تاریخ انتشار: ۱ آبان ۱۳۸۸ • چاپ کنید    
گفت و گو با خانم ژاله‏ دفتریان، کارگزار انجمن پارسی‏گویان و دوست‏داران فرهنگ ایران

«واژه‏های پارسی سره در برابر واژه‏های بیگانه»

ایرج ادیب‌زاده
adibzadeh@radiozamaneh.com

«به جای ابتدا: نخست
به جای احتیاج: نیاز
به جای مؤنث: ماده
به جای ماساژ: مشت و مال
به جای مرتجع: واپس‏گرا»

این بخشی از واژه‏نامه‏ای به اندازه‏ی کتابی جیبی و با نام «واژه‏های پارسی سره در برابر واژه‏های بیگانه» است که به ابتکار «انجمن پارسی‏گویان و دوست‏داران فرهنگ ایران» در پاریس منتشر و در نشستی به پارسی‏زبانان معرفی شد.

هدف این واژنامه سامان بخشیدن به زبان فارسی و پالایش آن از واژ‏ه‏های بیگانه‏ی مختلف است که در این زبان وارد شده‏اند؛ در حالی که همتای فارسی آن‏ها وجود دارد.

از خانم ژاله‏ دفتریان، کارگزار انجمن پارسی‏گویان و دوست‏داران فرهنگ ایران، می‏پرسم که هدف یا آرمان این انجمن از تهیه‏ی این واژ‏ه‏نامه چه بوده است؟

Download it Here!

زمانی که کار این انجمن شناسانده شد و هم‏وطنان به تلاش‏های انجمن آگاهی پیدا کردند، از ما می‏پرسیدند که برای به کار بردن واژه‏های فارسی از چه کتاب‏ها و نوشته‏هایی می‏توانند سود ببرند. به ‏‏آنها می‏گفتیم تمام این واژه‏‏ها در فرهنگ‏نامه‏های مختلف هست.


روی جلد کتاب «واژه‏های پارسی سره در برابر واژه‏های بیگانه»

ولی دریافتیم که این فرهنگ‏نامه‏ها همه کتاب‏های بسیار کلفتی هستند که در کتاب‏‏خانه‏ها جای دارند و در دست‏رس مردم، هر زمانی که به آن نیاز دارند، نیست.

برای ساده‏تر کردن کار هم‏میهنان، بر این شدیم که واژه‏هایی را که در درازای روز و در گفت‏وگوها به کار می‏برند، در یک واژه‏نامه‏ی کوچک توجیبی بیاوریم که همه‏جا در دست‏رس باشد؛ بانوان بتوانند آن را در کیف‏ و سروران در جیب‏هایشان بگذراند. یا اگر پشت فرمان نشسته‏اند و واژه‏ی کوچکی به ذهن‏شان می‏رسد، دو دقیقه‏ی دیگر بتوانند ماشین را کنار خیابان نگاه دارند و آن را پیدا کنند.

از خود واژه‏نامه‏ بگویید؛ چگونه می‏شود پارسی‏گویی کرد؟

ما نتوانسته‏ایم همه‏ی واژه‏هایی را که به زبان فارسی سرازیر شده، در این واژه‏نامه بیاوریم. این واژ‏ه‏ها بسیار بیش از این است.

هم‏میهنان باید بدانند به دنبال هر واژه‏ای که بخواهند بگردند، در این واژ‏ه‏نامه پیدایش نمی‏کنند. چرایی آن هم این است که اگر می‏خواستیم همه را بگذاریم، باز همان داستان واژه‏نامه یا فرهنگ‏نامه‏های کلفت و بزرگی می‏شد که دیگر در جیب یا کیف جای نمی‏گرفت و باز توی کتاب‏خانه‏ها می‏رفت.

بنابراین ما تلاش کردیم آن‏چه را که مردم در درازای روز نیاز دارند به زبان بیاورند، در این واژه‏نامه بگذاریم و برای گفت‏وگوی روزانه یا نوشتار دم‏دستی می‏توانند از آن سود ببرند.

