تهران: يک ايستگاه تا جهنم

سعید شروینی

نصف جمعیت دنیا در شهرها زندگی می‌کنند. بنا به پیش بینی‌ها، تا سال 2015، جهان دارای 60 شهر بزرگ خواهد بود که جمعیت هر کدام از آنها از 700 هزار نفر هم فراتر خواهد رفت. این سیر شتابناک شهرنشینی انگیزه‌ای شده برای روزنامه معروف زود دویچه زایتونگ در آلمان که از شماری از نویسندگان شهرهای بزرگ دنیا بخواهد که در جنبه‌های مختلف تاریخ و تحول شهر خود بنویسند. این نویسندگان در مقالات خود سیر گسترش و تحول شهر محل سکونت خود را مرور می‌کنند، چالش‌ها و تناقضات این رشد و گسترش را توضیح می‌دهند، سختی‌ها و لذت‌های زیستن در چنین شهرهایی را بازمی‌گویند و حتی‌المکان چشم‌اندازی هم از آینده شهر خود به دست می‌دهند.

سه‌شنبه هفته گذشته زوددویچه زایتونگ قلم را به امیرحسن چهل‌تن، نویسنده نام‌آشنای ایرانی سپرده بود تا او بگوید که از زادگاه و محل سکونتش و یکی از شهرهای بزرگ دنیا، یعنی تهران چه درک و دریافتی دارد و کدام جنبه‌های گذشته و حال این شهر را قابل اشاره و بازگویی می‌داند.

چهل‌تن مقاله خود را به شرح فلسفه‌ای که تهرانی‌ها در برخورد با مناسبات حاکم بر شهرشان دارند ‌آغاز می‌کند و می‌گوید که ساکنان این شهر، اینک دو سه دهه است که برآشفتگی و عصبیت خود را به برخورد با جهان نیز تعمیم داده‌اند، چرا که از نظر آنها این جهان صرفا از رهگذر تصویر ناقصی که رسانه‌های غربی از زندگی ایرانی ارائه می‌کنند با ما آشناست و خود نتوانسته‌ایم تصویر نوینی از واقعیت زندگی در ایران را در غرب جا بیاندازیم.

از نظر چهل‌تن، تصویر رسانه‌های غرب از تهران، به این دلیل غیرواقعی است که نه تنها درآن دائما و به گونه‌ای عام و فله‌ای از شرق افسانه‌ای و پر رمز و راز صحبت می‌شود، بلکه جزییاتی هم که در این تصویر برجسته می‌شود معمولا در نزد خود ساکنان تهران. فاقد اهمیت هستند. به باور نویسنده ایرانی، اختلاف میان تصویری که رسانه‌های غرب از تهران ارائه می‌کنند و تصویر خود او به عنوان رمان‌نویس و شهروند پایتخت ایران همانا در جزییاتی است که معمولا از چشم رسانه‌های غرب پنهان می‌مانند.

برای چهل‌تن در نگاه به تهران مهم این است که رابطه سنت و مدرنیسم در این شهر چگونه است. در پاسخ به این سوال خود چهل‌تن به قطعیت می‌گوید که ما شرقی‌ها اگر زندگی مدرنی هم داشته باشیم، دست آخر سنتی می‌میریم.

چهل‌تن که اینک به 51 سالگی رسیده، سپس خاطره‌ای از دوران کودکی خود بازگو می‌کند که به خوبی نشانگر چالش میان مدرنیسم و سنت در زندگی هم‌شهریان تهرانی او است. چهل‌تن هنگامی که هفت‌ساله بوده، مادرش درتاریک روشنای یک شامگاه بهاری دستش را می‌گیرد و به فرودگاه می برد تا همراه با جماعت بزرگی از مردم شاهد ورود خانم "جینا لولوبریجیدا"، هنرپیشه معروف ایتالیا به تهران باشند. به نوشته چهل‌تن، ازدحام جمعیت چنان بود که پلیس با همه تلاش خود نتوانست نظم را حفظ کند و هرج و مرج فرودگاه تهران و اطراف آن را فراگرفت. تا روزی هم که لولو بریجیدا تهران را ترک می‌کند مادر چهل‌تن به دیدار چهره اواز نزدیک موفق نمی‌شود و تنها در روزنامه‌ها جریان سفر وی را تعقیب می‌کند. چهل‌تن سپس ادامه می‌دهد: یکی دو روزی پس از آن که لولوبریجیدا تهران را ترک کرد، ‌رویداد 15 خرداد 1342 به وقوع پیوست و اهالی بخش‌های جنوبی تهران به حمایت از آیت‌آلله خمینی دست به تظاهرات زدند، تظاهراتی که توسط پلیس پراکنده شد و خمینی نیز متعاقب آن به تبعید رفت. بهمن 1357، ‌یعنی 15 سال پس از استقبال کم سابقه تهرانی‌ها از هنرپیشه زن ایتالیایی، حالا نوبت رهبر مذهبی ایران، یعنی آیت‌آلله خمینی بود که با استقبالی مشابه از تبعید وارد تهران شود.

