علت، ابعاد و اشکال شکنجه

حمید حمیدی

در بخش اول طی مقدمه‌ای به تلاش‌های سازمان ملل در ارائه‌ی قوانین بین‌المللی در برخورد با شکنجه و خشونت بر علیه بشر پرداختیم. اینک به علت، ابعاد و اشکال شکنجه می‌پردازیم.

شکنجه و موارد ناظر بر آن

شکنجه در این نوشته، ناظر به عمل‌کرد دستگاه پلیس-نیروهای امنیتی و دستگاه قضائی است. شکنجه عملی است که ریشه در اعماق تاریخ بشریت دارد. این عمل، تجاوز صریح به حقوق انسانی و حیثیت و کرامت انسانی متهم و مظنون می‌باشد.

دردهای جسمانی یا روانی‌ای که به متهم و مظنون حادثه وارد می‌شود تا برای اثبات یا ادله‌ی اثبات یا به‌دست‌آوردن اطلاعات یا اقرار از سوی مظنونین و متهمین مورد استفاده قرار گیرد. در حقیقت، این عمل به چند منظور صورت می‌گیرد:

- ناتوانی دستگاه اطلاعاتی-امنیتی-نظامی و قضایی در نداشتن تشکیلات شفاف و شیشه‌ای
- فرار از ملاحظات و مقررات قانونی
- گسترش فرهنگ تحقیر متهم، با تخطی از قانون و شوونات انسانی

سابقه‌ی تاریخی و قانونی‌شدن شکنجه

در طول تاریخ، عنصر شکنجه از جمله‌ی مهم‌ترین وسایل حکومت‌ها و نظام‌های مختلف جامعه‌ی بشری برای ایجاد رعب و وحشت در میان مردم بوده است که هنوز هم این روش‌های قرون وسطایی در برخی کشورهای جهان ادامه دارد.

در دوران جمهوری رم، گواهی برده قبل از شکنجه ارزشی نداشت و آن برده ابتدا حتما باید شکنجه می‌گشت تا در زیر شکنجه به واقعیت اعتراف کند و بعد ممکن بود از شهادت‌اش در دادگاه استفاده شود.

پیامبران و افراد فرهمند مشهوری از جمله عیسی مسیح، مریم مجدلیه، سمیه (صمیه) بنت خباب (اولین شهید اسلام/ مادر عمار) و یاسر ابن امیر (دومین شهید اسلام/ پدر عمار) از دیگر قربانیان شکنجه هستند.

در تاریخ ایران می‌توان از مزدک، مانی، بابک خرمدین، سید علی محمد باب، و آقامحمدخان قاجار نام برد که در طول زندگی‌شان مورد شکنجه قرار گرفتند.

در طول تاریخ، فلاسفه و دانشمندان مشهوری از جمله ارسطو، گالیله، و فرانسیس بیکن از مشهورترین قربانیان شکنجه‌ی دولتی هستند که توسط نظام‌های وقت و بعضا توتالیته‌ی مذهبی و در دادگاه‌های قرون وسطایی به دستگاه شکنجه سپرده شدند.

در دوران فرمان‌روایی مطلق کلیسای کاتولیک در اروپا، بسیاری در دادگاه‌های تفتیش عقاید متهم به ارتداد، شرک و جادوگری می‌شدند. این افراد ابتدا محکوم به تحمل شکنجه و نهایتا به صورت‌های بسیار غیر انسانی اعدام می‌گشتند.

شکنجه، چه در عمل و چه در تئوری، از سابقه‌ی طولانی‌ برخوردار است. در قدیم، شکنجه برای اثبات جرم صورت می‌گرفت. این عمل سابقه‌ی نظری نیز دارد. مثلا، ژوس حقوق‌دان فرانسوی قبل از انقلاب ۱۷۹۷ معتقد بود که اقرار، در بین همه‌ی ادله‌هایی که توان کشف حقیقت دارند، از همه مهم‌تر و مصون‌تر از اشتباه است. متوسل‌شدن به اقرار آرام‌آرام یک رویه برای قضات در اروپا شد و در نتیجه، شکنجه به عنوان یک روش در سراسر اروپا (به استثنای انگلستان) مرسوم گردید.

