درون و بیرون اجلاس شورای حقوق بشر

حسین علوی

در اجلاس شورای حقوق بشر سازمان ملل در ژنو که ویژه‏ی بررسی وضعیت حقوق بشر در ایران بود، نمایندگانی از نهادهای مستقل مدافع حقوق بشر، از جمله مدافعان حقوق اقلیت‏های مذهبی نیز، به عنوان ناظر حضور داشتند. دایان علایی، نماینده‏ی بهاییان در سازمان ملل، از جمله‏ی این ناظران بود.

ابتدا در گفت‏وگوی کوتاهی با خانم دایان علایی پرسیدم که حقوق اقلیت‏های مذهبی در ایران، تا چه حد مورد توجه این اجلاس قرار گرفت؟

تعداد زیادی از دولت‏ها، به خصوص دولت‏هایی که حقوق بشر برایشان مهم است، راجع به وضعیت اقلیت‏های مذهبی و از جمله بهاییان، صحبت کردند. کشورهای اتحادیه‏ی اروپا، امریکا، استرالیا و حتی کشورهایی مانند برزیل، مکزیک، رومانی و… نگرانی خود را در مورد وضعیت بهاییان در ایران ابراز کردند و از دولت ایران خواستند که آزادی ادیان را در این کشور بپذیرد و برای پیروان دیانت بهایی دیگر نقض حقوق بشر وجود نداشته باشد.

البته پاسخ نمایند‏ه‏‏های جمهوری اسلامی و مخصوصاً آقای لاریجانی این بود که در جمهوری اسلامی آزدی دین وجود دارد و اگر بهاییان الان در ایران در زندان هستند، به خاطر اعتقاد دینی‏شان نیست، بلکه به خاطر مسائل دیگر و به خصوص انجام کارهای فرقه‏ای از سوی آنان است.

دیان علایی، نماینده جامعه بین‌المللی بهایی

در حالی که اصلا معلوم نیست کارهای فرقه‏ای به چه معنا است. ما می‏دانیم که متاسفانه پیروان دیانت بهایی نه تنها به خاطر بهایی بودنشان در زندان هستند، بلکه حتی معلمان روی کودکان بهایی در مدارس فشار می‏آورند. همین‏طور سالمندان بهایی تحت فشار هستند و قبرستان‏های بهایی را خراب می‏کنند و کلاً نقض حقوق بشر در مورد بهاییان در ایران گسترده است.

بقیه‏ی نمایندگان حاضر در اجلاس نسبت به اظهارات نماینده‏ی جمهوری اسلامی در این زمینه چه واکنشی نشان دادند؟

با چند نفری از نمایندگان کشورهای عضو شورای حقوق بشر که توانستم بعد از جلسه صحبت کنم، هیچ‏کدام حرف‏های نماینده‏ی جمهوری اسلامی را باور نکرده بودند. برای این که وضعیت در ایران از این بابت آن‏قدر بد است که نادرست بودن این‏ حرف‏ها کاملا روشن است و فکر نمی‏کنم کسی صحبت‏های نماینده‏ی جمهوری اسلامی را باور کرده باشد.

شما تصور می‏کنید که تاکید بر رعایت حقوق اقلیت‏های مذهبی در ایران، جزو مواردی باشد که در توصیه‏های کشورهای عضو شورا به ایران گنجانده شود؟

بله رعایت حقوق اقلیت‏های مذهبی از جمله توصیه‏های داده شده به ایران بود. حال باید دید که ایران این پیشنها‏دها را می‏پذیرد یا خیر. ولی با توجه به پاسخ آقای لاریجانی، ممکن است به خصوص در ارتباط با بهایی‏‏ها، توصیه‏ای را نپذیرد.

اما خارج از اجلاس شورای حقوق بشر، بیش از ۸۰ گروه و نهاد ایرانی مدافع حقوق بشر در اروپا و امریکا، با تدارک قبلی در اعتراض به نقض حقوق بشر در ایران و برای ارائه‏ی توصیه‏های خود به اعضای شورا، در برابر محل اجلاس در ژنو گرد آمده بودند.

رها بحرینی از مدافعان حقوق بشر در کانادا که به عنوان ناظر در اجلاس شورای حقوق بشر نیز حضور داشت، در باره‏ی روند تدارک این گردهم‏آیی به رادیو زمانه گفت:

روند مثبت کار این گردهم‏آیی، تهیه‏ی فراخوانی با امضای ۸۸ گروه و نهاد حقوق بشری بود. این نهادها از سرتاسر اروپا و امریکا اعلام حمایت کردند. طی مدتی هم که حمایت این ‏سازمان‏ها جمع می‏شد، از حدود دو هفته‏ی پیش از آن، نامه‏هایی به تمام اعضای دائم شورای حقوق بشر سازمان ملل فرستاده شد و از آن‏ها خواسته شد در این اجلاس از کارنامه‏ی حقوق بشر ایران انتقاد کنند و یک سری خواسته‏های واحد را مطرح کنند.

این خواسته‏ها تا چه حد در دستور کار این کشورها قرار گرفت؟

صحبت‏‏هایی که در جلسه‏ی روز دوشنبه مطرح شد، خیلی به موضع‏گیری‏های سیاسی‏ای که معمولا در دنیا می‏بینیم نزدیک بود؛ کشورهای غربی و امریکا و کانادا، طبق معمول از نقض حقوق سیاسی و مدنی شهروندان ایرانی انتقاد کردند و پیشنهاداتی هم که دادند، در رابطه با این بود که مثلا زندانیان سیاسی باید آزاد شوند و یا از ایران درخواست کردند به پرونده‏ی تمام افرادی که به طور خودسرانه بازداشت شده‏اند، رسیدگی کند.