امیرحسن چهل‌تن

چهل‌تن در ادامه می‌نویسد: تهران را نمی‌توان از تاریخ سیاسی آن جدا کرد، چرا که این شهر در 100 سال گذشته کمتر روی آرامش به خود دیده است. اینک یک قرن است که پایتخت ایران در حالتی شبیه حالت فوق‌العاده به سر می‌برد و همه‌چیزش موقتی و غیردائم به نظر می‌آید. شاید بتوان به طور خلاصه، تهران را این گونه معرفی کرد: خشن، تحت سلطه کامل ا آلودگی و وارونگی هوا، انباشته از مناظر بنجل و بی‌قواره، پر از جنایات و بزهکاری‌های خرد و بی‌خیالی‌هایی بزرگ که به پوچ‌گرایی پهلو می‌زند و نیز، سرریز از حماقت‌های سیاسی. طرفه این که، تهران بی خاطره که بناهای تاریخی چندانی هم ندارد، ساکنانش را با ویروس نوستالژی و حسرت‌آوردن بر گذشته آلوده کرده است.

چهل‌تن سپس در اشاره‌ای به دوران جوانی خود به توصیف لاله‌زار و سینماهای آن می‌پردازد، سینماهایی که با یک بلیط می‌شد دو فیلم را دید، یکی ایرانی یکی هم خارجی. خانواده‌های تهرانی اما بیشتر هوادار فیلم‌های فارسی بودند، چرا که در آنها فضایی وجود داشت که اساسا با تبلیغات معطوف به مدرنیسم شاه در تناقض اساسی بود.

در کندوکاوی در تاریخ پایتخت ایران، چهل‌تن حضور نیروهای متفقین در گرماگرم جنگ جهانی دوم را به یادمان می‌آورد. به نوشته داستان نویس نام‌آشنای ایران، از قبل حضور همین نیروهای متفقین بودند که در تهران کافه‌ها و بارهای بسیار به وجود آمد که در آنها دختران ارمنی‌ و لهستانی‌ آمده از روسیه با دامن‌های کوتاه و بلوزهای تنگ و چسبان برای سربازان و افسران خارجی و شماری از مردم بومی می‌رقصیدند. چهل‌تن می‌نویسد: آن کافه‌ها یادمان نسل‌های پیش از ما بود و نوستالژی آنها اینک به نسل من به ارث رسید.

چهل‌تن سپس اشاره آی دارد به به روسپی‌خانه‌ ویژه تهران در سال‌های دهه بیست و این که که چگونه دختران روستایی به کارگرفته شده در آن با میل و سلیقه نیروهای متفقین سازگار نبودند. این روسپی‌خانه و مکان‌های مشابه آن به نوشته چهل‌تن، در جریان انقلاب بهمن آماج حمله و آتش‌سوزی انقلابیونی شدند که شاید برخی از آنها خود پیش‌ترها از مشتریانی چنین مکانی‌هایی بودند.

فقهای ایران به نوشته چهل‌تن سال 1357 شهری را تحویل گرفتند که دارای سینما و تثاتر و فاحشه‌خانه و دانشگاه و عرق فروشی و و کتابخانه بود. روسپی‌ها محل کار خود را به کنار خیابان منتقل کردند و بازیگران تثاتر به بازکردن چلوکبابی روی آوردند. دانشگاه ها و عرق‌فروشی‌ها هم تعطیل شدند، همه چیز باید اسلامی می‌شد. اما یک مشکل لاینحل وجود داشت که هنوز هم باقی است و آن این که خود تهران را نمی‌شد تعطیل کرد.

چهل‌تن سپس به مسئله ترافیک و نقشی که این معضل در ایجاد یک زندگی جهنم‌گونه در تهران ایجاد کرده می‌پردازد و دست آخر می‌نویسد: جرج بوش دائم اشاره می‌کند که در برخورد با ایران گزینه نظامی کماکان روی میز است. بهتر ولی شاید این باشد که آمریکایی‌ها این گزینه را در کشو میز بگذارند. بدون یک حمله نظامی هم تهران از هر جهت که نگاه کنی تنها یک ایستگاه با جهنم فاصله دارد.

------------------------------
اصل مقاله: Letzte Station vor der Hölle

مرتبط: زندگی در تهران می‌تواند خیلی باحال باشد