رقص تانگویی ایران و آمریکا

نیک‌آهنگ کوثر

هفته آینده «کنفرانس افغانستان» در هلند برگزار خواهد شد و در این میان، ایران هم اعلام کرده که نماینده‌ای را به این همایش خواهد فرستاد.

برای بررسی تغییر رویکرد مقامات دو کشور و همچنین بررسی روند تجدید رابطه میان آمریکا و ایران، با دکتر مهرزاد بروجردی، تحلیلگر سیاسی و استاد دانشگاه سیوکویرز آمریکا گفت‌وگو کرده‌ام.

آقای دکتر بروجردی، برخی از کارشناسان معتقدند پیام باراک اوباما به مردم و مسوولان ایران و همچنین پاسخی ضمنی رهبر ایران به ایشان، نشان‌گر تغیییر در ادبیات دو طرف است. آیا این تغییر ادبیات واقعاً وجود داشته و اگر پاسخ مثبت است چه تاثیری می‌تواند در برقراری رابطه آتی داشته باشد؟

بله فکر می‌کنم این مساله کاملاً محرز است و آقای اوباما در پیغامی که به ایران داده‌اند از تعهد دولت خودشان و مساله‌ی دیپلماسی یاد کردند. به نظر می‌آید آقای باراک اوباما تصمیم گرفته‌اند که با ایران از راه دیپلماسی وارد شوند.

از آن طرف اگرچه ایران خیلی واکنش مثبتی نشان نداد، ولی فکر می‌کنم آنجا هم می‌توانیم جایی برای تغییر در این ادبیات ببینیم. کما این که رهبر ایران می‌گوید اگر شما رفتارتان را عوض بکنید ما هم عوض می‌کنیم.

یا این که تصمیم می‌گیرند هفته‌ی آینده در این کنفرانس راجع به افغانستان در هلند شرکت کنند.

این‌ها نشانه‌های خوبی است. چون این دو کشوری هستند که سال‌ها با هم قهر بودند حالا که می‌خواهند پای میز مذاکره بنشینند مطمئنا هر طرف دارد سعی می‌کند قبل از این که وارد بازی شود و پشت میز مذاکره بنشیند امتیاز بیشتری از طرف مقابل بگیرد.

بنابراین نوع رقص تانگویی که داریم مشاهده می‌کنیم با در نظر گرفتن گذشته‌ی دو کشور قابل قبول است.

یکی از مشکلاتی که بسیاری از سران کشورهای مختلف در ارتباط با ایران داشتند، روبه‌رو شدن با شخصیت‌های مختلفی بوده که می‌خواستند خودشان را به عنوان فرد مذاکره کننده با آنها مطرح کند. آیا فکر می‌کنید آقای اوباما با شناخت این مساله وارد این بازی شده و از طرف دیگر آیا فکر می‌کنید که رهبری نظام اجازه می‌دهد که در این وضعیت ابتکار عمل دست کسان دیگری مثل شخصیت‌های درجه دو و درجه‌ی سه نظام باشد؟

من مطمئن هستم که این موضوع از مسائلی است که در بالاترین سطح رهبری تصمیم‌گیری می‌شود. البته افراد مختلف می‌خواهند با وارد شدن به چانه زنی و یا گمانه‌زنی‌هایی در این رابطه، برای پیشبرد نقطه‌نظر و جایگاه خودشان در نظام سیاسی ایران استفاده کنند.

ولی فکر می‌کنم که روی هم رفته می‌توان گفت که این تصمیمی نیست که اجازه بدهند افرادی در سطح پایین‌تر بگیرند. همچنین وقتی که بحث حالت جدی پیدا بکند، ما می‌بینیم که ایران هم به شکل جدی وارد می‌شود.

مهرزاد بروجردی، تحلیل‌گر سیاسی

فکر می‌کنید که اولین نشانه‌های تغییر در رفتار دو طرف را کی و کجا می‌توانیم شاهد باشیم؟

همین الان و در کنفرانس هفته‌ی آینده و این که به هر حال ایران چه کسی را خواهد فرستاد، چون نماینده‌ی آمریکا خانم کلینتون خواهد بود.

در واقع این‌که چه شخصیتی از طرف ایران در این کنفرانس حاضر خواهد شد باز هم بازگو کننده‌ی این خواهد بود که این مساله از چه اهمیتی برخوردار است و نیز این موضوع که به چه زبانی با آمریکا صحبت خواهند کرد.