آیا واژه‏ای در این واژه‏نامه آورده‏اید که از خودتان ساخته باشید؟

خیر، انجمن پارسی‏گویان به هیچ‏روی واژه‏ای از خودش نساخته است. آن‏چه در این واژه‏نامه دیده می‏شود، همه را از واژه‏نامه‏هایی مانند عمید، معین، فرهنگ پهلوی، دهخدا، پاسداران فرهنگ ایران و یا واژه‏یاب آقای پرتو بیرون کشیده‏ایم. در پیش‏گفتار هم نام همه‏ی واژه‏نامه‏هایی را که از آن سود برده‏ایم گذاشته‏ایم.

ما به این گونه کار می‏کردیم که هر هفته دور هم می‏نشستیم، هرکدام از ما یکی از این واژه‏نامه‏ها را به دست می‏گرفت و برای نمونه برای پیدا کردن واژه‏ی «سوءظن» نگاه می‏کردیم که معین، عمید، پرتو و… چه واژه‏‏ای را جای‏گزین کرده‏اند. آن‏ها را روبرداری می‏کردیم و در این واژه‏نامه می‏آوردیم.


ژاله‌ی دفتریان، مسئول انجمن پارسی گویان در پاریس

نگارش این واژه‏نامه چقدر طول کشید؟

چیزی دوروبر چهار تا پنج سال کار کردیم تا این واژه‏نامه بیرون آمد.

خانم دفتریان برخی واژه‏ها بین‏المللی هستند و در همه‏جا و همه‏ی زبان‏ها وارد شده‏اند؛ مانند رادیو، تاکسی، پلیس و… با این واژ‏ه‏ها چگونه کنار آمده‏اید؟

همه‏ی ما می‏دانیم که واژه‏ها از زبانی به زبان دیگری به میهمانی می‏روند و گاهی هم در سرزمین تازه جا خوش می‏کنند و برای همیشه آن‏جا می‏نشینند و پاگیر می‏شوند؛ مانند واژه‏ی «weekend» که از زبان انگلیسی وارد زبان فرانسه شده و فرانسوی‏ها هم به‏کار می‏برند. جلوی این را به هیچ روی نمی‏شود گرفت.

همین این برای زبان پارسی هم هست، اما درصدی دارد. تا ۱۵درصد −‏ما باز هم بالاتر می‏رویم و می‏گوییم تا ۲۰درصد− واژه‏های یک زبان اگر از زبان دیگری باشد، جای دشواری نیست. ولی زمانی که ۷۵ تا ۸۰درصد یک زبان از زبان‏های دیگر باشد و واژه‏ها از سرزمین‏های دیگر به این زبان سرازیر شده باشند، آن زبان یک‏زبانی خود را از دست داده است.

از این‌روست که انجمن پارسی‏گویان فشارش روی زبان فارسی است که این واژه‏های بیگانه را تا جایی که می‏شود، کنار بگذاریم و ‏آن‏هایی را که برابرش را داریم، جای‏گزین کنیم.

ولی همان‏طور که شما گفتید، بسیاری از واژ‏ها مانند تلویزیون، رادیو و… همه‏جاگیر هستند. همه آن‏ها را می‏شناسند و می‏توانند به‏کار ببرند. ما روی این واژه‏ها سخنی نداریم.

آینده‏ی این واژه‏نامه را چگونه می‏بینید؟ و فکر می‏کنید چند نسل طول می‏کشد تا همه پارسی‏گویی کنند؟

اگر بخواهیم بگوییم همه‏ی مردم ایران زمین تا جایی که می‏شود و به همین روشی که من هم‏اکنون گفت‏وگو می‏کنم، پارسی‏گویی کنند، به دو نسل نیاز دارد. ولی به گونه‏ای که هم دولت و وزارت آموزش و پرورش در این زمینه همکاری کند و بر این اندیشه باشد که در این راه هزینه کند، دیگر در کتاب‏هایی تازه‏ای که بیرون می‏دهند، واژه‏های بیگانه نباشد و هم‏ پدر و مادرها در خانه با فرزندانشان به واژه‏های فارسی سره سخن بگویند.

هرچند می‏دانم به دور از به گفته‏ای، راستی و درستی‏ها است، کمی ‏از حقیقت به دور است (ناچارم واژه‏ی تازی آن را بگویم) و به گونه‏ای خواب و خیال است. ولی اگر چنین شود تا دو نسل دیگر کسی واژه‏های بیگانه را به این اندازه به‏کار نمی‏برد. بسیار بسیار کم‏تر خواهد شد.


