Nov 2010

کشف سازوکار گرداب‌ها

ترجمه‌ی احسان سنایی: جو زمین و هسته‌ی مذاب بیرونی‌اش علی‌رغم اینکه هیچ ارتباط مستقیمی ندارند، در یک خصیصه مشترک‌اند: هر دو میزبان جریانات مارپیچ و گرداب‌مانندند. در جو، به‌شکل گردبادها و هاریکان؛ و در هسته‌ی بیرونی، به‌شکل جریانات مولد میدان مغناطیسی زمین. به‌گفته‌ی فیزیکدانان نظری دانشگاه کالیفرنیا-سانتاباربارا که با گروهی محاسباتی از هلند همکاری می‌کرده‌اند؛ این پدیده‌ها در درون زمین و در جو آن؛ هر دو تابع سازوکارهایی مشابه‌اند.

کشف جو اکسیژنه در رئا؛ قمر زحل

احسان سنایی: دانشمندان از وجود جوی متشکل از اکسیژن در گرداگرد دومین قمر بزرگ زحل؛ رئا، خبر داده‌اند؛ هرچند امیدی به مهاجرت بدانجا هم نمی‌رود! اول این‌که قمر ۱۵۰۰ کیلومتری یخ‌پوش رئا، بیش از ۱.۵ میلیارد کیلومتر از زمین فاصله دارد و ثانیاً دمای متوسط سطح‌اش هم در حدود ۱۸۰- درجه‌ی سلسیوس است.با این‌حال این کشف نشان از این حقیقت می‌دهد که جهان‌هایی با هوای اکسیژنه، چندان در جهان هستی‌مان کم‌یاب نیستند.

زمین و رشد ناگهان پستانداران

احسان سنایی: پژوهش‌گران اخیراً نشان داده‌اند که انقراض نسل دایناسورها در حدود ۶۵ میلیون سال پیش، راه را برای رشد یک‌هزاربرابری اندام پستانداران موجود، گشود. این بررسی که با عنوان «تکوین حداکثر ابعاد بدن پستانداران خشکی‌زی»، در نشریه‌ی علمی Science انتشار یافته؛ نخستین نمونه‌‌ای‌ست که به کنکاش در الگوی توزیع ابعادی بدن پستاندارانِ پس از عصر دایناسورها پرداخته است.

خون، سخن می‌گوید

ترجمه‌ی احسان سنایی: تاکنون توجه بازپرسان صحنه‌ی جنایت، معطوف به موجودیت اجزای مشخصی از بدن همچون دندان‌ها، استخوان و یا رباط‌های مَفصلی برای تخمین سن افرادی که در غیراینصورت هویت‌شان مجهول می‌ماند بوده است. این روش نوین اما به‌واسطه‌ی وابستگی صِرف‌اش به نمونه‌‌ای نسبتاً اندک از خون، از برتری ویژه‌ای برخوردار است و اساساً از اثری موسوم به «انحلال تیموسی» که بلافاصله پس از تولد آغاز می‌شود، استفاده می‌برد.

ماه هم باردار می‌شود

احسان سنایی: وقتی‌که به ماه کامل می‌نگرید، خبر از هشدار و اخطاری نیست؛ ولی اگر بر روی ماه بودید، چرا. مطابق مشاهدات جدید کاوشگری ژاپنی؛ زمانی‌که ماه کامل است، با گذر از مخروط انتهایی میدان مغناطیسی زمین، میدان الکتریکی پرقدرتی به گرد خود ایجاد می‌کند. به‌اعتقاد متخصصین، چنین پدیده‌ای می‌تواند آثاری جبران‌ناپذیر بر سلامت مسافران آینده‌ی این تنها قمر زمین داشته باشد.

راز دست داوود

ترجمه احسان سنایی: مطابق کتاب مقدس، زمانی‌که داوود به جنگ با جالوت رفت؛ چوب چوپانی‌اش را با پنج سنگ صاف و یک تسمه برداشت. از میان اینان، فقط تسمه‌اش در تندیس میکل‌آنژ دیده می‌شود که داوود یک انتهایش را در دست چپ و بر بالای شانه‌اش نگه داشته است. کلاف‌های این تسمه‌ی نسبتاً طولا که از پشت تندیس، به سمت دست راست داوود امتداد یافته، ظاهراً به شیئی ناشناخته متصل است.

آمریکا؛ غنی از عناصر کمیاب

ترجمه‌ی احسان سنایی: برآورد میزان ذخایر معدنی کمیاب زمین، جزئی از پژوهشی گسترده‌تر است که مشتمل بر تجدیدنظر در مقادیر جهانی REEها، کسب اطلاعات از ذخایری که در آینده شاید از سرچشمه‌های این عناصر به حساب آیند و نهایتاً گردآوری اطلاعات زمین‌شناختی‌ای‌ست که به جهت پژوهش بر فراوانی REEها در صنعت ایالات متحده است. این بررسی، نشان از وجود ذخایر چشمگیری از این عناصر در چهارده ایالت آمریکا می‌داد.

ماجرای مرگ چهارصدساله

ترجمه‌ی احسان سنایی: طی هفته‌ی جاری، ائتلافی از پژوهش‌گران جمهوری چک و دانمارک، جسد نیکوبراهه، نجیب‌زاده‌ی اخترشناس را که در ۱۶۰۱ میلادی مدفون شده بود، از آرامگاهش استخراج کردند تا که با یاری فناوری‌های نوین، پاسخ بسیاری از سؤالات را بیابند. طی چهار روز آینده، این گروه، جسد مزبور را در معرض آزمایشات ویژه‌ای قرار خواهند داد که امید می‌رود علت حقیقی مرگ براهه را که آیا به‌راستی عارضه‌ی کلیوی بوده یا نه، برملا کند.