الان آقای اوباما در مشکل‌ترین وضعیت خودشان در قبال مسائل اقتصادی آمریکا هستند. فکر می‌کنید که بهتر شدن رابطه با ایران چه مشکلاتی را از روی دوش آنها بر خواهد داشت؟

ایران از لحاظ اقتصادی واقعاً برای آمریکا چیز مهمی و مساله‌ی کلیدی نیست. البته در پرانتز باید اضافه کرد که اگر نقشی که ایران در افغانستان و عراق بازی می‌کند را بخواهیم درنظر بگیریم، آن‌وقت از لحاظ اقتصادی هم ایران در جامعه آمریکا جایگاه خاصی برای خودش پیدا می‌کند.

در واقع بدون همکاری با ایران، مشکل می‌شود مسائل افغانستان و عراق را حل کرد. همچنین این مساله و مخمصه‌ی اقتصادی که آقای اوباما با آن روبه‌رو هستند، به احتمال زیاد در عرض یک سال آینده هم وخیم‌تر خواهد شد.

فکر می‌کنم این شرایط بازگو کننده رویکردی است که آنها به ‌طرف دیپلماسی پیدا کرده‌اند و از طرف دیگر اگر بخواهند به جنگ عراق و افغانستان فیصله دهند، مساله‌ی دیپلماسی می‌تواند به آن‌ها کمک کند.

اگر نه خود ایران به تنهایی، مثلا در حوزه‌ی صادرات و واردات لقمه‌ی چرب و بزرگی برای آمریکا نیست که بخواهند نگران این مساله باشند.

اگر آقای اوباما این رابطه را برقرار کند و دولتش هم از آن حمایت کند، در روند تجدید رابطه کنگره چه تاثیری می‌گذارد؟

کنگره آمریکا در رابطه با ایران خیلی انتقادی‌تر است تا دولت آقای اوباما و این هم یک مشکل دیگری را برای دولت آقای اوباما ایجاد می‌کند. به ‌هر حال از یک طرف نمی‌توانند در مقابل ایران خیلی ضعیف نشان دهند و از طرف دیگر اگر بخواهند امتیاز چشمگیری به ایران بدهند با مخالفت‌هایی در کنگره روبه‌رو خواهند شد که وضعیت را برای آن‌ها مشکل‌ساز خواهد کرد.

نهایتاً آیا فکر می‌کنید که آمریکا باید به ایران این ضمانت را بدهد که دیگر قصد ندارد حکومت ایران را تغییر بدهد؟ و همچنین آمریکا باید از چه زاویه‌ای وارد گفت‌و‌گو شود که قبل از شروع مذاکرات، اعتماد ایران را هم جلب کند؟

من مطمئن نیستم که دولت آمریکا به شکل عمومی اعلام کند که ما در پی تغییر رژیم نیستیم. ولی آدم لازم نیست که تا آن حد بخواهد پافشاری کند. فکر می‌کنم یک مقدار اشخاصی که با راز و رمز سیاست آشنا هستند می‌توانند ببینند که جهت‌گیری دولت آقای اوباما به کدام طرف است.

وقتی ایشان دارد از تعهد دیپلماسی صحبت می‌کند، مساله‌ی تغییر رژیم که آقای بوش از آن صحبت می‌کرد منتفی می‌شود.

اوباما می‌گوید ما تمام امکان‌ها را روی میز می‌گذاریم. ایشان دارد به زبان مودبانه دیپلماتیک می‌گوید که ما قصد این نوع صحبت‌ها را با شما نداریم. به نظر من در این شرایط، ایران هم باید خوب با آس‌هایش بازی کند.

اصلاً اصرارمدام کردن برای معذرت‌خواهی راجع به کودتای ۲۸مرداد و غیره کمک چندانی به شرایط فعلی این دو کشور نمی‌کند. کما اینکه آمریکا هم می‌تواند بگوید که اگر شما در رابطه با تاسیسات اتمی دروغ گفتید، بیایید و حقیقت را بگویید.

این‌ها مشکلات گذشته را دوباره علم کردن است و فکر می‌کنم هر سیاست‌مدار عاقلی پیش از این‌که به فکر گذشته باشد، نگران آینده است. در واقع ایران می‌تواند امتیازات خوبی را در این بحبوحه از اوباما بگیرد.

ولی بازهم باید یادمان باشد که نباید آن‌چنان توقعات خود را بالا ببریم و شرط و شروط آن‌چنان سختی برای خواستگاری بگذاریم و نخواهیم وارد رابطه شویم.

به هر حال باید محدودیت‌ها سیاسی دولت آمریکا را در نظر گرفت. همچنین در تحلیل سیاست در ایران و این‌که موضع ایران در مذاکرات بین‌المللی چگونه است هم باید به این معادلات اضافه شود.

همانطور که گفته‌ام در رابطه با آمریکا، این اصل کماکان صدق می‌کند که مساله‌ی کنگره، گروه‌های فشار و لابی‌ای وجود دارد که این‌ها هرکدام، موضوع را پیچیده‌تر می‌کنند.