ایران و درخواست عضویت در شورای حقوق بشر

حسین علوی

جمهوری اسلامی ایران بار دیگر خواستار عضویت در شورای حقوق بشر سازمان ملل شده است. پیش از این، یکبار درخواست جمهوری اسلامی در مجمع عمومی رای نیاورده بود. بسیاری از فعالان حقوق بشر با این درخواست ایران مخالفند و شیرین عبادی حقوقدان و برنده جایزه صلح نوبل از دبیرکل سازمان ملل خواسته است که مانع عضویت جمهوری اسلامی در شورای حقوق بشر شود. الاهه هیکس فعال حقوق بشر در آمریکا می گوید که جمهوری اسلامی مانند دیگر کشورهای ناقض حقوق بشر، می خواهد از عضویت در این شورا به عنوان یک ابزار سیاسی استفاده کند:

شورای حقوق بشر شورایی جدیدالتأسیس است که شش سال از عمر آن میگذرد و البته از عملکرد آن خیلی انتقاد می‌کنند. یکی از شرایطش این است که همه‌ی کشورها و قاره‌ها در شورا سهمیه داشته باشند، و همه می‌توانند تقاضا کنند و عضو شوند. این شورا ۴۷ عضو دارد و هر سه سال یک بار کشورها مدت عضویت‌شان تمام می‌شود و دوباره باید نامزد شوند و رأی‌گیری شود.


یعنی طبق این مقررات، کشورهایی هم که حتی خودشان ناقض حقوق بشر هستند،حق دارند عضو شوند؟

دقیقاً، و انتقاد به همین مسئله است که در شورای حقوق بشر در حال حاضر کشورهایی چون عربستان سعودی، مصر، پاکستان، کوبا و ونزوئلا عضویت دارند. یعنی کشورهایی که خود ناقض حقوق بشر هستند. می‌دانیم که دولت آقای اوباما تازه به این شورا پیوسته و چهارسال پیش، در زمان آقای بوش، ایالات متحده به خاطر این مسأله و انتقادی که نهادهای بین‌المللی حقوق بشر به او می‌کردند خودش را برای عضویت در شورای حقوق بشر کاندیدا نمی‌کرد.

این بار جمهوری اسلامی ایران هم کاندیدا شده است و رأی‌ گیری در ۱۳ ماه مه یعنی کمتر از یک ماه دیگر در مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک انجام خواهد شد. کشورهای کاندیدا باید از میان ۱۹۲ کشور، اکثریت آراء را به دست بیاورند تا عضویت‌شان در شورای حقوق بشر پذیرفته شود.

لگوی شورای حقوق بشر سازمان ملل

در جلسه‌ی فوریه‌ی گذشته شورای حقوق بشر در ژنو، این شورا به نمایندگان جمهوری اسلامی برای بهبود حقوق بشر در ایران توصیه‌هایی کرد. سرنوشت این توصیه‌ها چه شد و آیا نوع برخورد جمهوری اسلامی ایران با آن، معیاری برای گزینش در شورای حقوق بشر خواهد بود؟

در آن جلسه نه تنها توصیه‌هایی شد، بلکه قرار است که ایران در جلسه ماه ژوئن امسال دوباره برگردد و پاسخ بدهد . حال برای ما روشن نیست که ایران در شورای حقوق بشر چه توصیه‌هایی را می‌پذیرد، چه توصیه‌هایی را نمی‌پذیرد و در مورد چه توصیه‌هایی سکوت می‌کند. ولی فراموش نکنیم که در ماه نوامبر و بلافاصله پس از آن در دسامبر گذشته، مقامات جمهوری اسلامی با اکثریت آراء در همین مجمع عمومی به خاطر نقض حقوق شهروندان ایرانی محکوم شدند. آن هم برای بیست و سومین بار.

