بازگویی تجربه‌ شخصی و کمک به قربانیان تجاوز

نیک‌آهنگ کوثر

مسأله‏ی بدرفتاری با زندانیان در ایران، خبر تازه‏ای نیست. اما انتشار نامه‏ی سرگشاده‏ی مهدی کروبی به هاشمی رفسنجانی و درخواست برای بررسی ادعای تجاوز جنسی به زندانیان، در دو ماه اخیر، باعث توجه مجدد رسانه‏های جهانی به نقض حقوق زندانیان در ایران شده است.

با مسیح علی‏نژاد در باره‏ی تجربه‏ی شخصی خودش و آن‏چه روزنامه‏نگاران می‏توانند برای قربانیان تجاوز در زندان، انجام بدهند، گفت‏ و گو کرده‏ام.

مقاله‏ای نوشته بودم، تحت عنوان «لباس شخصی‏ها در خدمت پالایش نظام». بعد از آن مقاله، به دادگاه احضار شدم. آقای قاضی معروفی که شما هم می‏شناسید، هر روز مرا می‏خواست که تفهیم اتهام کند. بر خلاف این که قاضی مکلف بود در مورد همان مقاله‏ای که به خاطرش احضار شده‏ام سوال کند، به خاطر ریز و درشت زندگی شخصی‏ام، در اتاق قاضی مورد بازجویی قرار می‏گرفتم.

هم‏زمان، وکیلی که انجمن صنفی برای من گرفته بود، به اضافه‏ی معاون آقای اصغرزاده هم کنار من نشسته بودند. وقتی من عصبانی می‏شدم و داد می‏زدم، وکیل یاد‏آوری می‏کرد که عصبانیت شما در برابر قاضی، ممکن است جرم جدیدی برایتان باشد. حتا دوستان صمیمی من نمی‏دانستند که من از همسرم جدا شده‏ام و دارم تنها زندگی می‏کنم. اما قاضی آن‏جا جلوی وکیل این را به زبان می‏آورد و همان چیزهایی را که در یادداشتم نوشتم، به من گفت.

چه شد که برای شکایت نزد آقای کروبی رفتید؟

آن موقع، خبرنگار مجلسی بودم که هر روز می‏دیدم دفتر آقای کروبی پر از خانواده‏های زندانی است. آن موقع در نقد آقای کروبی، نوشته بودم: ما شیخی می‏خواهیم که قانون‏مند رفتار کند، نه لابی‏گری کند. اما وقتی پای خودم توی تله افتاد، تازه فهمیدم که در چنین سیستمی، از قضا، ما نیازمند کسی هستیم که لابی‏گری کند تا ما و خانواده‏هایمان را نجات بدهد.

برای همین، خودم را هم دور زدم، نقدم را دور زدم و رفتم نشستم پیش آقای کروبی زار زار گریه کردم که من به دلیل مقاله‏ای که نوشته‏ام، احضار می‏شوم، اما به خاطر همه‏ی کارهایی که نکرده‏ام، بازجویی می‏شوم. وقتی آقای کروبی می‏شنید که من این کلمات را به نقل از آن قاضی می‏گویم، به شدت عصبانی شد و به من وعده داد که برای پی‏گیری آن کارهایی بکند.

اما من بودم که پشت شیخ را خالی کرده بودم. می‏گفتم که اگر شما بخواهید در جلسه‏ای این مسأله را پی‏گیری کنید، من هرگز نمی‏آیم بگویم که از من چنین سوال‏هایی شده است. شما بروید از معاون آقای اصغرزاده بپرسید، از وکیل من بپرسید، من جرأت گفتن این چیزها را ندارم.

سال‏ها راجع به این مسأله سکوت شده و همه خودسانسوری می‏کردند. اما با رو شدن نامه‏ی آقای کروبی، به نظر می‏آید که راحت‏تر بشود در این مورد صحبت کرد. به خصوص برای کسانی که خارج از کشور هستند. اما آیا فکر می‏کنید، خبرنگاران داخل این امکان را داشته باشند که این مسأله را بیشتر پی‏گیری کنند و وضعیت کسانی را که ممکن است در طول سال‏های اخیر، به آن‏ها تعرضی شده، جویا شوند؟

اگر بخواهیم منصفانه صحبت کنیم، حداقل در این دوره، خبرنگارانی که در مجلس فعال هستند، خبرنگارانی که در حوزه‏ی سیاسی در ایران فعال‏اند، به اضافه‏ی مردمی که در کوچه و خیابان‏ها دارند نقش خبرنگارها را بازی می‏کنند، اولین دوره‏ای است که خودسانسوری را شکسته‏اند.

اولین دوره‏ای است که خیلی قدرت‏مندتر از زمانی که من در مجلس بودم، دارند کار می‏کنند. با این که هر روز از طرف وزارت اطلاعات و یا نهادهای موازی تهدید می‏شوند، ولی بازهم دارند بی‏سانسور کار می‏کنند و اطلاع‏رسانی می‏کنند. بنابراین، خیلی امیدوارم و چشمم روشن است که حداقل در این دوره، مثل دوره‏ای نباشد که من می‏ترسیدم و خودم را برای کار خودم، سانسور می‏کردم.

در طول سال‏های اخیر و به خصوص دو ماه گذشته، خیلی‏ از خبرنگاران حرفه‏ای مثل شما از ایران خارج شده‏اند. به نظر شما، نشریات و رسانه‏های فارسی زبان چه کاری برای کمک به بر و بچه‏های رسانه‏ای داخل کشور، انجام بدهند؟

حدود دو ماه است که از ایران آمده‏ام. بنابراین، می‏توانم به عنوان کسی که در ایران بودم و می‏دیدم که بچه‏های بیرون چکار می‏کنند، فقط یک مثال برایتان بزنم؛ احضار و بازجویی، وظیفه‏ی وزارت اطلاعات است.

منتها وقتی من از طرف اداره‏ی گذرنامه‏ی نهاد ریاست جمهوری احضار می‏شوم‌، همه‏ی سوال‏هایی که آن‏جا پرسیده می‏شود، سوال‏هایی است که فقط وزارت اطلاعات ممکن است بتواند از آدم بپرسد. اولین سوالی که از آدم می‏پرسند، این است که: شما پاسپورت‏تان را گرفتید، چرا صدای آمریکا خبر را منعکس کرد؟ چرا رادیو زمانه و چرا رسانه‏های خارجی فهمیدند؟

زمانی که من همیشه فکر می‏کردم، حمایت رسانه‏های خارجی به ضرر ما است و اعلام برائت می‏کردم که به من ربطی ندارد. اما آن‏جا با چشم خودم می‏دیدم که وقتی صدای آمریکا، خبر احضار و توقیف پاسپورت مرا کار کرد، خیلی به من کمک کرد.

این دغدغه‏ای که الان بچه‏های داخل دارند که به رسانه‏های خارجی وصل نشوند، دغدغه‏ی قابل درکی است. کما این که من هم هربار تکذیب می‏کردم و گاهی وقت‏ها در وبلاگم حتا به دوستانم در صدای آمریکا، بی‏بی‏سی و رادیو زمانه طعنه‏هایی می‏زدم که حساب خودم را از شماها جدا کنم. ولی می‏دیدم فشارهایی که شماها از بیرون می‏آوردید، چقدر در داخل، به ما کمک می‏کرد.

برای همین، فکر می‏کنم که اگر همه‏ی ما صبوری کنیم و به ادبیات مشترکی برسیم، با همین ادبیات متعادل و مشترک، می‏توانیم خیلی کارها بکنیم.