نحوه‌ی انتخاب دولت در اسپانیا

رسول پدرام

سیستم حکومتی کنونی اسپانیا و جمهوری اسلامی در ایران، تقربیاً هم‌زمان با هم (تنها با چند ماه اختلاف) بر سر کار آمده‌اند. در اسپانیای کنونی، پادشاه سمت رهبری و به جای رییس‌جمهور، رییس دولت زمام اداره‌ی امور کشور را در دست دارند. نویسنده‌ی این مقاله در پنج دوره از ۹ دوره‌ی قانون‌گذاری جزو هیأت نظارت بر انتخابات در اسپانیا بوده است و در این جا به پرسش‌هایی درباره‌ی تعیین صلاحیت کاندیدا‌ها، نحوه‌ی گزینش رییس دولت و نقش رهبر کشور در انتخابات و غیره به طور خلاصه پاسخ می‌دهد.

خوان کارلوس اول، رییس کشور (پادشاه) اسپانیا

مردم اسپانیا در رفراندوم (همه‌پرسی) روز ششم دسامبر سال ١٩٧٨ (برابر با پانزدهم آذرماه ۱۳۵۷) به برقراری نظام دموکراتیک کنونی کشور پاسخ مثبت داد. از آن تاریخ تا کنون 9 بار انتخابات سراسری برای تعیین اعضا پارلمان (مجلس نمایندگان و سنا) به عمل آمده است.

در جریان آخرین انتخابات سراسری اسپانیا، دانشجویانی چند پرسش‌هایی را پیرامون نحوه برگزاری انتخابات، تعیین صلاحیت کاندیدا‌ها و گزینش دولت جدید به عمل آوردند که با توجه به مطرح بودن همان پرسش‌ها در سطح جامعه‌ی امروزی ایران، آن‌ها را همراه با پاسخ‌های داده شده، در این جا منتشر می‌کنم.

شرایط شرکت در انتخابات اسپانیا کدام است؟

تنها شرط شرکت در انتخابات اسپانیا (اعم از سراسری و محلی) و برای انتخاب کردن یا انتخاب شدن، فقط داشتن ۱۸ سال تمام و دارا بودن تابعیت اسپانیایی کافی است.

صلاحیت کاندیدا‌ها را چه کسی تعیین می‌کند؟

خود شخص کاندیدا. هیچ کس و هیچ نهادی نمی‌تواند صلاحیت فردی را برای انتخاب شدن یا شرکت در انتخابات زیر سؤال ببرد؛ در غیر این صورت آن شخص یا آن نهاد را می‌توان به جرم ایراد افترا تحت پیگرد قانونی قرار داد.

یعنی می‌گویید که هر کسی می‌تواند خود را کاندیدا کند و وارد مجلس و دولت شود و کسی طبق قانون از این قاعده مستثنی نیست؟

چرا، هستند کسانی که مطابق قانون حق کاندیداتوری ندارند و آن‌ها عبارتند از: اعضای خانواده‌ی سلطنتی، اعضای مجلس قانون اساسی، مدعی‌العموم، نظامیان، قضات دادگستری، دادستان‌ها، و پرسنل نیرو‌های انتظامی و امنیتی شاغل. ولی در صورت بازنشسته بودن می‌توانند برای انتخاب شدن خود را کاندیدا کنند. به استثنای اعضای خانواده‌ی سلطنتی که هیچ وقت و طبق قانون حق کاندیدا و انتخاب شدن ندارند؛ ولی در عوض می‌توانند رأی دهند و انتخاب کنند.

علاوه بر افرادی که اسم بردم، کسانی هم که مرتکب جرمی شده و دوران محکومیت خود را می‌گذرانند و مبتلایان به بیماری‌های روانی مورد تأیید پزشک، حق انتخاب شدن ندارند.

