«روسیه در مورد ایران با آمریکا معامله می‌کند»

شیرین فامیلی

رهبران اتحادیه‌ی اروپا، روز پنجشنبه تصمیم گرفتند تحریم‌های بیشتری را علیه ایران اعمال کنند.

در این رابطه با دکتر رضا تقی‌زاده، تحلیل‌گر سیاسی و استاد روابط بین‌الملل دانشگاه گلاسکو در لندن، گفت وگو کرده‌ام.

آقای تقی‌زاده! قرارهای روز پنجشنبه‌ی اتحادیه‌ی اروپا درباره‌ی ایران، شامل چه تحریم‌هایی می‌شود و اهمیت آن چیست؟

تصمیماتی که در جلسه‌ی روز پنجشنبه‌ی اتحادیه‌ی اروپا اتخاذ شد، تصمیماتی کلی است. قرار شده وزرای خارجه‌ی کشورهای اروپایی، موارد دقیق‌تر این تحریم‌ها را روشن کنند. ولی به‌نظر می‌رسد نفت و گاز ایران، هدف اصلی این تحریم‌هاست. چون انتقال تکنولوژی به ایران و صنایع نفت و گاز ایران را هدف قرار داده‌اند.

رضا تقی‌زاده، تحلیل‌گر سیاسی و استاد روابط بین‌الملل دانشگاه گلاسکو در لندن

روسیه و چین در مورد قرار دادن این موارد در قطعنامه‌ی قبلی شورای امنیت از خود مقاومت نشان دادند و تاحدودی خواسته‌های جامعه‌ی جهانی را در این زمینه تعدیل کردند. حال جامعه‌ی اروپا به تلافی آن‌چه در قطعنامه‌های شورای امنیت قید نشده، فشار بیش‌تری در اعمال تحریم‌های یک‌جانیه علیه صنایع نفت و گاز ایران به خرج می‌دهند. آنها تصور می‌کنند از راه اعمال تحریم‌های تازه، می‌توانند اقتصاد ایران را به‌طور وسیع‌تری تحت‌الشعاع قرار دهند.

آنها می‌خواهند فروش محموله‌های تصفیه شده‌ی نفت خام، یعنی بنزین و سوخت به ایران را محدود کنند؛ برای کشتیرانی و حمل‌ونقل دریایی و هوایی ایران، محدودیت بیش‌تری قایل شوند و بیمه‌ی محموله‌هایی که از ایران به خارج می‌رود و یا از خارج به ایران می رسد را با محدودیت‌های بیش‌تری روبه‌رو کنند.

باتوجه به این که همه‌ی فروش نفت خام ایران باید بیمه شود، در صورت عدم برخوردار از این امکان، معامله کردن با کمپانی‌های کوچک برای ایران بسیار دشوار خواهد بود و پرداخت هزینه‌ها به ایران نیز با تعویق همراه می‌شود. این امر می‌تواند علاوه بر محدودیت واردات محصولات پالایش شده، صادرات نفت خام ایران را مورد هم تهدید قرار دهد.

دیمیتری مدودیف، رییس‌جمهور روسیه، از تحریم‌های جداگانه علیه ایران انتقاد کرده و گفته است باید جمعی عمل کرد. به‌نظر شما تحریم‌های اتحادیه‌ی اروپا و واکنش روسیه، چه تاثیری بر اعمال تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران دارد؟

در مورد اجرای قطعنامه‌های شورای امنیت، کشورهای عضو باید مقررات داخلی خود را وضع کنند و قطعنامه‌ها را به اجرا بگذارند و کشورهای عضو دایمی شورای امنیت خودشان را مکلف به اجرای این تصمیمات می‌دانند.

دیمیتری مدودیف، رییس‌جمهور روسیه، از تحریم‌های جداگانه علیه ایران انتقاد کرده و گفته است باید جمعی عمل کرد.

روسیه قبل از اتخاذ تصمیم در مورد قطعنامه‌ی سال ۱۹۲۹، اعلام کرده بود با اعمال تنبیه‌های یک‌جانبه علیه ایران مخالف است و در مذاکراتی که اعضای ثابت شورای امنیت در نیویورک داشتند، هم روسیه و هم چین معتقد بودند که موارد مربوط به صنایع نفت و گاز ایران نباید در این قطعنامه گنجانده شوند.

