمود یافته است.

دولت دینی و نواندیشی دینی

اکبر گنجی: «برابری» بنیاد مشترک دموکراسی و حقوق بشر است. در جوامعی که سنت و فرهنگ و دین آدمیان را برابر نمی‌دانند، باید از برابری انسان‌ها دفاع کرد. دین و سنت و فرهنگ را باید به گونه‌ای بازسازی کرد که به برابری و آزادی راه بگشاید.

تمایز میان علوم طبیعی و انسانی

حمید پرنیان: فردگراییِ برلین دیدگاه‌ وی درباره‌ی ماهیت علوم انسانی و ارتباط آن با علوم طبیعی را شکل داده است. فردگرایی برلین تحت تاثیر نئوکانت‌گرایی بود و شدیدا با این مخالف بود که استانداردها یا الگوهایی را قطعی و نابه‌جا بر تجربه‌ی انسانی تحمیل کنیم، استانداردها یا الگوهایی که با تجربه‌ی انسانی جور نیستند.

گفت و گو، به منظور حل مسائل و ایجاد روابط

اکبر گنجی: ایران عضو سازمان ملل متحد و از امضا کنندگان اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی سازمان ملل متحد است. اگر دولت‌ها می‌توانند از طریق آژانس بین المللی انرژی و شورای امنیت بر دولت ایران فشار وارد آورند، چرا نمی‌توانند از طریق این سازمان بر دولت ایران در زمینه‌ی رعایت حقوق بشر فشار وارد آورند؟

علم علم و علم جهل

حمید پرنیان: مفهومِ فلسفه‌ی آیزیا برلین زمانی شکل گرفت که وی هم‌هنگام ایده‌آلیسم و پوزیتیویسم منطقی می‌خواند اما هردو را نمی‌پذیرفت. برلین ایده‌آلیسم را دیدگاه متعالی فلسفه ارزیابی می‌کرد و «ملکه‌ی علوم» نامیده بود. از دید وی، ایده‌آلیسم قادر بود حقیقت‌های بنیادین، لازم، مطلق، و انتزاعی را به وجود آورد.