تمبر پستی،نشانه‏ی انجمن پارسی‏گویان که بز کوهی بالدار و یکی از آثار باستانی گذشته‏ی ایران است

ممکن است چند نمونه از واژه‏های این کتاب را نام ببرید؟

پیش از آن، می‏خواهم به هم‏میهنان و هم‏زبانانم اشاره‏ای بکنم؛ اگر انجمن پارسی‏گویان می‏گوید واژ‏ه‏های بیگانه را کنار بگذاریم، به این گونه نیست که بگوییم به هیچ روی نه در کتاب‏ها نوشته شود و نه پدر و مادرها از آن سخنی بگویند. چرا که ما نمی‏خواهیم از فرهنگ گذشته‏‏مان مانند مولوی‏، حافظ، سعدی و… به‏دور باشیم و فرزندان‏مان آن‏ها را یاد نگیرند.

سخن ما بر سر این است که برای نمونه یک ایرانی اگر بخواهد بگوید «ارجحیت»، از پنج بار چهار بار واژه‏ی ارجحیت را به‏کار می‏برد و یک‏بار می‏گوید «برتری». پیشنهاد انجمن پارسی‏گویان این است که ارجحیت را یک بار به‏کار ببرید و چهار بار دیگر را بگویید: برتری.

یا در برابر واژه‏ای مانند «زحمت» ما واژه‏های: دردسر، رنجه، سختی، آزار، گرفتاری، دشواری و گیرودار را داریم. ما تمام این واژ‏ها را در برابر واژه‏ی زحمت می‏توانیم به‏کار ببریم.

یا به جای «شجاع»، می‏توانیم بگوییم: دلیر، نترس، پردل، بی‏پروا، یل، گیل، گرد و دلاور.

ببینید با به کار بردن یک واژه‏ی شجاع، چند واژه‏ی سره و زیبا را به گورستان فراموشی می‏سپاریم.
بنابراین اگر تلاش کنیم واژه‏های فارسی‏ای را که می‏شناسیم و پدر و مادرها در دبستان، دبیرستان و دانشگاه خوانده‏اند و با ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏آن‏ها آشنا هستند، بیشتر به زبان بیاوریم تا واژه‏های بیگانه را، زبان فارسی بسیار بسیار از واژه‏های بیگانه آسوده خواهد شد.


چند واژه‏ را هم من یادداشت کرده‏ام:

به جای مرتجع: واپس‏گرا
به‏جای عمامه: دستار
به جای لحاف: روانداز
به جای والده: مادر
به جای وحدت: هم‏بستگی
به جای وطن: میهن
به جای کثیرالانتشار: پرشماره‏گان
به جای مشاور: رایزن

و در پایان بفرمایید کسانی که بخواهند این کتاب را به‏دست بیاورند یا با انجمن پارسی‏گویان تماس بگیرند، باید چکار کنند؟

برای به‏دست آوردن این واژه‏نامه یا برای پیوند با انجمن پارسی‏گویان، می‏توانند با ای‏میل انجمن در ارتباط باشند و از این راه با ما پیوندی برپا کنند. ما واژ‏ه‏نامه را فوری به‏ دست‌شان می‏رسانیم.

من یک سورپریز دیگر هم برای هم‏میهنان دارم و آن این که انجمن پارسی‏گویان با اداره‏ی پست کشور فرانسه برنامه‏ای پیاده کرده‏اند و ما تمبر پستی چاپ کرده‏ایم. نشانه‏ی انجمن پارسی‏گویان که بز کوهی بالدار و یکی از آثار باستانی گذشته‏ی ایران است را داده‏ایم برای‏مان تمبر چاپ کرده‏اند.

اگر هم‏میهنان دوست داشته باشند و بخواهند، می‏توانند این تمبرها را بخرند و مانند هر تمبر پستی دیگری روی پاکت‏شان بچسبانند و به هرجای دنیا که می‏خواهند بفرستند.

Share/Save/Bookmark
نظرات بیان شده در این نوشته الزاماً نظرات سایت زمانه نیست.

