May 2008

من می‌خواهم؛ پس درست است

مریم اقدمی: «شما دارید از کی طرفداری می‌کنید؟ از حقوق یک مشت آشغال مزاحم خیابانی؟ حالا دیگه حقوق این آقایان باید محفوظ باشد و نباید به صورت متهم باهاشون برخورد بشود؟ شما دیگر چه جور ملتی هستید؟» اگر بخواهیم چنین اظهار نظرهایی را به شکل ساختار استدلالی و مرتب بیان کنیم می‌توان گفت این ساختار را دارد: «ادعای من درست است؛ برای این‌که من دوست دارم این طور باشد.»

عواقبش خوب نیست

مریم اقدمی: احتمالاً این خبر را شنیده‌اید که وزارت بهداشت با نصب دستگاه‌های فروش سرنگ و کاندوم مخالفت کرده است. دلیل مخالفت هم این بوده که «عرضه این‌گونه لوازم در محیط‌های غیرآموزشی، باعث ریخته شدن قبح رفتارهای پرخطر خواهد شد.» در نگاه اول به نظر نمی‌رسد چنین استدلالی ایرادی داشته باشند. اصلاً می‌توان گفت استدلال‌های منطقی چنین ساختاری دارند. اما نکته‌ی مهم این است که به طور منطقی نمی‌توان با توجه به نتایج و پیامدهای یک باور و گزاره، درستی یا نادرستی آن را تعیین کرد.

«سنتی شدن، یکی از جلوه‌های تجدد است»

محمد تاج‌دولتی: دکتر محمد توکلی طرقی در ادامه‌ی گفت‌وگوی خود با رادیو زمانه پیرامون کتاب تازه‌اش «تجدد بومی و بازاندیشی تاریخ» می‌گوید: «ایرانیان آستانه‌ی انقلاب مشروطیت می‌خواستند خودشان را بیشتر مثل برادران و خواهران اروپایی‌شان بکنند. یعنی دو «دیگری» وجود دارد. یک «دیگری» که «عرب» است و مردم می‌خواستند خودشان را از او جدا و دور کنند؛ و یک «دیگر» اروپایی هست که می‌خواستند خودشان را به او نزدیک کنند.»

آیت‌الله دیباجی: علمای معتدل را برابر افراطیون تقویت می‌کنیم

سراج‌الدین میردامادی:‌ شورای جهانی فقه اسلامی پنج‌شنبه گذشته، در هتل هیلتون پاریس اعلام موجودیت کرد. این شورا در نشست آغازین خود با حضور شش تن از فقهای شیعه و سنی به بحث و بررسی مسایل دنیای اسلام ‌پرداخت. آیت‌الله سید ابوالقاسم دیباجی، روحانی شیعه ایرانی‌تبار از کویت که دبیرکل این شورا است به سوال‌های زمانه در این باره پاسخ گفته است.

«تجدد همیشه بومی است»

محمد تاج‌دولتی: با دکتر محمد توکلی طرقی گفت‌وگویی داشتم درباره‌ی آخرین اثری که تالیف کرده است او می‌گوید: «تجدد همیشه بومی است. متاسفانه برداشتی که در بین همکاران ایرانی من بوده، این است که تجدد ایرانی یک تجدد عاریتی است و تجدد آن نهادهای فرهنگی و صنعتی است که ما از اروپا به عاریت گرفته‌ایم. به نظر من تجدد یک روند تاریخی جهانی‌ست که هم‌زمان در سراسر جهان شروع می‌شود و در هر نقطه‌ای از جهان به شکلی و با ریتمی خاص به پیش می‌رود.»

گیرم پدر تو بود فاضل

مریم اقدمی: «چرا به حجاب اجباری نه می‌گوییم» که در سایت زمانه منتشر شد، حرف‌های خانم فاطمه صادقی درمورد حجاب و تجربه‌های شخصی او از این قضیه است. بررسی محتوای این حرف‌ها، هدف این نوشته نیست و مثل قسمت‌های قبل به دنبال چیز دیگری هستم. این‌که نکته جالب برای خواننده‌ها این بوده که ایشان دختر آیت‌الله خلخالی هستند. درست به همین دلیل کامنت‌هایی که برای این مطلب نوشته شده از نظر خطاهای استدلالی، نمونه‌های خوبی هستند.

من فرق می‌کنم

مریم اقدمی: همه ما وقتی به حکمی قانونی یا اخلاقی اعتراض داریم که آن را نمی‌پسندیم خیلی وسوسه می‌شویم «ادعای خاص بودن» کنیم. یعنی اغلب سعی می‌کنیم ازقاعده‌ای جداگانه و در واقع از یک تبصره‌ استفاده کنیم. مثلا ممکن است کسی به شدت مخالف حکم اعدام باشد و تصادفا عزیزترین فرد زندگیش به قتل برسد. در چنین موردی اگر او ادعا کند قاتل باید اعدام شود، چون این پرونده با بقیه پرونده‌ها فرق دارد ادعایش مغلطه‌آمیز است.

حقی به نام «حق دخالت بشردوستانه»

محمد تاج‌دولتی: دکتر آرش نراقی، نویسنده و پژوهشگر فلسفه دین و اخلاق می‌گوید: «‌به گمان من در تعریف سازمان ملل از جنگ عادلانه، باید تجدیدنظر کرد. جنگ عادلانه، فقط جنگ تدافعی نیست. یعنی دفاع در برابر تهاجم خارجی، تنها دلیلی نیست که جنگ را عادلانه می‌کند. ‌یعنی این فقط دولت مهاجم نیست که حق مصونیت بین‌المللی خود را به علت تهاجم به کشور دیگر از کف می‌دهد، بلکه علاوه بر آن، اگر دولتی حقوق اساسی شهروندان خودش را به نحوه گسترده و سیستماتیک نقض کند نیز، حق مصونیت از تعرض را در عرصه‌ی بین‌المللی از دست می‌دهد.»

