Sep 2009

رهبری جنبش سبز: نفی صریح تحریم اقتصادی

اکبر گنجی: هر فرد و گروهی حق دارد با کروبی و موسوی و خاتمی مخالف باشد؛ حق دارد راه خود را از راه آنان جدا سازد؛ حق دارد راهکارهایی متفاوت برای گذار به دموکراسی یا سرنگونی رژیم پیشنهاد و دنبال کند؛ اما حق ندارد به نام و به نمایندگی از نهضتی که آنان رهبرانش هستند، تحریم اقتصادی ایران را تجویز کند و به گونه‌ای سخن بگوید و بنویسد که از آن بوی دفاع از حمله‌ی نظامی به ایران به مشام برسد.

مدافع لیبرالیسم، مخالف خیال‌بافی روشن‌فکری

حمید پرنیان: آیزیا برلین در سال ۱۹۰۹ به دنیا آمد و در ۱۹۹۷ از دنیا رفت. فیلسوف، تاریخ‌دانِ اندیشه‌های فلسفی، تئوریسین سیاسی، استاد دانشگاه و مقاله‌نویس بود. برلین به این مشهور است که مدافعِ سرسختِ لیبرالیسم، مخالفِ افراطی‌گری‌ سیاسی و خیال‌بافیِ روشن‌فکری، و تاریخ‌دانِ اندیشه‌های فلسفی بود.

‫دانشگاه‌ها را زندان می‌کنیم

اکبر گنجی: آیت‌الله خمینی در اوایل انقلاب طی یک سخنرانی گفته بود: زندان‌ها را دانشگاه خواهیم کرد. سه دهه بعد، این پروژه فارغ التحصیلان خود را بیرون می‌دهد: حجاریان، ابطحی، عطریانفر، شریعتی و... که واحدهای درسی نوشته شده به وسیله‌ی سلطان را «پاس» کرده‌اند، در سیمای جمهوری اسلامی، امتحان پس می‌دهند و علوم اجتماعی مدرن را از زوایای گوناگون نقد و رد می‌کنند و... اکنون پروژه‌ای که ناتمام باقی مانده است، پروژه‌ی تبدیل دانشگاه‌ها به زندان است که البته فاز سوم‌ آن هم در حال انجام است.

پوپر و آخرالزمان‌گرایی احمدی‌نژادی

میثم بادامچی: بگذارید یک آزمایش فکری ترتیب دهیم و فرض کنیم پوپر زنده بود و با آخرالزمان‌گرایی احمدی‌نژاد که در سخنان او در مجمع عمومی سازمان ملل امسال هویداست مواجه می‌شد. نقد احتمالی پوپر بر این ایدئولوژی آخرالزمان‌گرا، که من آن را «احمدی‌نژادیسم» می‌نامم، چه می‌بود؟ آن‌چه در این نوشتار می‌آید پاسخ به این پرسش از منظر فلسفه‌ی سیاسی پوپر در کتاب جامعه‌ی باز است.

حقوق بشر را فدای مسائل هسته‌ای نکنید

در آستانه سفر محمود احمدی‌نژاد به نیویورک، اکبر گنجی مطلبی را برای «سی‌ان‌ان» نوشته که ترجمه‌ی آن را می‌خوانید: مردم ایران بر این باورند که محمود احمدی‌نژاد با تقلب چند میلیونی به ریاست جمهوری ایران منصوب شده است. پاسخ دولت ایران به اعتراض ایرانیان در خیابان‌ها، شلیک گلوله و به قتل رساندن آن‌ها بود. احمدی‌نژاد به نیویورک می‌آید تا به نمایندگی از مردم ایران سخن بگوید، در حالی که مردم او را رییس جمهور خود به شمار نمی‌آورند.

