Mar 2010

در جهان نسبی اینشتین، همیشه حق با ناظر است

احسان سنایی: اساس نسبیت خاص اینشتین، بر اصل نسبیت گالیله که تا دیرزمانی به دست فراموشی سپرده شده بود، استوار گشت و در یک کلام، اندیشه‌ی دیرپای وجود یک چارچوب مطلق جهانی به نام «اتر» را با فرض نسبی بودن چارچوب‌های بی‌شمار پیرامون‌مان منسوخ کرد و در عوض سرعت نور، به‌عنوان کمیتی مطلق و غیرقابل‌تغییر معرفی شد. به‌طور خلاصه می‌توان گفت در جهان نسبی اینشتین، همیشه حق با ناظر است.

مصدر: آرمان‌شهر زمین‌دوستان

ترجمه‌ی احسان سنایی: سرزمین نفت‌خیز امارات اصولا می‌بایست آخرین مکانی به‌شمار رود که بتوان از آن، آداب حفظ زمین‌مان را با کربن‌زدایی از زندگی روزمره آموخت، اما شهر در دست ساخت «مصدر» در هفده کیلومتری ابوظبی، نه‌تنها چنین گفته‌ای را رد می‌کند، که توان‌مندی همه‌ی ما در انتخاب آگاهانه‌ی بهترین سبک زندگی با عدم تسلیم در برابر جبر جغرافیا و وسوسه‌ی بهره‌برداری سنتی از ذخایر فسیلی موجود را نشان می‌دهد.

کشمیر، چشم‌انتظار سرنوشت

ترجمه‌ی احسان سنایی: کشمیر، امروزه اقامتگاه هزاران یخچال طبیعی دنیاست. اما چندی پیش، پژوهش‌گران با استناد به داده‌های موجود در گزارش سال ۲۰۰۷ برنامه‌ٔ بین‌الدولی تغییرات آب و هوایی (IPCC) وابسته به سازمان ملل متحد، مدعی شدند این سرزمین بلند، ظرف مدت تنها چندین دهه سرپوش سپیدش را به‌کل از دست خواهد داد و بدین‌ترتیب حیات میلیون‌ها ساکن هند و پاکستانی مستقر در اطراف را به تنگنای شدیدی دچار خواهد ساخت.

کشف جد جدیدی برای انسان

ترجمه‌ی احسان سنایی: تابستان ۲۰۰۸ بود که پژوهش‌گران روس تکه‌استخوانی متعلق به انگشت یک انسان را کشف نمودند. این استخوان، به‌منظور اِعمال بررسی‌های فراتر و با فرض تعلق به یکی از غارنشینانی که مابین ۳۰ تا ۴۸‌هزار سال پیش در این غار آثاری از خود به جای نهاده بودند، بایگانی گردید. مواد ژنتیکی محفوظ در این کپسول ریز زمان، حکایت متفاوتی را برایمان تعریف کرد؛ حکایتی از خویشاوندان کهن و نامکشوف ما.

کرم دراکونکولوس؛ حقیقی‌ترین افسانه‌ی آفریقا

ترجمه‌ی احسان سنایی: شروع‌اش با تاولی دردناک؛ شدیداً دردناک است. گفته‌اند آنچه احساس می‌شود، بی‌شباهت به درد زخم حاصل از برخورد با یک سوزن گدازان نیست. تاول که ترکید، سر کرمی سفید، لاغر و صراحتاً زنده نمایان می‌شود. این موجود، شاید حقیقی‌ترین عفریت افسانه‌های دروغینی است که طبیعت همیشه برای انسان، نقل کرده تا بترسیم از فاجعه‌ای که در هیاهوی عصر ارتباطات بدون مرز، هنوز آفریقای فقیر را رها نکرده است.