رها بحرینی از مدافعان حقوق بشر در کانادا

هم‏چنین پیشنهاد داده شد که گزارشگران ویژه‏ی سازمان ملل در رابطه با شکنجه، زندان و دیگر موضوعات مربوط به حقوق بشر، به ایران سفر کنند. این پیشنهادها از سوی کشورهایی مانند کانادا، امریکا، اتریش، دانمارک، آلمان و هلند داده شد که از این جهت موفقیت‏آمیز بود.

کشورهای دیگری مانند برزیل، سودان، زیمبابوه، عربستان سعودی هم که معمولا از ایران حمایت می‏کنند، موضع چندان خوبی نداشتند. برخی از آنان تا حد حمایت از ایران هم پیش رفتند.

حال باید دید که روز چهارشنبه لابینگی که طی دو ماه گذشته از سوی همه‏ی نهادهای حقوق بشر ایرانی و بین‏المللی مانند سازمان عفو بین‏الملل و دیده‏بان حقوق بشر انجام شد تا چه حد اثر داشته است و چه پیشنهاداتی بیرون می‏آید.

خانم بحرینی، آیا مجموعه‏ برنامه‏های گردهم‏‏آیی ایرانیان در مقابل ساختمان سازمان ملل، به طور مشترک برگزار شد؟ یعنی نوعی اتحاد عمل در میان ایرانیانی که آن‏جا حضور داشتند، به چشم می‏خورد؟

در سخنرانی‏هایی که انجام شد، هرکدام از زوایای مختلف به مسائل حقوق بشری پرداختند. هم‏چنین بیانیه‏های حمایتی از سوی اتحادیه‏ی دانشجویان اروپایی خوانده شد. سه اتحادیه‏ی کارگری ایرانی از جمله شرکت واحد اتوبوس‏رانی تهران و نیشکر هفت تپه نیز از ایران، بیانیه‏هایی در حمایت از این گردهم‏آیی فرستاده بودند که در آن‏ها به نقض حقوق بشر در ارتباط با کارگران پرداخته شده بود.

بیانیه‏ی حمایتی دیگری از سوی شبکه‏ی مدافعین حقوق بشر امریکا و اروپا داشتیم. کمیته‏ی گزارش‏گران حقوق بشر در ایران نیز که بیشتر اعضای آن در ایران یا دستگیر هستند و یا در جایی مخفی، بیانیه‏ای حمایتی فرستاده بودند. بنابراین از این جهت که حمایت خوبی از این گردهم‏آیی شد، کار بسیار موفقیت‏آمیز بود.

دکتر حسن نایب‏‏‏هاشم، فعال حقوق بشر در اتریش نیز از هماهنگ‏ کنندگان گردهم‏آیی اعتراضی ایرانیان در محل برگزاری اجلاس شورای حقوق بشر سازمان ملل بود. او در باره‏ی موفقیت این گردهم‏آیی و موضوع توصیه‏های مدافعان حقوق بشر به اجلاس این شورا، به زمانه گفت:

به نظر من، برنامه‏ی بسیار موفقی بود. مسلم است آن‏چه ما تدارک دیده بودیم، به خاطر وجود مشکلات زیاد لجیستیکی به طور کامل اجرا نشد. ولی حضور حدود ۱۰۰۰ نفر از ایرانیان در مقابل مقر سازمان ملل متحد، موفقیت بزرگی است.

دکتر حسن نایب‏‏‏هاشم، فعال حقوق بشر در اتریش

این گردهم‏آیی اعتراضی، سه نکته‏ی مهم را در نظر داشت؛ یکی این که کسانی که در مقر سازمان ملل متحد از وضعیت حقوق بشر ایران گزارش می‏دهند، نمایندگان واقعی ملت ایران نیستند. بلکه نمایندگان واقعی در میان مردم هستند و حساب ما با آن‏ها جدا است.

نکته‏ی دیگر این که ما به خوبی نشان دادیم، به رغم اختلاف‏نظرهایی که طبعا وجود دارد، می‏توانیم متحدانه همه با هم باشیم و امروز به خوبی بیان‏گر این مساله بود که ما همه با هم هستیم.

نکته‏ی سوم این که ما همه‏ی حقوق بشر را برای همه‏ی ایرانیان می‏خواهیم. امروز باز هم توانستیم به اشکال مختلف نشان بدهیم که چه عرصه‏هایی از حقوق بشر در کشور ما نقض می‏شود.

خوشبختانه این امکان نیز به وجود آمد که آقای دکتر لاهیجی که در اجلاس حضور داشتند و از نزدیک روند جلسه را تعقیب کرده بودند، در این جمع سخنرانی کنند و توضیح بدهند که اجلاس شورای حقوق بشر چگونه پیش رفت و در عین حال ما چه برنامه‏هایی در زمینه‏ی گسترش حقوق بشر داشته باشیم.

یکی از خواست‏های مشخص ما این است که گزارشگران موضوعی و ویژه‏ی حقوق بشر بتوانند به ایران سفر کنند و گزارش خود را بدهند. خواست دیگرمان هم این است که گزارش‏گر ویژه‏ی کشوری در رابطه با ایران داشته باشیم.

در میان کشورهایی که به خاطر نقض شدید حقوق بشر در مجمع عمومی سازمان ملل، علیه آن‏ها قطعنامه صادر می‏شود، علاوه بر ایران تنها دو کشور کره‏ی شمالی و برمه هستند. این دو کشور گزارشگران ویژه دارند. اما متاسفانه بعد از آقایان گالیندوپول و کاپیتورن، گزارشگر ویژه‏ای برای ایران نداشته‌ایم.