لاپاز خشک می‌شود

احسان سنایی: دانشمندان، از گرده‌های گیاهی فسیل‌گشته‌ی موجود در رسوبات دریاچه‌ی «تی‌تی‌کاکا» که در مرز پرو و بولیوی جای گرفته، استفاده بردند و متوجه شدند که طی دو دوره از سه دوره‌ی اخیر بین‌ یخبندان که مابین ۱۳۰ تا ۱۱۵هزار و ۳۳۰ تا ۳۲۰هزار سال پیش رخ داده‌اند؛ این دریاچه تا ۸۵ درصد از حجمش کاسته شده است و بیابان، جای بوته‌زارهای گرداگردش را گرفته است.

خاورمیانه؛ خاستگاه نخستین کشاورزان اروپا

ترجمه‌ی احسان سنایی: طبق بررسی‌های اخیر ژنتیکی-باستان‌شناختی؛ نخستین مردمانی که در خاک اروپا دست به زراعت زدند، نه بومیان شکارچی پراکنده در اروپای ۸۰۰۰ سال پیش؛ که جوامعی مهاجر از خاورمیانه بوده‌اند. این پژوهش، به حل تضاد دیرپای موجود میان دو فرضیه‌ی بحث‌برانگیز در خصوص نحوه‌ی ظهور زراعت در اروپا کمک می‌کند.

میراث خشم راه شیری

ترجمه‌ی احسان سنایی: اخترشناسان آمریکایی، اخیراً دو حباب غول‌پیکر و مرموزی که پرتوهای پرانرژی گاما از خود گسیل می‌‌دارند را در حوزه‌ی مرکزی کهکشان‌مان تشخیص داده‌اند. این حباب‌هایی که در ورای پرده‌ی محو و گسترده‌ای از پرتوهای گامای پراکنده، پنهان شده‌اند؛ عارضه‌ای به درازای ۵۰ هزار سال نوری را در آسمان شکل داده‌اند که احتمالاً میراث فورانی بزرگ‌مقیاس از سیاهچاله‌ی مرکزی راه شیری یا طغیان گاز حاصل از زایش‌های فراوان ستارگان نوباوه در نواحی مرکزی‌ کهکشان ماست.

مایاها: از باتلاق‌ تا کشتزار

ترجمه‌ی احسان سنایی: نظام زراعی مایاها، خود به‌قدر اهرام‌شان پر از پیچیدگی‌ست. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که پیچیدگی نظام زراعی این قوم، هم‌پای معماری و هوش برترشان بوده است. اخیراً پژوهش‌گران با یاری فناوری‌های نوین و کاوش‌های گسترده، دریافته‌اند که تمدن باستانی مایا با روش‌های ابتکاری جهت کشت محصولات زراعی‌شان در زمین‌های باتلاقی، بر جبر اوضاع محیطی پیرامون خود فائق آمده بودند.

قصه‌ی مرگ مرجان‌های خلیج

ترجمه‌ی احسان سنایی: به‌گفته‌ی پژوهش‌گران، در حدود ۹۰ درصد از ۴۰اجتماع گسترده‌ی شدیداً آسیب‌دیده‌ی مرجان‌های نرم آنجا، بی‌رنگ و مرده یا در حال مردن بودند. جمعی از مرجان‌های سخت‌تر واقع در منطقه‌ای دیگر در حدود ۴۰۰متر آنطرف‌تر نیز تا حدی با همان ماده‌ی تیره‌رنگی که شاید آثار نفت لکه‌ی اخیر این خلیج است، پوشیده شده بودند. دکتر «چارلز فیشر» (Charles Fisher) از دانشگاه ایالتی پن و سرپرست هیئت علمی اعزامی، در این‌باره اظهار می‌دارد که «این، نشان از فاجعه‌‌ی متأخری می‌دهد».

پایان یک عمر، پرواز

ترجمه‌ی احسان سنایی: پس از وقفه‌ای دوروزه به‌واسطه‌ی ایجاد نشتی؛ شاتل فضایی دیسکاوری، برای آخرین پرتابش از پس ۲۶ سال فعالیت فضایی، آماده می‌شود. با نامی برگرفته از بین سلسله‌‌کشتی‌های بزرگ اکتشافی تاریخ؛ دیسکاوری، در سی‌ام آگوست ۱۹۸۴ اولین پرواز فضایی‌اش را با موفقیت به‌ثمر رساند. از آن پس او بیشترین ساعات کاری یک شاتل را در فضا به خود اختصاص داد

آمازون، تشنه است

ترجمه‌ی احسان سنایی: پنج سال پیش، حوزه‌هایی وسیع از جنگل‌های آمازون آماج حملات خشکاننده‌ی خشک‌شالی کم‌سابقه‌ای واقع شد که درختان‌اش را نابود، حیات صیادان و هرکسی‌که به‌نوعی محتاج رود بود را مختل، و نهایتاً فرصت نادر پژوهش در جنگل بارانی انبوه و پریشانی را برای پژوهش‌گران فراهم آورد. خشک‌سالی دیگری هم‌اینک بازگشته تا ترس از دخالت دست‌های پنهان زمین‌گرمایی را بیش از پیش تقویت کند. نشریه‌ی علمی نیچر، این واقعه را به‌زبانی ساده تحلیل کرده است.