غبارروبی از «نسبیت»

احسان سنایی: اول‌بار که واژه «نسبیت» رسماً در علم فیزیک به‌کار برده شد، به حدود سیصد سال پیش از زمان اینشتین باز می‌گردد. گالیله، با فرض اینکه یک جسم، در اتاقی بسته به‌هیچ وجه نمی‌تواند دریابد که با سرعتی ثابت در حال حرکت است یا ایستاده؛ «اصل نسبیت» خود را معرفی کرد که بعدها به «نسبیت گالیله‌ای» نیز شهرت یافت. بعدها «چارچوب مرجع» اهمیت بیشتری در اصول فیزیکی، بالاخص قانون اول نیوتن پیدا کرد

سفر به دشت‌های سرد کهکشان

ترجمه‌ی احسان سنایی: در فضا باد نمی‌آید، اما توده‌های غبارین سرد و غول‌پیکر، از میان قرص کهکشان‌مان به سیاهی بی‌پایان فضا کشیده شده‌اند. آنچه می‌بینیم را باد و یا هرگونه عامل آشنای دیگری نساخته؛ بلکه محصول کشمکش بی‌واسطه‌ی نیروهایی است که روزگاری راه شیری‌مان را طرح زدند. این روزها، کاوشگر تازه‌کار امواج ریزموج سازمان فضایی اروپا؛ موسوم به «پلانک»، از جزئیات نادیده‌ و فراوان این دشت‌های سرد و غبارآلود فراکهکشانی، برایمان گفته است.

خاستگاه گونه‌ها کجاست؟

نوشته‌ی باب هولمز، ترجمه‌ی احسان سنایی: هر جای طبیعت که بنگرید، حضور «انتخاب طبیعی» داروین در سازگاری گونه‌ها با زیستگاه‌‌های‌شان دیده می‌شود؛ اما شگفت آنکه‌ نقش این انتخاب، عملاً در یکی از اساسی‌ترین گام‌های فرگشت گونه‌ها رنگ می‌بازد و آن، خاستگاه گونه‌های جدید زیستی؛ یا «گونه‌زایی» است. ظاهراً این فرآیند پیچیده، به «تصادف» متکی است.

نگاهی به آشنای ناشناخته

ترجمه‌ی احسان سنایی: مغز آدمی با حدود ۱.۴ کیلوگرم وزن و ظاهری شبیه آش ماسیده؛ پیچیده‌ترین شیء شناخته‌شده در کیهان است. این توده‌ی ترد و خاکستری‌رنگ، نه‌ فقط خانه‌ای برای خاطرات و افکارمان، که به‌عنوان مسئول هرکدام از ویژگی‌های فردی و بستری برای هوشیاری هر انسان محسوب شده و علی‌رغم نقش پررنگش در شناسایی جهان پیرامون‌مان به ما، هنوز آنچنان که باید از زیر کوه پرسش‌هایی که خود ایجاد می‌کند، سربرنیاورده است.

افسانه افزایش جمعیت زمین

برگردان ونداد زمانی: بسیاری از اندیشمندان بزرگ جهان از استفان هاوکینز گرفته تا دیوید اتنبورو به این بحث اساسی دامن می‌زنند که تا مادامی که قادر به کنترل افزایش جمعیت بشر بر روی زمین نگردیم، مشکل آلودگی محیط زیست حل نخواهد شد. اما حقیقت ماجرا در عمل با دیدگاه فوق در تضاد است. برای شروع باید گفت که نه تنها جمعیت بشر افزایش تصاعدی ندارد بلکه در حال کاهش است؛ زنان معاصر به اندازه نصف مادران خود بارور می‌شوند.

در ستایش مردی که زیاد می‌دانست

احسان سنایی: این‌ روزها دست‌نوشته‌های اینشتین طی تدوین نهایی فرضیه‌ی نسبیت عام، به نمایش عمومی درآمده تا در آستانه‌ی اعلام موفقیت جدیدترین و دقیق‌ترین آزمایش صورت‌پذیرفته برای اثبات آن، نگاهی به مفاهیم بنیادین جهان نسبی این دانشمند سرشناس داشته باشیم؛ غولی که در مواجهه‌ با سؤالات بی‌پایان مردم خیابان از فرضیه‌ی معروفش، همیشه می‌گفت: «من را ببخشید؛ همیشه با پروفسور اینشتین اشتباه گرفته می‌شوم»!