آیا حزبی منحله و غیر قانونی در اسپانیا وجود دارد؟

تنها حزبی که در حال حاضر در اسپانیا غیر قانونی اعلام شده است و نمی‌تواند در انتخابات شرکت کند، حزب جناح سیاسی گروه مسلح باسکی «اتا» است؛ و آن هم به خاطر حمایت از عملیات مسلحانه و آدم‌کشی‌های آن گروه.

آیا طرفداران رژیم اسپانیا سابق هم می‌توانند در انتخابات شرکت کنند؟

منظور شما از طرفداران رژیم سابق، هواداران رژیم فرانکو است؟ آن‌ها به جای یک حزب، چندین حزب دارند که فعالیت همه‌ی آن‌ها قانونی و علنی است و در مبارزات انتخاباتی هم، در شرایط مساوی با احزاب دیگر، شرکت می‌کنند. ولی از زمان مرگ فرانکو (در سال ۱۹۷۵) تا کنون هیچ یک از این احزاب نتوانسته‌اند آرای لازم را برای احراز حتی یک کرسی در پارلمان اسپانیا یا پارلمان اروپا به دست بیاورند.

آیا نهاد‌هایی مانند شورای نگهبان یا مجمع تشخیص مصلحت نظام در اسپانیا وجود دارد؟

تنها تشکیلاتی در اسپانیا که همه‌ی اعضای آن روحانی (اسقف و کشیش) هستند، شورای عالی کلیسایی است که زیر نظر واتیکان انجام وظیفه می‌کند. وظیفه‌ی این شورا رسیدگی به امور کلیسا‌ها و مدارس و مراکز مذهبی است و اجازه‌ی مداخله در امور سیاسی کشور را ندارد.

در عوض، ما در این کشور به جای شورای نگهبان «دادگاه قانون اساسی» را داریم که بر خلاف اسمش، دادگاهی نیست که کسی را محاکمه و رأی صادر کند؛ بلکه دادگاهی است دارای ١٢ عضو متشکل از قضات و حقوق‌دانان و اساتید دانشگاه، و وظیفه‌ی آن نظارت بر اجرای صحیح قانون اساسی و جلوگیری از تصویب قوانین و مقررات جدید مغایر با مفاد آن است.

درباره‌ی «مجمع تشخیص مصلحت» هم باید بگویم بلی؛ نهادی مشابه آن در اسپانیا وجود دارد که «شورای مشورتی کشور» نامیده می‌شود و همه‌ی نخست‌وزیران سابق و سیاست‌مداران برجسته‌ی اسپانیا عضو آن هستند. و همان طور که از اسمش پیداست، فقط یک نهاد مشورتی است و دولت پیش از تنظیم لوایح تازه و تقدیم آن‌ها به پارلمان یا اتخاذ تصمیم‌های مهم سیاسی، با آن مشورت می‌کند.

آیا روحانیان می‌توانند خود را در انتخابات اسپانیا نامزد کنند؟

روحانیان تافته‌ی جدابافته‌ای در جامعه‌ی این‌جا نیستند و امتیازی نسبت به بقیه‌ی افراد ملت ندارند. آن‌ها هم مثل همه‌ی افراد جامعه و در شرایط مساوی می‌توانند خود را برای انتخاب شدن و راه یافتن به پارلمان، نامزد کنند و اگر حد نصاب آرا را کسب کردند، به مجلس راه یابند. هیچ گونه منع و اشکال قانونی برای شرکت روحانیون (اعم از مسیحی، مسلمان، یهودی و غیره) در امر انتخابات وجود ندارد.

ولی من در عرض این ۲۹ سالی که در اسپانیا هستم، در هیچ یک از مجالس این کشور (اعم از مجلس نمایندگان و سنا) و یا مجالس ایالتی، کسی را ندیده‌ام که با ردای کشیشی یا حجاب راهبگی در مجلس نشسته باشد.