خلاصه این که روسیه نمی‌خواهد ایران کاملاً از پا بیفتد. چون هنوز روس‌ها در ایران منافع تجاری خاصی دارند، به ایران صادرات نظامی و اسلحه و با آن همکاری‌های اتمی دارند؛ به‌خصوص در مورد رآکتور بوشهر. گذشته از این مسایل از موقعیت ایران به‌عنوان یک اهرم در جهت تحقق هدف‌های امنیتی‌شان در منطقه استفاده می‌کنند. در گذشته هم روس‌ها از ایران برای معامله با آمریکا استفاده کرده‌اند.

حال اگر تمام هماهنگی لازم با آمریکا و جامعه‌ی اروپا در مورد ایران از طرف روسیه انجام گیرد، وسیله‌ای برای چانه‌زنی‌های بیش‌تر روسیه باقی نمی‌ماند. مثلاً هفته‌ی آینده آقای مدودیف عازم واشنگتن است و قرار است با آقای اوباما ملاقات کند. روس‌ها هنوز خواسته‌هایی از آمریکا دارند؛ از جمله عضویت در سازمان تجارت جهانی که از سال ۱۹۹۳ به این‌سو هنوز عملی نشده است.

در مقابل این خواسته‌ها اگر آنها هم‌چنان جایی برای چانی‌زنی در مورد ایران داشته باشند، شاید فکر کنند دست پرتری خوهند داشت. ضمن این که در داخل روسیه، هنوز ابهام‌هایی وجود دارد؛ به‌خصوص از طرف روزنامه‌نگارها، صاحب‌نظران و محافل روشنفکری که معتقد به رفتن به‌طور کامل در دامان آمریکا و پشت کردن به ایران نیستند.

لازم به یادآوری است که روس‌ها تنش سیاسی با ایران در منطقه را نمی‌خواهند، چون بخشی از جنوب روسیه، ساکنین مسلمان دارد و تعدادی از جمهوری‌های کوچک روسیه از جمله چچن، در مقابل تهدیدها و تحریکات خارجی آسیب‌پذیرند. هم‌چنین در آسیای مرکزی کشورهای مسلمانی هستند که می‌توانند مورد تحریک قرار گیرند. در حالی که روسیه ثبات این مناطق را در جهت امنیت ملی خود می‌بیند. به‌همین دلیل نمی‌خواهد با ایران در تنش و تضاد قرار بگیرد.

این نوع حمایت‌ها به‌نوعی حفظ موقعیت نسبی روس‌ها در ایران است. ضمن این که روس‌ها هم‌چنان ایران را یک خطر امنیتی برای خود تلقی نمی‌کنند و در مورد ایران به معاملات بسیار مهم‌تری با آمریکا دست زده‌اند. بنابراین اظهارات رییس‌جمهور روسیه که از اعمال تحریم‌های یک‌جانبه انتقاد کرده به‌نوعی حفظ موقعیت آنها در منطقه و به‌ویژه در ایران است.

علی لاریجانی، رییس مجلس شورای اسلامی، در واکنش تندی نسبت به تصمیم اتحادیه‌ی اروپا گفته است با این اقدامات مقابله به مثل خواهد شد. به‌نظر شما ایران چه امکاناتی برای مقابله با این تصمیم‌ها دارد؟

ایران در عمل فاقد هر نوع امکانی برای تلافی‌جویی متقابل با کشورهای خارجی است. به‌خصوص در ارتباط با تحریم‌هایی که اعمال می‌شود. من برخلاف آقای لاریجانی، تصور می‌کنم به‌دلیل ضعفی که دولت ایران از آن رنج می‌برد و در ماه‌های گذشته نیز این آسیب‌پذیری‌ها بیش‌تر از گذشته شده، دولت ایران هم‌چنان اصرار به معامله با جامعه‌ی جهانی دارد. آن‌هم باوجود تحریم‌هایی که علیه ایران اعمال می‌شود و به‌رغم تهدیدهایی که قبل از تصمیم‌گیری در مورد قطعنامه‌ی شورای امنیت از طرف مقامات ایرانی صورت گرفته بود.