تنها برای سه کشور که جمهوری اسلامی ایران هم یکی از این سه کشور است، اعضای مجمع عمومی سازمان ملل و دولت‌ها از آقای بان کی مون خواسته اند که در سال آینده برای بار دوم گزارشی از نقض حقوق بشر در این کشورها تهیه کند. یعنی فقط شورای حقوق بشر پرونده و کارنامه‌ی سیاه نقض حقوق بشر توسط مقامات جمهوری اسلامی را دنبال نمی‌کند. مجمع عمومی، دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی غیردولتی حقوق بشر هم آن را دنبال می‌کنند و متأسفانه رویدادهای پس از انتخابات، وخامت بیشتری ایجاد کرده و افکارعمومی بسیار نگران نقض حقوق بشر در ایران است. این وضعیت هم به هر حال به طور قطع مدنظر قرار خواهد گرفت.

طبق تقسیم‌بندی‌ای که از قاره‌ها و مناطق مختلف جهان وجود دارد، به هر حال از آسیا باید یک کشور و یا احتمالاً بیشتر وارد این شورا شود. اکنون کاندیداها در چه وضعیتی هستند و چقدر احتمال دارد که ایران بتواند انتخاب شود؟

کشورهای تایلند، مالدیو، قطر و جمهوری اسلامی کاندیداهای سهمیه‌ی آسیا هستند. ناظران در مورد تایلند به خاطر بحرانی که دولت آن کشور بوجود آورده و در مورد ایران به خاطر لابی گری قوی‌ای که مقامات جمهوری اسلامی می‌کنند، این مسائل را از نزدیک دنبال می‌کنند. ولی توجه کنیم که کشورهای اتحادیه‌ی اروپا و ایالات متحده آمریکا نیز که با مقامات مسئول حقوق بشر به طور مرتب در ارتباط هستند، آنها هم لابی گری خودشان را می‌کنند و عرصه‌ی بده و بستان‌ها در این رابطه بسیار در سطح بالایی جریان دارد.

دولت جمهوری اسلامی که در داخل کشور همیشه موازین اسلامی را مقدم بر مقررات بین‌المللی می‌داند، ولی آقای متکی وزیر امور خارجه آمده و برای عضویت در این شورا امضاء داده و تعهد کرده که ایران و مقامات جمهوری اسلامی، موازین بین‌المللی حقوق بشر را در رأس امور قرار خواهند داد و سعی خودشان را خواهند کرد که هم از حقوق بشر در ایران حمایت کنند و هم به پیشبرد آن در جهان کمک کنند! این خیلی قابل توجه است. ولی، به هر حال ناظران از حالا تا ماه آینده این مسائل را در نظر دارند و لابی‌گری‌های جمهوری اسلامی را دنبال خواهند کرد. البته جمهوری اسلامی یک بار کاندیدا شد و خوشبختانه رد شد و این یک شکست بزرگ برای این دولت بود. باید دید که این بار چه خواهد شد.

به جز تعهداتی که نمایندگان جمهوری اسلامی در اجلاس‌های مقطعی شورای حقوق بشر یا سازمان ملل داده‌اند، ایران امضاء کننده‌ی کنوانسیون حقوق مدنی و سیاسی و همین طور کنوانسیون حقوق اقتصادی و اجتماعی هم هست. در بررسی‌ و اظهار نظری که در روز ۱۳ ماه مه، اعضاء مجمع عمومی سازمان ملل خواهند کرد، چه مسائل دیگری مورد بررسی قرار خواهد گرفت؟

نه تنها این تعهدات، بلکه پرونده و کارنامه‌ی جمهوری اسلامی در زمینه حقوق بشر هم بررسی خواهد شد. ۱۰ ماه پیش کمیساریای حقوق بشر گفته بود: مسائلی که در ایران در رابطه با نقض حقوق بشر می‌گذرد شوک‌آور است. آقای بان کی مون بیش از پنج بیانیه در هشدار و محکوم کردن نقض حقوق بشر در ایران داده است. خانم عبادی با آقای بان کی مون در چند ماه گذشته ملاقات‌های متعددی در رابطه با نقض حقوق بشر داشته است. اما ایران متاسفانه درخواست‌های مستقیم ناظران سازمان ملل را رد کرده است برای این که بروند و تحقیقات مستقل انجام دهند.