تا آن‌جا که تحقیقات نشان می‌دهد، از قرن چهارده به بعد است که شکنجه در نظام قضایی رسمیت می‌یابد. و از قرن چهارده محاکم و قضات برای رسیدن به حقایق و کشف واقعیت‌ها متوسل به این سیستم ضدانسانی می‌شوند، و این عمل را رسمی و قانونی می‌سازند.

نظام رسیدگی قضایی، که شکنجه را زیرمجموعه‌ای از مهم‌ترین ادله‌های اثبات جرم مطرح نمود، نظام تفتیشی نامیده می‌شد و در اروپای آن‌روز و در حکومت‌های استبدادی خصوصا در حکومت‌های امویان و عباسیان مورد استفاده قرار گرفت.

در روم قدیم، ابتدا اعمال شکنجه در مورد بردگان و خارجیان اجرا می‌شد و شهروندان ار آن معاف بودند

در روم قدیم، ابتدا اعمال شکنجه در مورد بردگان و خارجیان اجرا می‌شد و شهروندان ار آن معاف بودند. اما بعد از آن و به‌طور متعارف در مورد متهمین شهروند نیز اعمال می‌گردید.

همان‌گونه که اشاره شد، شکنجه در قرن چهاردهم و در سراسر اروپا یک امر عمومی و رایج بود و یکی از ابزارهای تحقیق در دادرسی جنایی به حساب می‌آمد. شکنجه، در قرون وسطی و اوایل دوره‌ی جدید، به‌طور منظم برای گرفتن اقرار در فرانسه اجرا می‌شد و حتی گاه پس از اقرار نیز، اعمال می‌گردید.

دلیل متوسل‌شدن قضات به شکنجه این بوده که قضات، شکنجه را به‌ترین وسیله‌ برای اقرار، و مطمئن‌ترین و مصون‌ترین راه برای اثبات جرم می‌دانستند. در اروپا نیز در اواخر قرون وسطی شکنجه‌ی متهمان توسط کلیسا قانونی شد و رسما قضات برای استفاده از آن به کشف حقایق خیالی‌شان می‌پرداختند.

در این دوره دو نوع شکنجه وجود داشت: ۱) شکنجه‌ی تمهیدی ( (question preparatoi که برای تکمیل پرونده‌ی متهمین به کار می‌رفت. ۲) شکنجه‌ی قبلی (question prealable ) که در مورد محکومین به مرگ در قبل از اعدام، به منظور معرفی معاونان و شرکای‌شان اعمال می‌گردید.

به‌هنگام اعمال شکنجه، حضور قضات عرفی در صحنه ضروری بود. در ماده‌ی ۱۸ آیین‌نامه‌ی دادگاه تفتیش عقاید اسپانیا در عهد شارل کنت، حضور دو رییس از روسای دادگاه تفتیش و راهبی به‌عنوان منشی برای استماع اقرار متهم پیش‌بینی شده بود.

در سال ۱۲۱۵ میلادی از سوی شورای عالی کلیسا در فرانسه مانند سایر کشورهای اروپایی (به استثنای انگلستان) شکنجه به منظور اخذ اقرار رسمیت یافت

در سال ۱۲۱۵ میلادی از سوی شورای عالی کلیسا در فرانسه مانند سایر کشورهای اروپایی (به استثنای انگلستان) شکنجه به منظور اخذ اقرار رسمیت یافت. در قرن هفدهم، کم‌کم مخالفت با شکنجه زیاد شد و کسانی چون منتسکیو، ولتر، روسو، و بکاریا با آن به مخالفت پرداختند و شدیدا آن را محکوم کردند.

سر انجام در سال ۱۷۸۸ با توجه به مخالفت عمومی و همه‌جانبه، شکنجه در فرانسه لغو شد. در کشورهای دیگر اروپایی چون انگلیس، اسپانیا، آلمان، و ... شکنجه معمول و قانونی شمرده می‌شد. با گسترش مبارزه بر علیه شکنجه این عمل به‌تدریج در کشورهای مختلف به‌لحاظ قانونی ملغی گردید.

انواع شکنجه، مجازات، رفتارهای خشن، ضدانسانی و تحقیرآمیز در قدیم

در اروپای قدیم شکنجه‌های گوناگون بر متهمین اعمال می‌شد. از جمله به چند مورد اشاره می‌شود:
رومی‌ها برای گرفتن اطلاعات از سربازانِ دشمن كه اسیر كرده بودند سراسر بدن ایشان را موم می‌مالیدند و هم‌چون شمع وی را روشن می‌كردند. او ۵ دقیقه قبل از كباب‌شدن فرصت داشت اعتراف كند یا این‌كه ذره ذره از پایین به بالا كباب می‌شد.