هستی انسان

لودویک فوئرباخ، ترجمه‌ی مهران فروتن: آن‌چه انسان هستیِ مطلق نامیده است، یعنی خدای او، چیزی جز هستیِ خودِ او نیست. قدرت ابژه بر فراز او در واقع قدرتِ هستیِ خودِ اوست. بنابراین، قدرت ابژه‌ی احساس در واقع قدرتِ خودِ احساس است؛ قدرتِ ابژه‌ی عقل در واقع قدرتِ خودِ عقل است؛ و قدرت ابژه‌ی اراده‌ قدرتِ خودِ اراده است. انسانی که هستی‌اش توسط صوت متعین شده با احساس مستقر گشته است، دست‌کم با احساسی که عناصر متناظر با خود را در صوت می‌یابد.

زکریای رازی و انقلاب فرهنگی در جمهوری اسلامی

محمد مباشری: در آزمایشی فکری، تصور کنید در اتفاقی معجزه‌وار، جمهوری اسلامی به دوران بزرگانی مثل رازی و ابن سینا برود و نوع حکومت آن دوران شود و یا آن بزرگان زنده شوند و به روزگار ما آیند و بخواهند در دانشگاه‌های جمهوری اسلامی درس دهند و تحقیق کنند. به نظر شما آیا آن‌ها امکان کار هنری، علمی و تحقیقاتی در دانشگاه‌های جمهوری اسلامی و فضای به‌اصطلاح اسلامی‌شده و از نوع انقلاب فرهنگی را دارند؟

آلن بدیو

حمید پرنیان: برای یک فیلسوف معاصر اروپایی عجیب است که کارهای‌اش، روزافزون، به دستِ میلیتاریست‌های جنبش‌های فقرا در کشورهایی هم‌چون هند، کنگو، و آفریقای جنوبی بیافتد و همراه با آثار فرانتس فانون خوانده شود. بعدها، هنگامی که بیش‌تر به فلسفه‌ی بدیو پرداختیم، خواهید فهمید چرا این میلیتاریست‌ها بدیو را می‌خوانند و چنین استقبالی از وی کرده‌اند.

نواندیشی دینی: سکولاریسم و دموکراسی

اکبر گنجی: آیا سخنان نقل شده از نواندیشان دینی حاکی از آن است که آنها موافق دولت دینی و مخالف سکولاریسم هستند؟ روشن است که نواندیشان دینی از تفکیک نهاد دین از نهاد دولت دفاع می‌کنند، دولت دینی را دموکراتیک به شمار نمی‌آورند، سکولاریسم را یکی از اوصاف نظام‌های دموکراتیک به شمار می‌آورند. نواندیشان دینی مسلمانند، اما به حکومت دینی باور ندارند. آنها مدافع و مبلغ نظام سیاسی دموکراتیک، کثرت‌گرایانه، جامعه‌ی مدنی، و حقوق بشر هستند. جمهوری اسلامی نواندیشان دینی را به ضدیت با دین متهم می‌کند. حتی برخی از آنها را مرتد و ملحد خوانده است. پرسش این است: محل نزاع کجاست؟

حاکم جائر و شهروند حق‌مدار - ۲

مجید محمدی: بسیاری از سیاسیون دین‌مدار و فقهای معترض بر این باورند که رابطه‌ی حاکم و محکوم باید بر اساس احکام باب امر به معروف و نهی از منکر تنظیم شود. این موضوع دارای سابقه‌ی تاریخی در میان شیعیان است، چون امام سوم شیعیان بر اساس امر به معروف و نهی از منکر قیام خود علیه حکومت جائر زمان خود را آغاز کرد. اما فقهای قدرت‌مدار و اقتدارگرا این باب را در جمهوری اسلامی به طور کلی تعطیل کرده و با ارتقای حاکمان به مقام معصومیت، از مقلدان اطاعت محض طلب می‌کنند.