در اعماق ذهن وال‌ قاتل

ترجمه‌ی احسان سنایی: مغز وال‌ قاتل با ۶.۸ کیلوگرم وزن، از لحاظ ابعاد دومین رتبه را بین پستانداران آبزی داراست. مشخص نیست این هیولاها همانند انسان هیچ بهره‌ای از سلول‌های حافظه‌ای برده‌اند یا خیر؛ اما چندی پیش، پژوهش‌گران موفق به کشف ساختار‌پیچیده‌ و ویژه‌ی مغز اورکا، برای احساس و تحلیل محیط آبی پیرامون‌‌اش شده‌اند؛ حیوانی که گاه علی‌رغم این هوش سرشار، احساسات شدیدا متناقضی در برابر انسان بروز می‌دهد.

به آبراهه‌های خشک مریخ امیدی نیست

ترجمه‌ی احسان سنایی: «من ‌اکنون فهمیدم که با نبود باران در مریخ، احتمالاً این شیارها سازوکار اصلی پراکندگی آب (و حیات)، بر سطح خشک این سیاره را تشکیل می‌دهند». این کلمات را «جیووانی اسکیاپارلی»؛ ستاره‌شناس و تاریخ‌نگار ایتالیایی، در کتاب «حیات در مریخ» آورده که رسماً از آن به‌عنوان نخستین اشاره‌ی مستقیم به آبراهه‌های مریخی یاد می‌شود.

کودکان فلّوجه، دیگر نمی‌خندند

احسان سنایی: تاریخ شهر کهن فلوجه را شاید بتوان از یک نگاه، به پیش و پس از پاییز سیاه ۲۰۰۴ تقسیم کرد. شامگاه هفتم نوامبر این سال، تفنگداران نیروی دریایی ایالات متحده، در پاسخ به کشتار چهار مقام بلندپایه‌ی شرکت امنیتی «بلک‌واتر» به‌دست نیروهای شورشی، تا شش روز این شهر را بی‌وقفه آماج حملات سنگین خود قرار داد. اما شش سال بعد و این روزها، شاید خاطره‌ی تلخ رقص ابرهای شبح‌گون فسفر سفید است که بر اندام ریز نوزادان فلوجه مجسم می‌شود.

فقط ٧٦ میلی‌متر

احسان سنایی: سکوت زمین اینبار در ساعت ٣:٣٤ بامداد بیست و هفتم فوریه در آن سوی آند به‌سنگینی شکست ٨.٨، عدد تکان‌دهنده‌ای بود که در ابتدا دهان‌به‌دهان میان جهانیان ‌چرخید و از وسعت فاجعه‌ای دیگر خبر داد. نوبت یه ٧٢٣ رسید؛ عددی دلخراش اما امیدوارکننده‌تر از ٢٣٠‌هزار، آمار قربانیانی که ٣٤ روز پیش‌‌تر از آن، نگاه غم‌آلود زمینیان را به جنوب آتلانتیک خیره ساخت. اندکی پس از هشدار به ٥٣ کشور حاشیه‌ی اقیانوس، امواج نه‌چندان چشمگیر سونامی نیز سررسیدند. ٤ روز بعد اما عدد ناآشنایی شنیده ‌شد. زمین، ٧٦ میلیمتر کج‌تر شده بود.

داستان نخستین زبان

ترجمه‌ی احسان سنایی: اولین ماجراجویانی که به درون تونل هفت‌متری و شدیدا تنگی خزیده و راه غارهای مرموز «شووه» در جنوب فرانسه را گشودند، به‌هیچ‌وجه از شکوه آفریده‌های خیال‌انگیز ساکنان نخستین این غار، اطلاعی نداشتند. انبوه اسبان دونده در بالا، دو کرگدن خشمگین در میان و نقش ظریف گله‌ی گاوی در انتهای سمت چپ دیواری نه‌چندان بلند، از اعجاز دستان هنرمندان نخستین حکایت می‌کرد.