خوسه لوئیس رودریگس ساپاته‌رو، رییس دولت (نخست‌وزیر) اسپانیا

وانگهی روحانیان بیش از ۳۰۰ سال در این کشور از طریق تشکیلات اداره‌ی مقدس (انکیزیسیون) حاکم بر جان و مال مردم بوده‌اند و هزاران نفر را شکنجه کرده‌اند یا زنده در آتش سوزانده‌اند.

گمان نمی‌کنم که با داشتن چنان پیشینه‌ای، کسی حاضر شود که دوباره به آن‌ها رأی بدهد و سرنوشت اداره‌ی کشور را به دست آن‌ها بسپارد.

پادشاه اسپانیا چه نقشی در امر انتخابات بازی می‌کند؟

پادشاه، رییس یا رهبر کشور، وظایف و تکالیف معینی دارد که در فصل دوم قانون اساسی به طور دقیق تعریف و مشخص شده است و او نمی‌تواند طبق همان فصل از قانون اساسی پا را فراتر بگذارد و در امری که در حیطه‌ی صلاحیت او نیست، اظهار نظر یا مداخله کند.

توشیح (امضا کردن) قوانین پس از تصویب پارلمان و جهت درج در روزنامه‌ی رسمی کشور، و تعیین یک نفر برای احراز پست ریاست دولت (پس از انجام مشورت با نمایندگان احزاب دارای کرسی و پیشنهاد رییس مجلس نمایندگان) از جمله‌ی اختیارات پادشاه است.

اقلیت‌های مذهبی چند نفر نماینده می‌توانند در مجالس اسپانیا داشته باشند؟

کلمه‌ی اقلیت (چه قومی و چه مذهبی) در قانون اساسی اسپانیا وجود ندارد. به جای اقلیت‌های قومی، کلمه‌ی ملیت‌ها به کار رفته است. طبق بند دوم ماده‌ی شانزدهم همان قانون، دینی هم به نام دین رسمی کشور در اسپانیا وجود ندارد؛ در نتیجه اطلاق عنوان اقلیت مذهبی برای گروهی از مردم که غیر مسیحی هستند، نمی‌تواند توجیه‌پذیر باشد. در سرشماری‌های عمومی هم درباره‌ی اعتقادات مذهبی افراد، آماری گرفته نمی‌شود تا معلوم شود پیروان چه مذهبی دارای اکثریت و پیروان کدام مذهب دارای اقلیت هستند.

آیا نماینده‌ای در پارلمان اسپانیا می‌تواند به زبان محلی یا مادری‌اش نطق بکند؟

در اسپانیا ما پنج زبان رسمی داریم: زبان اسپانیایی کاستیایی (کاستیلی) که زبان رسمی کشور است و یاد گرفتن آن برای همه‌ی اتباع اسپانیایی اجباری، ولی به کار گیری آن اختیاری است و چهار زبان کاتالان (کاتالونیایی)، باسکی، والنسیایی و گالیسیایی.

تا به حال موردی پیش نیامده است، که کسی به نمایندگی مجلس ملی انتخاب شده باشد و زبان رسمی کشور را نداند. ولی در عوض در مجالس ایالتی، نمایندگان مختارند که به زبان محلی یا زبان ملی کشور سخنرانی کنند. مانند مجلس ایالتی کاتالونیا و والنسیا که به ندرت در آن‌جا نمایندگان به زبان اسپانیایی حرف می‌زنند.

هزینه‌ی مبارزات تبلیغاتی کاندیدا‌ها به عهده‌ی کیست؟

به عهده‌ی حزبی که به آن وابسته هستند یا در صورت کاندیدای منفرد بودن به عهده‌ی خودشان خواهد بود. دولت و مقامات محلی و شهرداری‌ها هم طبق قانون موظفند برای انجام تبلیغات انتخاباتی، تسهیلات لازم را در اختیار کاندیدا‌ها قرار دهند. از قبیل در اختیار گذاشتن استادیوم‌ها و سالن‌های اجتماعات و استفاده از شبکه‌های رادیو و تلویزیون (در شرایط مساوی و با توجه به داشتن حد نصاب از نظر تعداد کاندیدا‌های هر حزب.)

