نجوم

رد مدارک گذر زمان، در پیش از مهبانگ

برگردان احسان سنایی: آخرین پژوهش‌ها نشان از این می‌دهد که حیات جهان ما تا ابد در چرخه‌های تکرارشونده خلاصه نمی‌شود. چشم‌انداز کنونی‌مان از جهان نخستین، احتمالاً پر است از مسیرهای دوار و تکرارشونده؛ ولی این بدین‌معنا نیست که ما از رخدادهای پیش از مهبانگ (بیگ‌بنگ) هم مدارکی در دست داریم. از این‌رو مقالات سه‌گانه‌ای اخیراً ادعا کرده‌اند که حلقه‌های هم‌مرکزی که در زمینه‌ی صاف و یکدست نقشه‌ی دمایی ِ جهان نخستین‌مان به جا مانده.

کشف جو اکسیژنه در رئا؛ قمر زحل

احسان سنایی: دانشمندان از وجود جوی متشکل از اکسیژن در گرداگرد دومین قمر بزرگ زحل؛ رئا، خبر داده‌اند؛ هرچند امیدی به مهاجرت بدانجا هم نمی‌رود! اول این‌که قمر ۱۵۰۰ کیلومتری یخ‌پوش رئا، بیش از ۱.۵ میلیارد کیلومتر از زمین فاصله دارد و ثانیاً دمای متوسط سطح‌اش هم در حدود ۱۸۰- درجه‌ی سلسیوس است.با این‌حال این کشف نشان از این حقیقت می‌دهد که جهان‌هایی با هوای اکسیژنه، چندان در جهان هستی‌مان کم‌یاب نیستند.

ماه هم باردار می‌شود

احسان سنایی: وقتی‌که به ماه کامل می‌نگرید، خبر از هشدار و اخطاری نیست؛ ولی اگر بر روی ماه بودید، چرا. مطابق مشاهدات جدید کاوشگری ژاپنی؛ زمانی‌که ماه کامل است، با گذر از مخروط انتهایی میدان مغناطیسی زمین، میدان الکتریکی پرقدرتی به گرد خود ایجاد می‌کند. به‌اعتقاد متخصصین، چنین پدیده‌ای می‌تواند آثاری جبران‌ناپذیر بر سلامت مسافران آینده‌ی این تنها قمر زمین داشته باشد.

میراث خشم راه شیری

ترجمه‌ی احسان سنایی: اخترشناسان آمریکایی، اخیراً دو حباب غول‌پیکر و مرموزی که پرتوهای پرانرژی گاما از خود گسیل می‌‌دارند را در حوزه‌ی مرکزی کهکشان‌مان تشخیص داده‌اند. این حباب‌هایی که در ورای پرده‌ی محو و گسترده‌ای از پرتوهای گامای پراکنده، پنهان شده‌اند؛ عارضه‌ای به درازای ۵۰ هزار سال نوری را در آسمان شکل داده‌اند که احتمالاً میراث فورانی بزرگ‌مقیاس از سیاهچاله‌ی مرکزی راه شیری یا طغیان گاز حاصل از زایش‌های فراوان ستارگان نوباوه در نواحی مرکزی‌ کهکشان ماست.

پایان یک عمر، پرواز

ترجمه‌ی احسان سنایی: پس از وقفه‌ای دوروزه به‌واسطه‌ی ایجاد نشتی؛ شاتل فضایی دیسکاوری، برای آخرین پرتابش از پس ۲۶ سال فعالیت فضایی، آماده می‌شود. با نامی برگرفته از بین سلسله‌‌کشتی‌های بزرگ اکتشافی تاریخ؛ دیسکاوری، در سی‌ام آگوست ۱۹۸۴ اولین پرواز فضایی‌اش را با موفقیت به‌ثمر رساند. از آن پس او بیشترین ساعات کاری یک شاتل را در فضا به خود اختصاص داد

ابد، نزدیک است

ترجمه‌ی احسان سنایی: جهان‌مان حدود ۱۴ میلیارد سال وجود داشته و تا آنجا که می‌دانیم، میلیاردها سال دیگر هم برقرار خواهد ماند. اما مطابق پژوهشی نوین، فرضیه‌ای پیرامون منشأ جهان‌مان وجود دارد که خود، پایان زمان را پنج میلیارد سال دیگر عنوان می‌کند که این، تصادفاً قرین با روزهای مرگ خورشید ما هم هست. این پیش‌بینی، ریشه در فرضیه‌ای موسوم به «تورم ابدی» (Eternal Inflation) دارد.