حاکم جائر و شهروند حق‌مدار - ۱

مجید محمدی: تقلب گسترده در انتخابات دهم ریاست جمهوری، اعتراضات گستردهٔ مردمی در هفته‌های پس از انتخابات و سرکوب شدید معترضان توسط نیروهای نظامی، شبه‌نظامی، انتظامی و امنیتی، فقه سیاسی مخالفان و منتقدان رژیم ولایت مطلقهٔ فقیه را به مرحله‌ای تازه از حیات خود وارد کرد. فقه سیاسی شیعه پس از استقرار رژیم جمهوری اسلامی و پس از گذار از تثبیت رژیم و تحکیم جای‌گاه حقوقی و سیاسی ولایت مطلقه فقیه و بالاخص پس از مرگ خمینی در حال تحول بوده‌است و عمدتا در دو اردوگاه مردم‌سالاران و اقتدارگرایان در حال نزج و نما بوده‌است.

هستی انسان

لودویک فوئرباخ؛ ترجمه‌ی مهران فروتن: انسان از طریق ابژه‌ای که هستی‌اش را منعکس می‌کند، از خود آگاهی پیدا می‌کند. خودآگاهیِ انسان عبارت از آگاهیِ ابژه است. ما انسان را از طریق ابژه‌ای که هستی‌اش را منعکس می‌کند می‌شناسیم؛ ابژه هستیِ او را بر شما آشکار می‌کند؛ ابژه هستیِ بیان‌کننده‌ی اوست. خودِ راستین و ابژکتیوِ او. این موضوع نه فقط در مورد ابژه‌های ذهنی؛ بلکه در مورد ابژه‌های محسوس نیز صدق می‌کند. حتی آن ابژه‌هایی که در دورترین نقطه از انسان واقع‌اند، جلوه‌هایی از حالتِ هستیِ مخصوص به او هستند. حتی ماه، خورشید، و ستاره‌ها به انسان می‌گویند: خودت را بشناس.

ماليخوليای علوم انسانی و پارانويای دانش اجتماعی؟

حسین کمالی: سخنراني‌های اخير آيت‌الله خامنه‌ای در جمع دانشجويان و استادان دانشگاه در چهارم و هشتم شهريور، و در ديدار با شماری از «شاعران و اهالی فرهنگ» در چهاردهم شهريور، که از قضا در مضمون و واژگان مشابهت عجيبی با اعتراف‌نامه‌ی خوانده شده به نام دکتر سعيد حجاريان در جلسه چهارم محاکمه داشت؛ سمت‌گيری اهرم‌های محوری را در بالاترين سطح تصميم‌سازی حاکميت جهموری اسلامی برملا ساخت. همين که ايشان روی صندلی می‌نشينند و بقيه را روی زمين می‌نشانند؛ توهين ملموس به اهل فضل و دانش است. اما اشکال حقيقی از اين گونه نشانه‌های ظاهری فراتر می‌رود. خطای بزرگ نظری آن‌جاست که علم را يکی از سـلاحهای مقابله با دشمن می‌پندارند و اين نوع ابزارانگاری، در کنار فرض بدفرجام ارزش‌گذاری علوم بر حسب سودآوری سياسی؛ دانش را در ايران به خاک سياه نشانده و فرهنگ را سترون ساخته است.

سکولاریسم و دموکراسی‌خواهی

اکبر گنجی: تا حدی که من می‌فهمم، سکولاریزه‌کردن نظام سیاسی یکی از ارکان دموکراتیزه‌کردن نظام سیاسی است. بدین ترتیب، اگر فرد یا گروهی به دنبال دموکراتیزه‌کردن نظام سیاسی ایران باشند، چاره‌ای جز آن ندارند که فرایند جداسازی نهاد دولت (state) از نهاد دین (religion) را هم دنبال کنند. آیا نواندیشان دینی به این مدعا باور دارند و کارشان معطوف به جداسازی این دو از یک‌دیگر است یا به دنبال نوعی حکومت دینی به ظاهر دموکراتیک‌اند؟

انبوه خلق به سوی دموکراسی مطلق؟

اسلاوی ژیژک، ترجمه‌ی عباس ارض پیما: حرکت بنیادی هارت و نگری، حرکتی که از حیث ایدئولوژیک به هیچ رو خنثی نیست (و، از قضا، ابدا با پارادایم فلسفی‌شان، یعنی دلوز، جور در نمی‌آید!)، همانا شناسایی (یا نامیدن) "دموکراسی" به مثابه‌ی مخرج مشترک همه جنبش‌های رهایی‌‌بخش امروزی است: "وجه مشترکی که در جهان امروز ـ در سطوح محلی، منطقه‌ای و جهانی ـ میان بسیاری از مبارزات و جنبش‌های آزادی‌‌بخش جریان دارد، میل به دموکراسی است."