نظرهای خوانندگان

پارسی گویان مهربان "پست الکترونیک" نه "ای میل"! در ضمن کار هم نمیکنه! لطفا اشکال رو برطرف کنید.
سپاسگزارم

-- بدون نام ، Oct 23, 2009

ایشون از به کار بردن کلمه "تازی" حقیقت ابا دارند، اما کلمه سورپریز رو چون عربی نیست با افتخار استفاده میکنند. لطف کنید به ما بگویید کلمه حقیقت فارسی تر است یا سورپریز؟

چرا اینقدر به "واژه های" عربی حساس هستید؟ از دوازده کلمه كه در متن به معادل هاشون اشاره شده، یازده تا عربی هستند، و فقط یکی از زبان های دیگر. آیا واقعا در شرایط حاضر هجوم کلمه های عربی به زبان فارسی بیشتر است یا کلمه هایی از زبان های دیگر؟ این رو من فقط عربی-ستیزی میبینم (اگه نگیم عرب-ستیزی).

-- Reza314 ، Oct 23, 2009

برای انجمن امکان اینکه به صورت pdf در اینترنت قرار بده ، کتاب رو هست ؟

-- رضا ، Oct 23, 2009

دست مریزاد می گویم به همگی گرامیان کوشنده در این انجمن نیکو. در کنار آن، سخنی کوتاه درباره ی همین گفت و گو نیز داشتم: همان نخستین بند گفتگو، شوربختانه لبالب از واژگانی تازی ست که هم ارزهای آشکاری در زبان پارسی دارند. با سپاس از کار ارزنده ای که انجام شده است، بهتر می دانستم در این گفتگو نیز سراسر از واژگان پارسی بهره می جستید. برخی از آنها را در زیر آورده ام:وطن ( به جای میهن) مختلف ( به جای گوناگون) وجود دارد (به جای هست)فارسی (به جای پارسی-بر کاربرد این واژه به جای تازی شده ی آن که فارسی باشد،پای می فشرم)- تمام (به جای همگی) همان طور (به جای همان گونه) بنابراین (به جای از این رو) امیدوارم با همدلی و همکاری بیشتر پارسی گویان، واژگان نازیبا و درشت تازی (به ویژه) از زبان مان پالایش گردد. کامیاب باشید.

-- مسعود ، Oct 23, 2009

(به دنبال دیدگاه پیشین) در نوشتار برخی از هم میهنان دیده می شود که در زمان افزودن نشانه ی چندگانگی به واژگانی که در پایان خود «ه» ناخوانا دارند، هم «گان» را می نویسند و هم ه را. در این گفتگو نیز چنین چیزی در آنجا که به کاربرد «پرشمارگان» به جای کثیرالانتشار سپارش شده رخ داده است. ه ناخوانا در پایان واژگان پارسی، در گذر زمان جای گ را گرفته است. برای نمونه همین واژه ی «واژه» در آغاز واژگ خوانده می شد. آنگاه که نشانه ی چندگانگی «ان» بر واژگانی چنین افزوده می شود، آن «گ» به جای خود باز می گردد. پس، این نادرست است که بنویسیم «واژه گان».

-- مسعود ، Oct 23, 2009

درود برهمتتان هم میهنان راستین

-- بدون نام ، Oct 24, 2009

بسیار نوشتار جالب از سوی سایت پر بازدیدکننده زمانه و حرکتی درخور تحسین از ایرانیان پرذوق فرانسوی که در هر گوشه جهان نام ایران و ایرانی و تمدن و فرهنگ درخشان آن را که در دنیا نظیر ندارد به عالیترین وجه زنده نگه میدارند.
درود بر تمام ایرانیان دنیا.

-- فرزند آریایی ، Oct 24, 2009

با درود فراوان
بسیار از این کار پسندیده انجمن پارسی گویان سپاسگزاری می شود. امید است که این انجمن بتواند با همکاری دیگر پارسی دوستان، نرم افزاری فراهم آورد برای پالایش زبان پارسی از واژگان بیگانه.