آغاز آرتمیس

ترجمه‌ی احسان سنایی: تا چند روز آینده، دوقلوهای آرتمیس، با کمک به دانشمندان در فهم نحوه‌ی شکل‌گیری مگنتوسفر زمین توسط باد خورشیدی؛ و نیز نحوه‌ی برهم‌کنش میدان مغناطیسی ضعیف ماه با باد خورشیدی؛ عملاً عملیات علمی خود را شروع خواهند کرد. باد خورشیدی، جریانی از ذرات باردار از سمت خورشید است که طی انفجارها و دیگر فعل‌وانفعالات پرقدرت خورشیدی به فضا رها می‌شوند و تأثیرات فراوانی بر منظومه‌ می‌گذارند.

چشمی برای شکار فراخورشیدی‌ها

برگردان احسان سنایی؛ گروهی بین‌المللی از اخترشناسان، با بهره‌گیری از فناوری نوری نوینی که در رصدخانه‌ی استوارد، وابسته به دانشگاه ایالتی آریزونا ابداع شده بود؛ موفق به تهیه‌ی تصاویری از سیاره‌ای بسیار نزدیک‌تر به ستاره‌ی مادرش در قیاس با سایر سیارات فراخورشیدی کشف‌گشته در گذشته شده‌اند. عملیاتی‌سازی این فناوری که گویا در آینده با اصلاحاتی، ستاره‌شناسان را قادر به حذف کامل نور ستاره‌ی مادر نیز خواهد کرد.

تیزچشمانی که بسته شد

ترجمه‌ی احسان سنایی: با گذشت بالغ بر ۹ سال از تماشای بی‌وقفه‌ی ژرفای آسمان؛ «کاوشگر ناهمسانگردی ریزموج ویلکینسون» (WMAP) که با نام عجیب و شهرت بالنسبه اندکش، نه‌تنها خیره‌کننده‌ترین تصاویر ممکن از کهن‌ترین نور برجای‌مانده در گیتی را تهیه کرد؛ که دست به ایجاد پذیرفته‌ترین مدل علمی، در شرح تاریخ و ساختار جهان هستی نیز زد؛ هم‌اکنون به‌تصمیم دانشمندان ناسا، بازنشسته شد.

حیات، در همسایگی؟

برگردان احسان سنایی: ستاره‌ی گلیس ۵۸۱؛ کوتوله‌ای کم‌نور، سرد و سرخ‌رنگ به قطر تقریبی یک‌سوم خورشید ماست که به‌اندازه‌ی تنها ۱.۳درصد از خروجی انرژی خورشید ما نیز از خود انرژی گسیل می‌دارد و از همین‌روست که در عین همسایگی با ما، به‌سختی می‌شود از شهر حتی با تلسکوپی کوچک مشاهده‌اش کرد. همه‌ی شش سیاره‌اش درفواصلی نسبتاً نزدیک، که تماماً کمتر ازفاصله‌ی زمین تا خورشید (۱۵۰میلیون کیلومتر) است؛ به گِرد این ستاره در گردش‌اند.

عطارد، دُم دارد

ترجمه‌ی احسان سنایی: طبق گزارش اخیر گروهی از دانشمندان مرکز فیزیک فضایی دانشگاه ایالتی بوستون، دو ماهواره که اساساً ناسا آن‌ها را به‌‌منظور تماشای جو فرّار خورشید طرح زده بود؛ حال موفق به ثبت شواهدی از گاز گریزان از سیاره‌ی ریزجثه‌ی عطارد* نیز شده‌اند. این مأموریت فضایی، موسوم به STEREO؛ متشکل از دو کاوشگر است که هر کدام در پیش و پس سیاره‌مان، بر روی مدار چرخش‌اش به‌گرد خورشید، جاخوش کرده‌اند.

این مرد ناتمام

احسان سنایی: پروفسور ابوالقاسم غفاری، بی‌تردید از برجسته‌ترین و گم‌نام‌ترین دانشمندان معاصر حوزه‌ی علوم ریاضی، فیزیک و صنعت فضاست. وی، نخستین ایرانی شاغل در سازمان فضایی ایالات متحده (ناسا) و نیز تنها خارجی فعال در بخش محاسبات مسیریابی برنامه‌ی بزرگ سفر به ماه (آپولو) بوده است. پیش‌تر از این بخش از حیات علمی‌اش نیز او سال‌ها را وقف به‌ثمررسانی پژوهش‌های نفیسی در حوزه‌ی علوم ریاضی و فیزیک نموده است.

کشف آبی عجیب در اعماق سیاره‌های غول‌پیکر

برگردان احسان سنایی: چیست آن که زرد است؛ هم جامد است و هم مایع؟ خب آب! منتها در شکل و قیافه‌ی شگفتی که ظاهراً آن را فقط از ژرفای اورانوس و نپتون می‌توان دید و لمس کرد. ممکن هم هست که همین ماده‌ی عجیب، علت میدان نامتعارف مغناطیسی این دو سیاره را برای‌مان توجیه کند.شبیه‌سازی‌های صورت‌پذیرفته در سال ۱۹۹۹و آزمایش‌های سال ۲۰۰۵، نشان دادند که این آب، احتمالاً در فشار و دمای شدید، صورتی هم جامد و هم مایع دارد.