سازگاری ناسازوار سنت و تجدد

خسرو ناقد: «جدل پیشینیان و معاصران» که به جدل قدیم و جدید، کهنه و نو یا تقابل سنت و تجدد نیز معروف است، به جدلی اطلاق می‌شود که در اواخر قرن هفدم و آغاز قرن هجده میلادی در کشور فرانسه با آب و تاب فراوان درگرفت و در گسترش نهضت اومانیسم و جنبش روشنگری در این کشور و در دیگر سرزمین‌های اروپایی تأثیری بسزا گذاشت. روایتی کهن در دست است که در آن متجددان به کوتوله‌هایی تشبیه می‌شوند که بر شانه‌‌های غول‌ها که همانا پیشینیان باشند، نشسته‌اند و از این رو به رغم جثه ریزشان، دوردست‌ها را بهتر می‌توانند ببینند.

مهدویت و دموکراسی

میثم بادامچی: دراین نوشتار در چارچوب نظریه‌ی قانون مللِ جان راولز در روابط بین‌الملل تبعات سیاسی تصویر نظامی از امام زمان (ع) در برخی از روایات شیعه را بررسی می‌کنم و نشان می‌دهم تصویر میلیتاریستی و نظامی که در این روایات از مهدی موعود ترسیم می‌شود به‌جز تناقض درون‌دینی با سنت رحمانی پیامبر اسلام، از منظر برون‌دینی نافی حقوق بشر و تعریف حقوق بشری از عدالت در روابط بین‌الملل است و به نوعی رئالیسم سیاسی بنیادگرایانه در روابط بین‌الملل می‌انجامد.

چرا اعتراف و توبه می‌کنند؟

اکبر گنجی: دادگاه‌های فرمایشی بازداشت شدگان پس از انتخابات ریاست جمهوری ۲۲ خرداد، اعتراف‌های برخی بازداشت شدگان به جرائم ناکرده و نقد خود از طریق طرد علوم انسانی و اجتماعی، برای افراد بسیاری این پرسش را پدید آورده که دستگاه سرکوبگر از چه روش‌هایی برای رساندن آزادی‌خواهان، فعالین حقوق بشر و روزنامه‌نگاران به چنین موقعیتی استفاده می‌کند؟ از سوی دیگر، افراد بسیاری که هیچ گاه گذارشان به زندان و سلول‌های انفرادی نیفتاده است، می‌پرسند چرا دموکراسی‌خواهان حاضر به پذیرش خواست و میل بازجویان شده و همان سخنانی را بر زبان می‌آورند که آنان خواسته‌اند؟

ارزش حوزه‌ی خصوصی

تِرنس مک‌‌كانل، ترجمه‌ی احسان نامی: یكی از مسائل اساسی در فلسفه‌ی اجتماعی و سیاسی این است كه چه چیزی به جامعه مربوط می‌شود و چه چیزی مربوط نمی‌شود. این موضوعِ اصلی «درباره‌ی آزادی» استوارت میل (۱۸۵۹) بود. میل معتقد بود كه جامعه به طرق بسیاری، كه قابل توجیه هم نیستند، در زندگی افراد دخالت می‌كند. یكی از راه‌های متداول برای پرداختن به این مسئله آن است كه جنبه‌هایی از زندگانی افراد را خصوصی در نظر گرفته و برای حریم خصوصی افراد حقی قائل شویم، و استدلال نماییم كه این حق خط و مرزی را به وجود می‌‌آورد كه هرچه كه در آن‌سوی‌اش اتفاق می‌افتد ربطی به جامعه ندارد.