نکات ضعف و قوت طرح رفراندم

مریم محمدی

یکی دیگر از برنامه‏های «روی خط زمانه» را در ارتباط با یکی از تازه‏ترین مسایل مطرح شده، یعنی طرح رفراندم که توسط محمد خاتمی و سپس «مجمع روحانیون مبارز» مطرح شد، تهیه کرده‏ام.

اما رفراندم مطرح شده از جانب آقای خاتمی چه نکات ضعف و قوتی دارد؟ این بحث را در گفت‏ و گو با خانم آذر منصوری، معاون سیاسی «جبهه‏ی مشارکت» در تهران و هم‏چنین آقای سعید مدنی، پژوهش‏گر اجتماعی و عضو «شورای فعالان نیروهای ملی مذهبی»، طرح کرده‏ام.

خانم منصوری، شما طرح آقای خاتمی را در مورد برگزاری رفراندم، در شرایط جاری، از این بابت که پذیرفته و اجرا شود، چقدر ممکن می‏دانید؟

پیشنهاد برگزاری رفراندم در کشور ما اولین بار نیست که ارائه می‏شود و اساساً، یک ظرفیت در قانون اساسی ماست که در صورت لزوم باید از آن استفاده شود. رفراندم، به نوعی بیانگر ظرفیت دمکراتیک هر نظام سیاسی است.

بحث اصلی ما در حال حاضر، دولتی است که روی کار آمده که دولتی ناشی از کودتا و نامشروع است و ایجاد بحران کرده است. هم‏چنین با توجه به اتفاقات دیگری که بعد از انتخابات در کشور ما افتاده، باید راهکاری برای برون رفت از این کودتا ارائه شود.

با توجه به اجماعی که به ویژ بعد از مواضع قابل قبول آقای هاشمی رفسنجانی، بین نیروهای اصلاح‏طلب صورت گرفته، این ظرفیت در کشور ما قابل ‏توجه‏تر شده است و اگر این هماهنگی صورت بگیرد، قطعاً می‏شود با برگزاری رفراندم و در کنار پیشنهادات دیگری هم که آقای هاشمی در نماز جمعه به آن اشاره کردند، بحران را از کشور خارج کرد.

سعید مدنی، پژوهش‏گر اجتماعی / عکس: دویچه‌وله

آقای سعید مدنی، عضو «شورای فعالان ملی مذهبی»، این طرح را به لحاظ قوانین جاری، قابل اجرا می‏داند:

می‏توان گفت، آن‏چه آقای خاتمی‏ گفته‏‏اند، راه حلی بینابین است. با توجه به طرح این نکته از سوی آقای رفسنجانی در خطبه‏های نماز جمعه که شاید بتوان راه حلی در کادر قوانین جاری طرح کرد که بتواند در کل جامعه‏ی ایران اقناعی ایجاد کند، این پیشنهاد، راه‏حل بینابینی قابل اجرایی در چهارچوب قوانین موجود است.

در قانون اساسی، پیش‏بینی شده است که در صورت درخواست، تکلیف مواردی، از طریق نظرخواهی عمومی معلوم شود. مورد اخیر هم می‏تواند یکی از معضلاتی باشد که از این طریق قابل حل باشد. می‏توان نظر اکثریت مردم را راجع به مشروعیت یا عدم مشروعیت و یا حتا صحت یا عدم صحت نتایج انتخابات داشت. بنابراین، از جهت قوانین جاری، چنین پیش‏بینی‏ای در قانون اساسی وجود دارد.

خانم منصوری، روز دوشنبه، مقام رهبری دیداری با برخی مسئولان به مناسبت روز بعثت داشت. در این دیدار به نظر می‏آمد که تأکیدات قاطع گذشته بر نتایج انتخابات، از جانب ایشان طرح نشد. آیا این می‏تواند نشانه‏ای باشد بر این‌که رهبری هم به سمت پذیرش رفراندم برای ارزیابی صحت انتخابات برود؟

فکر می‏کنم، باید چند روزی از سخنان مقام رهبری بگذرد و بعد بتوان در مورد آن قضاوت یا اظهار نظری کرد. اما آن‌چه مسلم است و می‏توان به آن امیدوار بود، اجماعی است که بین نیروهای اصلاح‏‏طلب صورت گرفته و هم‏چنین حرکتی است که آقای هاشمی رفسنجانی با توجه به جایگاه ایشان در مجلس خبرگان و در مجمع تشخیص مصلحت نظام، آغاز کرد که به هرحال تأثیراتی را در فضای کشور ما خواهد گذاشت.

اما این‌که تا چه حد در مواضع شخصیت‏های نظام که حمایت روشن و آشکار خود را با دولت کودتا اعلام کرد‏ه‏اند تأثیر بگذارد، باید منتظر بود و اثرات آن را در رفتارهای بعدی دید.

