ماجرای مرگ چهارصدساله

Jan Marchal
برگردان: احسان سنایی

این، شرح ماجرایی شاید جنایی به قدمت چهار قرن است: آیا ستاره‌شناس دانمارکی؛ تیکوبراهه حقیقتاً از عارضه‌ی کلیوی جان باخته، یا مسموم شده؟ در اینصورت آیا پای توطئه‌ای سلطنتی در میان بوده یا رقابتی عشقی؟

طی هفته‌ی جاری، ائتلافی از پژوهش‌گران جمهوری چک و دانمارک، جسد این نجیب‌زاده‌ی اخترشناس را که در ۱۶۰۱ میلادی مدفون شده بود، از آرامگاهش استخراج کردند تا که با یاری فناوری‌های نوین، پاسخ این سؤالات را بیابند. طی چهار روز آینده، این گروه، جسد مزبور را در معرض آزمایشات ویژه‌ای قرار خواهند داد که امید می‌رود علت حقیقی مرگ براهه را که آیا به‌راستی عارضه‌ی کلیوی بوده یا نه، برملا کند. پروفسور «جنز ولف» (Jens Vellev) از دانشگاه آرهوس دانمارک که سرپرستی این گروه پنجاه‌نفره را عهده‌دار است؛ در این‌باره می‌گوید: «درواقع اینجا نیامده‌ایم که پژوهشی کنیم و بگوییم این، ریشه‌ در جنایتی مرموز داشته یا نه؛ بلکه قصد پژوهش در کل عمر تیکوبراهه است».

اول بار، پژوهشی در دهه‌ی ۹۰ میلادی بود که با تشخیص مقادیر فراوانی جیوه در بقایای ریش این دانشمند؛ قصه‌ی مرگ براهه را به چیستان جذابی مبدل کرد. همین کشف بود که تاریخ‌دان دانمارکی؛ «پیتر اندرسون» (Peter Anderson) را مدعی نمود که تیکوبراهه – که شخصیتی مردمی در هر دو قرن حیاتش بوده – در حقیقت به‌دستور شاه کریستین چهارم؛ حکمران وقت دانمارک و توسط یکی از پسرعموهای دورش به‌نام «اریک براهه» مسموم شده است.

پراگ، در آن زمان به‌لطف گشاده‌دستی‌های «رودولف دوم»؛ امپراطور وقت خاندان هاپسبورگ، به شهری مترقی و مجلل بدل شده بود که بهترین دانشمندان و هنروران زمان را جلب خود می‌کرد. کریستین؛ شهریار پراگ، افکار زیادی را در خصوص تیکوبراهه که با لقب «مرد بینی‌طلائی» شناخته می‌شد؛ در سر پرورانده بود. این نام، به‌واسطه‌ی قطعه‌ی طلائی مصنوعی‌ای بود که براهه پس از آسیب دیدن بینی‌اش در یک دوئل، آن را به جای محل آسیب‌دیدگی نصب می‌کرد.

تیکوبراهه؛ نجیب‌زاده‌ی اخترشناس دانمارکی (1546-1601) / Portrætsamlingen på Frederiksborg Slot

براهه در ۱۵۷۲ میلادی، موفق به کشف ابرنواختری در صورت فلکی ذات‌الکرسی شد (ستاره‌ای که پس از انفجار نهایی‌اش، چنان نورافشانی می‌کرد که در روز هم دیده می‌شد). وی با تکیه بر این رصد، اساس مدل زمین-خورشید مرکزی‌اش را که در آن، سیارات به گرد خورشید می‌چرخیدند و ماه و خورشید هم هر دو به گرد زمین، ارائه نمود. مطابق بینش ارسطوئی که در آن زمان بر اندیشه‌های غالب متفکرین مستولی بود، افلاک ماورای زمین مطلق بودند و ظهور هرگونه دگرگونی در آنان اساساً منتفی بود. اما وقوع این انفجار ستاره‌ای که بنابه‌محاسبات تیکوبراهه یقیناً منشئی فرازمینی داشت؛ او را مصمم به تکوین و نهایتاً ارائه‌ی نظریاتش نمود.

اما مدل مغلوط این دانشمند، در تناقض با تفکرات اخترشناس لهستانی‌تباری بود که ما امروزه به نام پدرش اخترشناسی می‌شناسیم‌اش: نیکولاس کوپرنیک، که چندین دهه پیش‌تر از براهه، فرض خورشیدمرکزی‌اش را که در آن خورشید به جای زمین در مرکز گیتی جای داشت؛ ارائه داده بود.

اگر حتی مسمومیت براهه به اثبات رسد، اریگ براهه تنها مظنون این ماجرا نیست. پس از مرگ این اخترشناس، شایعه شد که رقیب آلمانی‌اش؛ «یوهانس کپلر» (که روزگاری در محضر براهه شاگردی‌اش را می‌کرده) درصدد تصرف رصدهای وی برآمده بوده است. در عین حال مورخان می‌گویند که اصلاً ممکن است که براهه، خود مقصر مرگش بوده باشد؛ چراکه شاید هنگام انجام برخی آزمایشات، خود را در معرض مواد شیمیایی مهلکی قرار می‌داده. «یوروسلاو پودلیسکا» (Jaroslav Podliska)؛ سرپرست دپارتمان باستان‌شناسی مؤسسه‌ی میراث ملی دانمارک در پراگ، می‌گوید: «تاریخ به ما می‌گوید که جیوه [در آن زمان] به‌عنوان درمان امراض متفاوتی به‌کار می‌رفته. من، شخصاً معتقدم او به‌واسطه‌ی دردی که داشته، از جیوه [به‌عنوان مسکن] استفاده می‌کرده و استعمال فراوانش هم او را از پای درآورده».

«مارتین سولک» (Martin Solc) از دانشکده‌ی فیزیک و ریاضیات دانشگاه چارلز پراگ که از اعضای تیمی بوده که ریش براهه را در دهه‌ی ۹۰ میلادی مورد بررسی قرار داده بودند؛ می‌گوید احتمال دارد که ضمادی که به‌هنگام مومیایی کردن بر جسد می‌گذاشته‌اند؛ حاوی این فلز مایع بوده است.

پژوهش این هفته، مشتمل بر یک پرتونگاری کامپیوتری، رادیوگرافی و دیگر آزمون‌های پیچیده‌ است و امید می‌رود که نتایج نهایی در سال آینده‌ی میلادی اعلام شوند. اگر مسمومیت وی مورد تأیید قرار گیرد؛ اهالی چک بایستی‌که در قصه‌ی عامه‌پسند معروف‌شان تجدید نظری کنند: این‌که مرگ براهه به‌واسطه‌ی پارگی مثانه‌اش در ضیافتی سلطنتی بوده؛ چراکه ادب اقتضا می‌کرده تا پیش از امپراطور، هرگز کسی میز غذا را ترک نکند! امروزه، چک‌تبارهایی که بر سر میز غذا نیاز به توالت پیدا می‌کنند؛ این‌گونه پوزش می‌طلبند: «ببخشید؛ نمی‌خواهم مثل تیکوبراهه شوم»!

منبع: COSMOS