-- مهماد ، Oct 24, 2009

می‌خواستم از بانو دفتریان بپرسم که آیا واژه سورپریز که ایشان به کار بردند پارسی‌ است و رایج؟!
ایشان فرمودند:
من یک -سورپریز- دیگر هم برای هم‏میهنان دارم

-- Mazdak ، Oct 24, 2009

با سلام
متاسفانه ادرس میل انجمن پارسی گویان در پاریس قابل دسترسی نمی باشد
متشکر

-- امید ، Oct 24, 2009

با درود بر شما

چگونه می‌توان این واژه نامه را سفارش داد؟

-- دکتر مهرداد منش کریمی‌ ، Oct 24, 2009

این خانم ژاله دفتریان كه می خواهد واژه‏های پارسی سره در برابر واژه‏های بیگانه را به کار ببرد
چرا از لغت سورپریز "سورپرایز" استفاده می کند .

-- بدون نام ، Oct 25, 2009

به جای سورپریز : شگفت آورنده!

-- سعد ، Oct 25, 2009

درود بر هم میهنان گرامی

-- mas ، Oct 25, 2009

من چطور با انجمن پارسیگویان تماس بگیرم.
لینک شما کار نمیکند.

-- coral ، Oct 25, 2009

درود بر شما. چه کار نیکویی می کنید...

-- دوست ، Oct 25, 2009

من یک سورپریز دیگر هم برای هم‏میهنان دارم و آن این...

LOL! | R

-- Roba ، Oct 25, 2009

ن یک سورپریز دیگر هم برای هم‏میهنان دارم...
what we shold used instead of Suprise?! :-)

-- amir ، Oct 25, 2009

lotfan linke emaile anjoman ra eslah konid.

-- sam ، Oct 25, 2009

سالهاست که فرهنگستان زبان و ادب پارسی در ایران واژه نامه چاپ می کند و فصلنامه ای هم برای ارایه واژه های جدید به بازار می دهد. کار این ها در پاریس کار جدیدی نیست. من به واژه نامه فرهنگستان زبان بیشتر اعتماد خواهم داشت چون واژه ها رو بر اساس تغییرات جامعه می نویسند و دیگر این که همه واژه های عربی و انگلیسی رو بیگانه می دانند.

-- Golbarg ، Oct 26, 2009

هم میهنان محترم، اگر خودتان کاری نمیکند لا اقل به این گروه و به این خانوم که در حد امکان خودشان سعی‌ کرده‌اند و تلاشی میکنند اعتبار بدهید و آنها را تشویق کنید که کارشان را بهتر کنند، اگر هم میتوانید به آنها کمک کنید که بتوانند این کار مفید را بیشتر و بهتر پخش کنند.

-- بدون نام ، Oct 26, 2009

من سالهاست در فرانسه اقامت دارم و با کتاب واژه های فارسی که زنده یاد دکتر کورش آریامنش منتشر نمود کاملن آشنا هستم. باید اعتراف کنم که کتاب منتشر شده از طرف پارسی گویان دقیقن همان کتابی است که نامبرده به چاپ رسانده بود. به عبارت دیگر پارسی گویان آنرا به نام خود دوباره به چاپ رسانده اند.قبل از انجمن پارسی گویان نیز خانم فرنگیز فرمین آنرا به رایگان در دسترس علاقمندان قرار داده است .

-- کامیار کی ، Oct 27, 2009

آدمی كه در قرن ۲۱ در کشوری مثل فرانسه بشینه و از کلمه تازی بجای عربی استفاده بکنه، یک شبهه فاشیست بیسواد بیشتر نیست. ننگ بر ما از داشتن اینطور هموطنانی.

-- بدون نام ، Oct 30, 2009

ba dorood ,mamnoon az koshesh shoma,
aya tambr posti, dar Canada karbord darad
chegoneh mitavan ketab va tambr ra dar canada bedast avard , pirooz bashid

-- Reza ، Nov 4, 2009

نظر بدهید

(نظر شما پس از تایید دبیر وب‌سایت منتشر می‌شود.)
-لطفا به زبان فارسی کامنت بگذارید.
برای نوشتن به زبان فارسی می توانید از ادیتور زمانه استفاده کنید.
-کامنتهایی که حاوی اتهام، توهین و یا حمله شخصی باشد هرز محسوب می شود و منتشر نخواهد شد.


(نشانی ایمیل‌تان نزد ما مانده، منتشر نمی‌شود)