آقای بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل، از نظر وظایف و مسئولیت های خودش، امکان تاثیرگذاری بر روند انتخاب اعضای شورای حقوق بشر را دارد ؟

آقای بان کی مون دبیرکل سازمان ملل است. اگر بخواهیم اساسنامه‌ی کارش را ببینیم، اجراکننده‌ی مسائلی است که دولت‌ها او را موظف می‌کنند که اجراء کند. دولت‌ها از آقای بان کی مون خواسته‌اند که بیاید و هر سال گزارشی درباره‌ی حقوق بشر در ایران ارائه کند. آقای بان کی مون در مورد همه‌ی کشورها این کار را انجام نمی‌دهد. اما در دو سال گذشته در مورد ایران این اقدام را انجام داده است. آقای بان کی مون آنچه را که دولت‌ها از او می‌خواهند می‌تواند انجام دهد. و کار نهادهای مدافع حقوق بشر و فعالان حقوق بشر این است که از آقای بان کی مون بخواهند اقدام کند. ولی دبیرکل سازمان ملل هیچ قدرتی ندارد که مانع شود.

با این حال کمیساریای عالی حقوق بشر که بخشی از سازمان ملل متحد است، می‌تواند پرونده‌ی ایران را در اختیار کشورهای عضو مجمع عمومی قرار دهد. فراموش نکنیم که در مجمع عمومی از مجموع ۱۹۲ کشور، کشورهایی مثل زیمباوه، مصر، عربستان سعودی و کوبا هم عضویت دارند. این‌ کشورها از متحدین ایران هستند و همیشه به نفع ایران رأی داده‌اند و هر زمان قرار بر این بوده که دولت ایران محکوم شود، این کشورها به پرونده‌ی نقض حقوق بشر در ایران رأی نداده اند.

شما در صحبت‌هایتان از بده بستان‌های سیاسی در همین ارتباط نام بردید و اینکه ایران به خاطر همین بده بستان های سیاسی اصرار دارد عضو شورای حقوق بشر شود. دولت ایران از عضویت در شورای حقوق بشر چه استفاده‌ سیاسی می‌تواند بکند؟

فراموش نکنید، وقتی کشوری مثل ایران بیاید و عضو شورای حقوق بشر شود، مثلا می‌تواند کاری کند که هیچوقت سودان، یا عربستان سعودی به خاطر نقض حقوق بشر محکوم نشوند و بالعکس. عضویت ایران می‌تواند در همین مجموعه کشورها پایه‌های دولت جمهوری اسلامی را قوی‌تر کند. آنها می‌توانند برنامه‌های دولت جمهوری اسلامی را به گونه‌ای در برنامه‌های شورا قرار دهند و با این بده بستان‌ها وزنه خود و همسانانشان را قوی تر کنند.

اما خوشبختانه در شورای حقوق بشر کنونی، همان طور که شما هم گفتید، در ماه فوریه امسال کشورهای اسلامی و بلوک اسلامی که همیشه با جمهوری اسلامی همخوان بودند، در رابطه با ایران سکوت کردند و حتی بعضی‌هاشان به منتقدان پرونده‌ی نقض حقوق بشر در ایران پیوستند. کشورهایی مثل ترکیه و پاکستان هم رأی ندادند و سکوت کردند.

متأسفانه کشورهای دموکراتیک، کشورهای اتحادیه‌ی اروپا، ایالات متحده آمریکا و بلوک‌ کشورهای اسلامی هم همیشه از مسأله‌ی حقوق بشر به عنوان یک ابزار سیاسی استفاده کرده‌اند و ایران هم این بازی را یاد گرفته و به جمع کشورهای دیگر پیوسته و می‌خواهد که وارد این عرصه شود. البته جمهوری اسلامی قبلا یک بار تقاضای عضویت در شورا را کرد، اما رأی نیاورد و این امر برای مقامات جمهوری اسلامی و به ویژه دولت آقای احمدی‌نژاد باعث شکست بزرگی بود. باید ببینیم این بار چه خواهد شد.