آیا کسی می‌تواند در روز انتخابات دو بار رأی بدهد؟

انجام چنین کاری محال است. چون هر کسی فقط می‌تواند در حوزه‌ی شهرداری محل سکونت خود و طبق فهرستی که به ترتیب حروف الفبا و با قید شماره‌ی هویت ملی افراد در آن جا قرار دارد، رأی خود را به صندوق بیندازد.

اگر کسی به هر علتی نتواند در روز رأی‌گیری در حوزه‌ی محل سکونت خود حضور داشته باشد، از لحظه‌ی اعلام رسمی برگزاری انتخابات تا ۱۰ روز مانده به روز رأی‌گیری، می‌تواند با ارائه‌ی کارت هویت عکس‌دار (فقط کارت هویت ملی، گواهی‌نامه‌ی رانندگی یا گذرنامه) از طریق پست سفارشی (رایگان) رأی خود را به ستاد انتخابات در وزارت کشور ارسال کند.

نحوه‌ی رأی دادن معلولان و بیمارانی هم که قادر به حرکت نیستند، به طور دقیق در قانون پیش بینی شده است.


نتایج انتخابات چه موقع اعلام می‌شود؟

در حوزه‌های رأی‌گیری، ساعت هشت صبح یکشنبه (روز اخذ رأی) باز، و رأس ساعت هشت شب بسته می‌شود. در این ساعت فقط کسانی که در داخل حوزه‌ها هستند، اجازه دارند که رأی خود را به صندوق بیندازند.

نماینده‌ای از وزارت کشور در هر حوزه‌ی رأی‌گیری حضور دارد که تعداد افرادی را که رأی داده‌اند، ساعت به ساعت تلفنی به ستاد مرکزی انتخابات در وزارت کشور اطلاع می‌دهد.

کارمه چاکون، وزیر دفاع اسپانیا

پس از ساعت هشت شب و شمارش آراء ریخته شده به صندوق در هر حوزه، تنظیم و امضاء صورت‌جلسه با حضور ناظران احزاب و یا ناظران کاندیدا‌ها، رییس حوزه، ورقه‌های رأی را در داخل پاکتی همراه با مهر و مدارک وزارت کشور به نماینده‌ی آن وزارتخانه تحویل داده و همان شب یک نسخه از صورت‌جلسه امضاء شده را به دادگاه مدنی کشیک حوزه‌ی قضایی می‌برد و تحویل قاضی می‌دهد.

از ساعت هشت شب به بعد، هر کسی می‌تواند با وارد شدن به سایت وزارت کشور، در جریان لحظه به لحظه‌ی شمارش آراء قرار بگیرد.

در ساعت ۱۰ و یا حداکثر ۱۰:۳۰ شب همان روز، وزیر کشور به همراه چند تن دیگر از مقامات آن وزارتخانه در جلو دوربین‌ها و میکروفون‌ها، نتایج رسمی انتخابات را به تفکیک ایالات خودمختار (۱۷ ایالت) و استان‌ها اعلام می‌کند.

صبح فردای روز انتخابات همه‌ی نتایج به تفکیک تمامی حوزه‌های رأی‌گیری (ایالت خودمختار، استان، شهرستان و روستا) در مطبوعات و رادیو و تلویزیون‌های محلی منتشر می‌شود و تا آن موقع هر کسی در هر دهکده دورافتاده‌ای می‌تواند بداند که چه کسی برنده و چه کسی بازنده‌ی انتخابات است.