در یونان قدیم محکوم را به چهارچوب بسته و شلاق می‌زندند، به بینی آن‌ها سرکه می‌ریختند و بر زخم‌های‌شان سرکه و نمک می‌پاشیدند. در قدیم محکومین را زنده‌زنده می‌سوزاندند، و برای تفریح اشراف، محکومین را کباب می‌کردند، مردان و زنانی را که روابط نامشروع داشتند به سیخ می‌کشیدند. در ایران قدیم نیز، زبان را از حلق بیرون می‌کشیدند، به چشم‌ها میل داغ می‌کشیدند، پوست محکومین را کنده و پر از کاه می‌کردند.

در قرون وسطی متهم به ضرب سکه را در دیگ می‌جوشاندند، چهار دست و پای محکوم را به ۴ اسب قوی یا به چرخ‌های گردون می‌بستند و با راندن اسب‌ها در جهت مخالف یا چرخاندن چرخ‌ها محکوم را شقه می‌کردند، یا سرب گداخته بر گلوی او می‌ریختند. مردان را از بیضه آویزان می‌کردند. با قیف بر گلوی آن‌ها آب می‌ریختند تا باد کند؛ ( نادرشاه پس از کورکردن پسرش با تلمبه به شکم بیش از ۱۰ نفر آب بست و آن‌ها را ترکاند.)

در کشورهای اروپایی در قرون وسطی چشمان محکوم را با ناخن یا انبر درمی‌آوردند و ناخن‌ها را می‌کشیدند. در اسپانیا، استخوان‌ها را می‌شکستند و مفاصل را از هم جدا می‌کردند. ریختن سرب گداخته در گوش و حلق و بینی نیز مرسوم بود.

در چین، پستان‌های زن محکوم را می‌بریدند

در چین، پستان‌های زن محکوم را می‌بریدند. به محکومین پس از روزهای تشنگی آب شور می‌خوراندند. با اختراع گیوتین در فرانسه، سر محکومین را می‌بریدند، در اکثر کشورها وزنه‌های سنگینی تا ۹۰ کیلو به هر یک از پاها بسته و محکوم را آویزان می‌کردند. کشیدن دندان و کندن گوش معمول بود. سوزاندن کف پا و کف دست و کندن پوست سر نیز معمول بود.

چینی‌ها برای شکنجه، فرد را در زیرزمینی بسیاربسیار ساکت محکم به یک ستون می‌بستند (حتی پیشانی شخص را به ستون می‌بستند تا سر تکون نخورد) و دقیقا بالای سر فرد سوراخی وجود داشت. بشکه‌ای پر از آب را که سوراخ بسیار ریزی داشت بالای سر وی می‌گذاشتند و سوراخ آن را روبه‌روی سوراخ سقف زیرزمین قرار می‌دادند؛ این‌گونه آب روی سر فرد چکه می‌کرد. این شخص در دقایق اول هیچ مشکلی نداشت ولی بعد از مدت نه‌چندان زیادی به فریادکشیدن می‌افتاد و دیوانه می‌شد!

در قرن ۱۵ مطابق به فرمان شاهی ۱۴۹۸ فرانسه، در آغاز شکنجه متهم را به مدت ۸ ساعت گرسنه و ناشتا نگه می‌داشت و شکنجه باید به‌مدت یک تا یک ساعت و نیم طول می‌انجامید. شکنجه‌ای که از سوی مراجع دینی آن زمان یعنی کلیسا انجام می‌شد این بود که متهم را به‌مدت چهارروز بیدار نگه می‌داشت.

متهم را به تختی می‌بست و حدود ده لیتر آب را از سوراخ تعبیه شده در شاخی، آرام آرام به حلق او می‌ریخت. دست‌های متهم را با طناب از پشت می‌بستند و سر دیگر طناب را به کمک قرقره‌ای می‌کشیدند و متهم در فضا معلق می‌ماند، آن‌گاه وی را رها می‌کردند تا به زمین بیافتد.

ادامه دارد...