آقای مدنی هم با وجود این‌که چنین حالتی را در سخنان آقای خامنه‏ای تایید می‏کند، اما باز خوش‏بین نیست:

در سخنان روز دوشنبه‌ی آقای خامنه‏ای تا حد بسیار ضعیفی، مواضع بینابینی‏تری نسبت به گذشته وجود داشت. اما این‌که نهایتاً، پذیرش یک همه‏پرسی مورد قبول ایشان واقع شود، لااقل بر اساس شواهد جاری و همین‏طور مضمون و جهت‏گیری سخنرانی ایشان، کم‏تر محتمل است.

در مجموع می‏توان چنین ارزیابی کرد که لااقل، بر اساس آخرین مواضع آقای خامنه‏ای در این ملاقات، هنوز شواهد چندانی برای احتمال موافقت با یک همه‏پرسی، وجود ندارد. بنابراین، نسبت به این‌که حداقل، طی روزهای اخیر و در کوتاه مدت، چنین پیشنهادی از سوی ایشان، پذیرفته شود، خوش‏بین نیستم.

پرسش دیگر من این است که اگر چنین طرحی اجرایی هم بشود، چقدر می‏توان به اجرای سالم و اعلام نتایج آن، با توجه به تجربه‏ی انتخابات، اعتماد کرد؟

آذر منصوری، معاون سیاسی جبهه مشارکت

خانم منصوری در این باره می‏گوید:

قطعاً، دولت کنونی نمی‏تواند انتخابات سالمی برگزار کند. دولت آقای احمدی‏نژاد و مسئولین برگزاری انتخابات این دوره و انتخابات گذشته (که مسئولیت اجرایی‏اش را همین گروه بر عهده داشتند) از این بابت، نمره‏ی قبولی نگرفته‏اند. به گروه بی‏طرفی نیاز هست که بتواند انتخاباتی سالم و قانونی برگزار کند.

اما چنان‏چه این پیشنهاد توسط شخصیت‏ها و گروه‏های دیگر هم مورد تأکید قرار بگیرد، روی آن پافشاری بشود و به یک خواست عمومی تبدیل شود، با توجه به جنبش سبزی که در کشور ما اتفاق افتاده است، برگزاری چنین رفراندمی را خیلی دور از دسترس نمی‏بینم.

نظر آقای مدنی را در این باره می‌پرسم:

به طور قطع این خطر وجود دارد. به همین دلیل، هم آقای خاتمی و هم مجمع روحانیون مبارز تأکید کرده‏اند که برگزار کنندگان چنین رفراندمی باید سازمان و نهاد مورد قبول طرفین باشد. طبیعتاً، وزارت کشوری که منصوب رییس جمهور فعلی است، نمی‏تواند چنین موقعیتی را داشته باشد.

یا شورای نگهبانی که قبلاً موضع صریح خود را معلوم کرده است، نمی‏تواند ناظر بر چنین همه‏پرسی‏ای باشد. بر همین اساس هم، ظاهراً در پیشنهاد آقای خاتمی اشاره شده است به این‌که مجمع تشخیص مصلحت این نقش را داشته باشد.

یعنی، اگر مجمع تشخیص مصلحت نظام، چنین رفراندمی را برگزار کند، نتایج آن از نظر شما، قابل اعتماد است؟

در مجموع، شاید شواهد زیادی وجود داشته باشد که در هر انتخاباتی که در شرایط موجود و در نظام سیاسی ایران برگزار شود، خدشه‏هایی به نتایج آن وارد باشد.

ولی به طور نسبی و با در نظر گرفتن ساختار موجود، واقعیت این است که ترکیب مجمع تشخیص مصلحت، افرادی از جناح‏های مختلف هستند که می‏تواند نقش واسطه و در عین حال، مورد قبول طرفین را داشته باشد.

آقای مدنی، توجه دارید که کم‏تر از دو هفته به مراسم تحلیف آقای احمدی‏نژاد باقی مانده است. فکر می‏کنید پیش‏برد چنین پروژه‏ای در این زمان باقی‏مانده، ممکن است؟

طبیعتاً، اجرای چنین طرحی زمان بیشتری را می‏طلبد. اما اگر این پروژه مورد قبول و در دستور کار نظام سیاسی ایران قرار بگیرد، آن وقت مراسم تحلیف می‏تواند به تعویق بیفتد و یک دوره‏ی بینابینی خواهد بود که وضعیت ریاست جمهوری نامشخص است.

این وضعیت هم در قانون اساسی پیش‏بینی شده است. بنابراین، مغایرتی با قوانین جاری نخواهد داشت و می‏تواند در طول یک ماه، موضوع حل و فصل شود.