ظهور دوماه در آسمان شایعه است

ایرج ادیب‌زاده: پیدا شدن دو ماه در آسمان در چنین شبی از مدت‌ها پیش در چند سایت ایرانی، حتی یک سایت اخترشناسی دختران بابل که البته دانش‌آموزی است، با آب و تاب مطرح و به علاقه‌مندان پیشنهاد شده است تا در چنین شبی ظهور این دو ماه را در آسمان تماشا کنند؛ این آیا واقعیت دارد؟ با دکتر محمد حیدری ملایری در این زمینه به گفت‌وگو نشستم و این سوال را نیز با وی در میان گذاشتم.

بازگشت حقه‌ی مریخی

ترجمه‌ی احسان سنایی: در کافی‌شاپ و یک روز نسبتاً سرد و آفتابی انگلستان. ایمیل‌هایم را بررسی می‌کردم و ‌خواستم ببینم امسال هم دوباره آمده یا نه! اگر آمده باشد، آن‌وقت می‌توانم منتظر سیل درخواست‌هایی از سوی رسانه‌ها و خبرگزاری‌هایی باشم که می‌خواهند از من صحت‌اش را بپرسند. البته من این را «حقه‌ی مریخ» می‌خوانم که دست‌کم از سال ۲۰۰۳ به رویدادی سالانه تبدیل شده است.

سفر به جهنمی زیبا

برگردان احسان سنایی: تا چند ماه دیگر، سیاره‌ی زهره آرام در آسمان شامگاهی درخشنده‌تر از پیش خواهد شد و این، میهمانی بزرگی برای رصدگران آماتور و عکاسان آسمان شب است؛ هرچند تماشای سیمای فریبای این سیاره فقط‌ از دور جذاب و به‌یاد‌ماندنی‌ست. حال این را تصوّر کنید: دمای سطح زهره برای ذوب سرب کافی‌ست. جو این سیاره که ۹۶درصدش از دی‌اکسیدکربن است.

فرار به‌ناگاه، از قلب کهکشان

احسان سنایی: یکصد میلیون سال پیش، سامانه‌ای سه‌گانه از ستارگان، سفرش را به قلب پرهیاهوی راه شیری شروع کرد. هر سه ستاره، به‌‌سرعت تا چندقدمی قلمروی پرآشوب ابرسیاهچاله‌ی مرکزی کهکشان‌مان رفتند و شوربختانه یکی به کام سیری‌ناپذیر این غول کشیده شد؛ حال‌آنکه دیگر دو ستاره به فراسوی مرزهای کهکشان پرتاب شدند. حال این قصه را با برخورد و درهم‌تنیدن دو ستاره‌ی رهسپار و تبدیل‌شان به تک‌ستاره‌ای فراآتشین و داغ، به پایان برید.

دیدار با قلوه‌سنگی سرد و بزرگ

ترجمه‌ی احسان سنایی: دیروز یکشنبه، یازدهم جولای سال جاری؛ وقت ملاقات نزدیک سفیری از زمین با بزرگ‌ترین سنگ سرگردانی بود که تاکنون زمینیان به دیدارش رفته‌اند. اما سیارک یکصد کیلومتری «۲۱- لوتتیا» از دید دوربین‌های کاوشگر اروپایی «روزتا»، چیزی نبود جز جهانی با حفره‌های بسیار؛ نشانه‌ای بس روشن از قدمت بالای میزبان. لوتتیا، شاید که بازمانده‌‌ای دیرین از زایش قهرآلود منظومه‌مان باشد.

ابرتندبادی در دوردست

ترجمه‌ی احسان سنایی: هم‌اکنون که بدین جمله چشم دوخته‌اید، بادهای فراصوت و گسلنده سراپای جو ابرسیاره‌ی فراخورشیدی HD209458b را فراگرفته‌اند. اخترشناسان با بررسی آثار گاز مونواکسید کربن در ابرهایی که مابین نیمه‌ی روز و شب سیاره در حال جابجایی‌اند؛ موفق به ثبت منظری نو و نادر از تندبادی به وسعت سیاره با سرعت ۱۰هزار کیلومتر بر ساعت شدند.

در ستایش نخستین طلوع تابستان

ترجمه‌ی احسان سنایی: به‌گاه طلوع آفتاب طولاترین روز از سال سرزمین‌های نیمه‌ی شمالی زمین، هزاران فرد از کاهن و کافر در حومه‌ی «سالیسبری» انگلستان گرد هم می‌آیند تا با ریزش نخستین پرتوان آفتاب صبحگاه از میان آرایه‌ای دوّار از تخته‌سنگ‌های کهن به نام «استون هنج»، به‌یاد پیشینیان شور و شادی کنند. اصلی‌ترین هدف از ساخت این یادگار دنیای باستان هنوز مایه‌ی مباحثات فراوان علمی است.