استثنا، قاعده نیست

مریم اقدمی: این گزاره کلی را همه قبول داریم که «زخمی کردن دیگران با چاقو جرم است» و در ضمن می‌دانیم «جراحان با چاقو بدن بیماران را می‌شکافند.» در یک استدلال شتابزده می‌توان از این دو مقدمه نتیجه گرفت که «جراحان مجرم هستند.» اما این نتیجه‌گیری مغلطه‌آمیز است. اشتباه چنین استدلالی مغالطه «مورد تصادفی» است و وقتی رخ می‌دهد که کسی بخواهد قاعده‌ای را در یک مورد نامربوط به کار ببرد.

«حقوق بشر، کفِ اخلاق است»

محمد تاج‌دولتی: دو هفته پیش به دعوت «مرکز فرهنگی- اسلامی ولیعصر» در تورنتو دکتر آرش نراقی، یکی از روشنفکران دینی جوان و مطرح ایرانی که چند سالی است در کالیفرنیا پی‌گیر پژوهش‌های خود در زمینه فلسفه غرب و قلمرو فلسفه دین، معرفت شناسی و اخلاق است؛ برای ایراد چند سخنرانی به تورنتو آمده بود. در چند جلسه سخنرانی عمومی، آرش نراقی درباره نگاهی عرفانی به چرخه حیات، موانع فهم متن مقدس در جوامع امروز و یک سخنرانی به زبان انگلیسی با عنوان خوشبختی و معنای زندگی، با گروهی از ایرانیان و تعداد چشمگیری از جوانان دانشجوی علاقه‌مند به این مقوله‌ها سخن گفت. با آرش نراقی درباره یکی از نوشته‌های اخیر او با عنوان حقوق بشر و مساله نسبیت‌گرایی فرهنگی گفت و گو کردم.

سروش: گفت‌وگو، تحمل می‌طلبد

آن‌چه در ادامه می‌آید، متن کامل دومین نامه سرگشاده دکتر عبدالکریم سروش خطاب به آیت‌الله جعفر سبحانی است. او در بخشی از این نامه می‌نویسد: «اسلام را در همین رنگارنگی‌اش باید دید. اسلام فقط آن نیست که امروز حوزه‌های شیعی ایران یا حوزه‌های وهابی عربستان می‌‌آموزند. اسلام مجموعه درک‌ها و تفسیرهایی است که تا کنون از اسلام شده است. تنها راه بقا و دوام دیانت، گشودن ریه‌ها و پنجره‌ها برای تنفس از هواهای تازه است. به گذشته پر تنوع فرهنگ اسلامی بنگرند و به چالاکی مسلمانان و بی‌باکی‌شان در درک و اخذ حکمت از چین و هند و ایران و یونان.»

مکانیسم نزول وحی

محمد نیما: به نظر می‌رسد قبل از پرداختن به «چیستی» بحث باید از «چرایی» آن بپرسیم و این که اساساً چرا چنین مباحثی در ذهن بشر طرح می‌شود و کدام ضرورت و مشکل باعث طرح این مسائل می‌شود. این سؤال یک جواب کلی دارد و آن این که پیشینه‌ی سیر فکری بشر نشان می‌دهد که دغدغه همیشگی و لاینفک و ناگزیر بشر «معقول سازی» و «مفهوم سازی» دنیایی بوده‌است که در آن زندگی می‌کند. پیامبران هم برای پاسخ به این دغدغه آمده‌اند.

ثابت کن این طور نیست

مریم اقدمی: طلب برهان از مخالف یک ادعا، مغالطه «انتقال بار اثبات» است و بسیار شبیه استدلال بر اساس نادانی است. در این نوع مغالطه‌ها فرد ادعایی می‌کند و برای فرار از اعتراض‌ها و مستدل جلوه دادن حرفش می‌گوید «ثابت کن این طور نیست.» در واقع با این نوع استدلال «هر» ادعایی درست فرض می‌شود؛ مگر این‌که خلاف آن ثابت شود!

چرا اخباری‌گری و ظاهر گروی در شیعه هنوز معنا دارد؟

دکتر حسن رضایی: «هر چند‌ شریعت‌ و فقه‌ اسلامی‌ در عصر اولیه ‌خود از ترجمه‌ منطق‌ صوری‌ یونانی‌ فوائد زیادی‌ برد، اما آسیب‌ها و ضررهای‌ آن‌ بسی‌ بیشتر و وخیم‌تر بوده‌ است‌، زیرا فقه‌ و فقها را به‌ جای‌ اصرار بر براهین قرآنی و توحیدگرایانه، منطق تجربی و فهم اجتماعی شریعت‌ به‌ سمت‌ شکل‌گرایی‌ و جمود بر معانی لفظی و بر اشکال‌ خاص‌ تاریخی‌ سوق‌ داد. پدیده‌ای‌ که‌ به عقیده بسیاری کماکان‌ مانع‌ فقه ‌و فقها در درک‌ و هضم‌ درست‌ واقعیات‌ جامعه‌ مدرن‌ است‌.»