«سکوت در مورد زندانیان، به زیان آنهاست»

حسین علوی

گمنام ماندن بسیاری از بازداشت شدگان رویدادهای پس از انتخابات در ایران، آنها و خانواده‌هایشان را در نگرانی و فشار مضاعف از سوی نهادهای امنیتی و قصایی قرار داده است.

احمد باطبی، سخن‌گوی برون مرزی مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران به زمانه می‌گوید که بنا به تجربه، دید سنتی مبنی بر سکوت و رسانه‌ای نکردن مسئله، تاثیر منفی در جهت قربانی شدن خود متهمان و بازداشتی‌ها دارد.

معمولا بخش زیادی از این فعالان بازداشت شده را طبقه‌ی متوسط اجتماعی به پایین تشکیل می‌دهند که در جنبش‌های اجتماعی به عنوان نیروی حرکت‌دهنده‌ی فیزیکی این جنبش‌ها محسوب می‌شوند. این فعالان به خاطر این‌که اساسا تجربه‌ی چندانی برای اعتراضات اجتماعی و کار سیاسی ندارند، خودشان را به سادگی در معرض خطر دست‌گیری قرار می‌دهند.

در زندان نیز پس از هر اعتراض اجتماعی به دو شکل با این‌ بازداشت شدگان برخورد می‌شد. اول این‌که یا به شدت مورد برخورد قرار می‌گیرند و برای قربانی شدن انتخاب می‌شوند مثلا شما اگر تاریخچه‌ی مجازات‌های بعد از انتخابات را نگاه کنید می‌بینید که بسیاری از کسانی که اعدام یا زندانی شدند آدم‌هایی هستند که بی‌نام و نشان هستند یعنی حاکمیت از میان آن‌ها برای مجازات و درس عبرت گرفتن دیگران انتخاب می‌کند.

بخش عمده ای از آن‌ها نیز با دوره های زندان کوتاه مدت و یا جریمه آزاد می‌شوند. ولی این‌ها کسانی هستند که بیشتر در داخل زندان شناسایی می‌شوند و یا نامشان مطرح می‌شود و مورد دیده‌بانی توسط فعالان اجتماعی قرار می‌گیرند.

احمد باطبی می‌گوید یک دید سنتی در میان خانواده‌ها وجود دارد مبنی بر این‌که هرچه‌قدر موضوع مسکوت بماند و مطرح نشود، بهتر است

معمولا خانواده‌های همه بازداشت‌شدگان به زندان‌ها یا به مراجع قضایی مراجعه می‌کنند و به هر حال اطلاعاتی به بیرون درز می‌کند. علت این‌که این عامل نیز باعث نشده است که این بازداشت شدگان مورد شناسایی قرار بگیرند و گمنام بمانند، چیست؟

یک دید سنتی در میان خانواده‌ها وجود دارد مبنی بر این‌که هرچه‌قدر موضوع مسکوت بماند و مطرح نشود، بهتر است. در صورتی که این دید، دیدی اشتباه است. هم تجربه‌ی شخصی من در زندان و هم در دوره‌ای که فعالیت حقوق بشری انجام می‌دادم این است که هرچه‌قدر موضوع دست‌گیری و اطلاعات در مورد فرد دست‌گیر شده مخفی بماند، امکان برخورد با آن فرد در زندان راحت‌تر می‌شود و سکوت خانواده در قبال دست‌گیری فرزندان‌شان فضایی را برای دست‌گاه‌های امنیتی ایجاد می‌کند که در آن فضا با خیال راحت به سرکوب و تحت فشار قرار دادن فرد دست‌گیر شده مبادرت بکنند.

مورد دوم این است که دیده‌بانی درستی وجود ندارد، یعنی فعالین حقوق بشر به خاطر فضای سنگینی که وجود دارد و اساسا عدم امکان فعالیت آزاد، نمی‌توانند دیده‌بانی درستی داشته باشند.

در ارتباط با همین مدافعان حقوق بشر که اشاره کردید؛ برخی از بازداشت‌شدگان سرشناس توسط وکلای برجسته یا تشکل‌های مدافع حقوق بشر شناخته شده و یا دیگر نهادها به هر حال اسمشان مطرح می‌شود و پرونده‌ی آن‌ها رسانه‌ای می‌شود. ولی ما دارای شبکه‌های حقوق بشر گسترده‌تری نیز در سطح جوانان و دانش‌جویان هستیم . از جمله مجموعه فعالان حقوق بشر، کمیته‌ی گزارشگران، کمیسیون حقوق بشر دانش‌جویی و از این قبیل...چطور این شبکه‌های موازی و وسیع فعال حقوق بشر در مورد این گروه از بازداشت شدگان اطلاعاتی ندارند؟

کار حقوق بشر در ایران اصولا کاری سازمان یافته و مطابق با یک الگوی مشخص جهانی نیست. فعالین حقوق بشر عموما کسانی هستند که به صورت ابتدایی شروع به کار می‌کنند و بنا به تجربه‌ای که در طول زمان به دست می‌آورند، فعالیت حقوق بشری‌شان را ادامه می‌دهند. این عدم سازمان یافتگی و عدم انطباق با اصول حقوقی کار حقوق‌بشری باعث می‌شود بسیاری از نیروها عملا هرز بروند و نتوان از آن‌ها در دیده‌بانی حقوق بشر استفاده کرد.