علی لاریجانی، رییس مجلس شورای اسلامی، در واکنش تندی نسبت به تصمیم اتحادیه‌ی اروپا گفته است با این اقدامات مقابله به مثل خواهد شد

در واقع مسابقه‌ی جاری، نه در جهت تلافی‌جویی و تهدید، بلکه در این جهت است که بگویند تلافی‌جویی نخواهیم کرد و هنوز آماده‌ی مذاکره‌ایم. قبل از تصویب قطعنامه‌ی تازه‌، آقای احمدی‌نژاد گفته بود معامله‌ی مبادله‌ی سوخت با اورانیوم غنی شده در صورت تصویب قطعنامه‌ی تنبیهی علیه ایران منتفی خواهد شد، اما دو روز قبل دوباره آقای احمدی‌نژاد اعلام کرد این معامله از نظر ایران هم‌چنان پابرجاست.

ایران اصرار کرده بود در صورت تصویب قطعنامه با گروه ۱+۵ و اروپا مذاکره نخواهد کرد. حتی پیش از تصویب قطعنامه، تقاضا کرده بود مذاکره‌ای بین آقای جلیلی و خانم اشتن صورت بگیرد. خانم اشتن در همان زمان گفت ما با شما مذاکره خواهیم کرد ولی تنها پس از تصویب قطعنامه.

اکنون پس از تصویب قطعنامه و اعمال تنبیهات یک‌جانبه‌ی تحریمی از طرف اتحادیه‌ی اروپا، خانم اشتن نامه‌ای به ایران می‌نویسد و ایران را به گفت‌وگو دعوت می‌کند. ایران نیز بدون رد این پیشنهاد اعلام کرده که آن را بررسی می‌کند. بنابراین می‌توان دید که ایران از موضع ضعف عمل می‌کند و بیش‌تر به سازش تمایل دارد. به‌نظر می‌رسد فشارهای اعمال شده تاکنون به نتایج مثبتی رسیده است.

آقای تقی‌زاده! اگر به گفته‌ی شما ایران مایل به سازش است پس موضع‌گیری‌های تهدیدآمیز برخی از مسئولان جمهوری اسلامی با چه هدفی انجام می‌گیرد؟

آن‌چه اظهار می‌شود تنها جنبه‌ی تبلیغات داخلی دارد، ولی در عمل آن‌چه به دنیا به‌عنوان پیام ارسال می‌شود پیام تقاضا برای سازش و رسیدن به توافق است.

ایران از نظر اقتصادی دچار شرایط بسیار نگران‌کننده‌ای است، از نظر سیاسی هم منزوی‌تر از گذشته است و یاران منطقه‌ای و جهانی خود را از دست داده است. یادتان باشد یک‌سال پیش وقتی آقای احمدی‌‌نژاد دو روز بعد از پایان انتخابات و اعلام نتیجه‌ی آن عازم روسیه شد و در جلسه‌ی سران کشورهای عضو پیمان شانگهای شرکت کرد، در واقع جشن پیروزی‌اش را می‌گرفت، اما به فاصله‌ی یک‌سال، همان جمع اعلام کرد ایران را در جمع خود نمی‌پذیرد. در سفر هفته‌ی گذشته‌ی آقای احمدی‌نژاد به ترکیه که قرار بود به جلسه‌ی سران شانگهای برود، این مسافرت را لغو کرد و داوطلبانه خود را از گروه کنار کشید.

می‌بینیم که ایران روسیه و چین را از دست داده و در طول دوسال گذشته به اروپا پشت کرده و حالا حتی در پیمان‌های منطقه‌ای هم پذیرفته نمی‌شود. درنتیجه هم از نظر اقتصادی و هم از نظر سیاسی، در تنگنای جدی قرار دارد و به‌رغم ادامه‌ی اظهارات تبلیغاتی در داخل، مواضع ایران آسیب‌پذیرتر از گذشته است و آمادگی بیش‌تری برای سازش با جامعه‌ی جهانی دارد.