اسناد و آمار مربوط به شمارش آراء، جزو اسناد محرمانه و طبقه‌بندی‌شده نیست و هر شهروندی می‌تواند به آن‌ها دسترسی داشته باشد (اعم از انتخاب‌کننده و انتخاب‌شونده)

آیا احزابی در اسپانیا هستند که به اصلاح‌طلبی و اصول‌گرایی شهرت داشته باشند؟

چنین اصطلاحاتی در قاموس سیاسی و انتخاباتی، معنا و مفهوم روشنی ندارند. طبیعی است که هر کاندیدایی خود را اصلاح‌طلب می‌داند و برای ایجاد اصلاحاتی (از نظر خود) می‌خواهد وارد پارلمان بشود.

اگر منظور شما از اصول‌گرایان، اعضای احزاب راست افراطی (فاشیست و نئونازی و مانند آن‌ها) هستند، باید بگویم که خوشبختانه و به رغم کشور‌هایی مثل آلمان، اتریش، ایتالیا و حتی فرانسه، تا این لحظه در اسپانیا از وجود چنین حزب‌هایی خبری نیست.

در عوض، ما احزابی داریم که مخالف نظام و خواهان برکناری پادشاه و برقراری جمهوری هستند که در انتخابات هم شرکت می‌کنند و نمایندگانی هم در مجلس دارند.


پس از انجام انتخابات، دولت جدید چگونه سر کار می‌آید؟

حداکثر ۲۵ روز پس از برگزاری انتخابات پارلمان، اولین جلسه‌ی رسمی و علنی مجلس (به ریاست سنی) منعقد می‌شود. به دنبال انتخاب رییس و هیأت رییسه‌ی مجلس و پس از انجام مشورت با نمایندگان منتخب گروه‌های سیاسی دارای کرسی در پارلمان، و با معرفی رییس مجلس نمایندگان، پادشاه یک نفر را به عنوان کاندیدای ریاست دولت به مجلس پیشنهاد می‌کند. عنوان نخست‌وزیر در قانون اساسی به کار نرفته است.

کاندیدای پیشنهادی، برنامه‌ی سیاسی دولتی که قصد تشکیل آن را دارد، تقدیم مجلس کرده و از آن تقاضای رأی اعتماد می‌کند. چنان‌چه مجلس نمایندگان با آرای اکثریت مطلق (نصف تعداد کل نمایندگان به اضافه یک، یا بیشتر) به کاندیدای پیشنهادی رأی اعتماد بدهد، پادشاه هم حکم ریاست دولت را به نام او صادر می‌کند.

در غیر این صورت و پس از گذشت ۴۸ ساعت از رأی‌گیری اول، تجدید رأی‌گیری شده و این بار همان کاندیدا با آراء اکثریت ساده (داشتن آراء موافق نمایندگان حاضر در جلسه‌ی رأی‌گیری) می‌تواند رأی اعتماد بگیرد.

پس از انجام دو دور رأی‌گیری‌های فوق و در صورت عدم احراز رأی اعتماد، کاندیدای دیگری به مجلس معرفی می‌شود. چنان‌چه پس از گذشت دو ماه، کاندیداي تازه هم موفق به کسب رأی اعتماد نشود، در آن موقع، پادشاه به پیشنهاد رییس مجلس نمایندگان، پارلمان را منحل و با صحه‌ی همان رییس مجلس، دستور انجام انتخابات تازه را صادر می‌کند.

هم‌اکنون دولت نهم اسپانیا به ریاست آقای خوسه لوییس رودریگز زاپاترو (از حزب سوسیالیست کارگری) بر سر کار است. هیأت دولت متشکل است از ۱۴ وزیر (هفت وزیر زن و هفت وزیر مرد) و سه معاون (دو زن و یک مرد)

پنج سال پیش به مناسبت بیست و پنجمین سالگرد تصویب قانون اساسی اسپانیا، ترجمه‌ای رسمی از قانون مزبور به عمل آوردم که متن کامل آن را همراه با مقدمه و توضیحات این‌جانب می‌توانید به صورت رایگان از سایت من دریافت کنید. در ضمن برای دادن پاسخ به پرسش‌های رسیده از طرف شما و ادای هر گونه توضیحات بیشتر در هر مورد در سایت خودم آماده‌ام.