از طرفی نیز در ایران و خصوصا پس از انتخابات و تسلط سپاه پاسداران بر نهاد‌های امنیتی، تحلیل آن ها بر این شد که فعالین حقوق بشری و اجتماعی اساسا خیلی خطرناک‌تر از فعالین سیاسی برای حاکمین جمهوری اسلامی هستند. زیرا فعالین سیاسی عملا امکان فعالیت متشکل و مشخصی ندارند اما فعالین اجتماعی و به خصوص فعالین حقوق بشر به علت ریشه‌دار بودن فعالیت‌هایشان در اجتماع، بیشتر می‌توانند تغییر و تحول ایجاد کنند.

لذا برخورد با فعالین مدنی و حقوق بشری در دستور کار نهادهای امنیتی قرار گرفت و الآن که داریم در مورد زندانیان گمنام صحبت می‌کنیم، اساس کار حقوق بشری در ایران کار فوق‌العاده خطرناکی است و افرادی که به این کار مبادرت می‌کنند مورد مجازات سنگین قرار می‌گیرند. به همین دلیل کار حقوق بشری از چهارچوب عرفی خودش خارج شده است و امکان این که بشود به سادگی به آن پرداخت و نتیجه‌ی درست گرفت وجود ندارد.

طی یک ماه گذشته تعداد وسیعی از همین فعالان حقوق بشر مربوط به این شبکه‌های موازی، از جمله مجموعه فعالان و کمیته‌ی گزارش‌گران حقوق بشر بازداشت شده‌اند، چه خبری از آخرین وضعیت این‌ها دارید؟

اخبار به صورت جسته و گریخته بیرون می‌آید. بسیاری از خانواده‌ها تهدید شده‌اند تا اخبار و اطلاعات مربوط به دست‌گیر شده‌هایشان را منتشر نکنند و عملا به نوعی حتی ارتباط با خانواده‌ها برای دریافت اطلاعات غیر ممکن شده است.

اما آخرین اطلاعاتی که ما داریم، تمام دست‌گیرشدگان چه مربوط به مجموعه فعالان، چه مربوط به گروه‌های دیگر مثل کمیته‌ی گزارش‌گران و دیگران تحت فشار هستند تا سناریویی که نهاد‌های امنیتی برای محکوم کردن جنبش اجتماعی در ایران ترتیب داده‌اند را تکمیل کنند.

آنها برای انجام مصاحبه‌های تلویزیونی و طرح مسائلی که مد نظر نهادهای امنیتی است، تحت فشار هستند و همین‌طور برای پذیرش اتهاماتی که اساسا به آن مبادرتی نداشته‌اند. دکتر حسام فیروزی، علی‌رضا فیروزی، بهزاد مهرانی، شیوا نظر‌آهاری، کوهیار گودرزی و خیلی از بچه‌هایی که به هر حال در این حوزه شناخته شده هستند، تحت فشار هستند تا اتهامات مبنی بر ارتباط با دولت‌های خارجی و ارتباط با گروه‌های اپوزیسیون و مسائل این چنینی را بپذیرند. اما اطلاعات مستقیم و مورد تاییدی نداریم.

در شرایطی که تشکل‌های مدافع حقوق بشر و فعالان آن زیر ضرب و جرح هستند و بازداشت شده‌اند، وب‌لاگ‌ها و شبکه‌های اجتماعی مثل فیس‌بوک چه نقشی در جهت اطلاع رسانی پیرامون این وضعیت دارند؟

مسلما وقتی که انسداد خبری توسط رسانه‌های تحت تسلط دولت ایجاد می‌شود، رسانه‌های آزاد که حاکمیت کمتر امکان کنترل و سانسورشان را دارد به عنوان منبع اطلاع رسانی مورد توجه قرار می‌گیرد. همچنین خیلی از اطلاعات و اخبار در مورد دست‌گیر شده‌ها هست که توسط همین شبکه‌های اجتماعی مثل فیس‌بوک و یا وبلاگ‌ها منتشر می‌شود و در بلند‌مدت می‌شود با جمع‌آوری و آنالیز آن‌ها به یک ارزیابی کلی رسید.

قطعا همین موضوع یعنی بستن اینترنت به عنوان دنیای بدون مرز و یا دنیای مجازی و تحت کنترل قرار دادن آن یکی از اهداف نهادهای امنیتی است. یکی از اتهاماتی نیز که فعالان حقوق بشر به آن متهم هستند و در بازجویی‌ها تحت فشار برای پذیرفتن آن هستند همین استفاده از فضای اینترنت برای انتشار اخبار و اطلاعات و اطلاع‌رسانی به دنیای آزاد است.