«بیانیه کارتونیست‌‌ها، همصدا با اعتراضات مردم»

نیک‌آهنگ کوثر

انتشار بیانیه‌ی تحریمی بیش از یکصد طنزپرداز تصویری ایرانی دوسالانه‌ی بین‌المللی کارتون و کاریکاتور تهران را عملاً به مخاطره افکنده است. اعتبار این نمایشگاه بزرگ آثار هنرمندان ایرانی و جهانی عملاً با این اقدام زیر سوال رفته است.

مانا نیستانی، کارتونیست مطبوعاتی و یکی از برندگان سابق دیپلم افتخار دوسالانه‌ی کارتون و کاریکاتور تهران درباره‌ی اهمیت این دوسالانه چنین می‌گوید:

مانا نیستانی، کارتونیست مطبوعاتی

این رویداد را باید در میان مصاحبان خودش و مانندان خودش، یعنی در میان بی‌ینال‌ها (دو سالانه‌ها) و جشنواره‌های کاریکاتور سنجید و نتیجه‌گیری کرد. برای این‌که کاریکاتور و کارتون جشنواره‌ای و فستیوالی نیست. بخش عمده‌اش در مطبوعات چاپی و مجازی می‌گذرد.

ولی به هر حال دوسالانه‌ی کاریکاتور تهران به نوعی ویترین رسمی و دولتی کاریکاتور ایران است. جایی است که اکثر هنرمندان جشنواره‌ای از این طریق نگاه می‌کنند به کارتون ایران و به اصطلاح جشنی‌ است که همگان جمع می‌شوند و کارهای‌شان را شرکت می‌دهند و به نوعی در جریانی مشارکت می‌کنند. فکر می‌کنم از این نظر مهم باشد و اهمیت داشته باشد.

از نیستانی درباره‌ی تأثیر احتمالی بیانیه‌ی کارتونیست‌ها در تحریم دوسالانه بر وزارت ارشاد به‌عنوان تأمین‌کننده‌ی اصلی مالی این نمایشگاه پرسیدم:

نمی‌توانم به طور دقیق به این قضیه جواب بدهم. به هر حال احساس می‌کنم یا دوست دارم که به بهترین شکل این قضیه برگزار بشود. دوست دارم مشارکت بالاتری را چه از بُعد خارجی و چه از بُعد داخلی ببینم و علاقمند هستم که تحریم حالت فراگیر و جهانی پیدا نکند. مسلماً ترجیح می‌دهم که چنین باشد.

ولی من از زاویه‌ی دیگری به این قضیه نگاه می‌کنم. اهمیت این ماجرا را بیشتر برای خود کاریکاتوریست‌ها و کارتونیست‌های داخل ایران می‌بینم. معتقدم که ما کارتونیست‌های ایرانی با امضاء کردن این بیانیه خیلی دوست داریم که بتوانیم تأثیری بگذاریم.

بیشتر می‌خواهیم خودمان را اثبات کنیم، خودمان را نشان بدهیم و چیزی را به خودمان ثابت کنیم. این‌که با جریانی با اعتراضی همدل و همصدا هستیم، و اهمیت امضاء کردن بیانیه‌ها را در این قضیه می‌بینم تا این‌که بخواهد تأثیر شگرف روی سیاست‌گذاری فرهنگ خاصی بگذارد.

به هرحال باید قبول بکنیم که در این چند وقت اخیر امکان کار کارتون مطبوعاتی و به ‌نوعی واکنش‌ نشان‌دادن به مسایل روز داخل ایران خیلی سخت شده است.

شما نگاه کنید، به سختی می‌شود کاری کشید و به مسایل روز اشاره کرد و از تبعات احتمالی آن نترسید و با مشکل روبه‌رو نشد. پس چه جوری باید کارتونیست ایرانی با این جریانی که دارد اتفاق می‌افتد، واکنش خودش را ابراز بکند واعتراض خودش را نشان بدهد؟ فکر می‌کنم این بیانیه یکی از این راه‌ها بوده است.

بخشی از بیانیه‌‌ی اخیر اما و اگرهای زیادی را سبب شده است. آنجا که گفته است: «در موقعیت فعلی نباید خندید و خنداند». از مانا درباره‌ی این قسمت بیانیه سوال کردم:

سوال خیلی خوبی کردید. خودم نمی‌گویم که با بند بند و جمله جمله‌ی این بیانیه موافق هستم. ازجمله این‌که به نظر من شاید اگر محدودش بکنیم به این‌که کاریکاتور قرار است بخنداند، بخش عمده‌ای از کارتون‌ها و کاریکاتورها را که چه در جشنواره‌ و چه در مطبوعات ارائه می‌شود در حقیقت نادیده گرفته‌ایم. اگر همین رسالت خنداندن را هم زیر سوال ببریم و بگوییم که الان وقتش نیست، فکر می‌کنم خیلی درست نباشد.

ولی احساس می‌کنم که می‌شود از این اشکالات جزیی و ناچیز به نوعی رد شد و نادیده‌شان گرفت. برای این‌که احساس می‌کنم نویسندگان بیانیه و کسانی که این بیانیه را تنظیم کرده‌اند، نمی‌خواستند به نوعی حالت خیلی تهاجمی داشته باشد.

مثلاً بگویند ما می‌خواهیم که جشنواره‌‌ی دولتی دوسالانه‌ی تهران را تحریم بکنیم، تا بتوانند مشارکت بیشتری از کاریکاتوریست‌ها را جذب بکنند در این بیانیه که امضاء بشود، بدون این‌که از عواقب احتمالی‌ای که خواهد داشت، احساس ترس بکنند.

حال باید دید میزان استقبال کارتونیست‌ها و کاریکاتوریست‌های معروف جهانی از این بیانیه چقدر است. و از سوی دیگر این سوال برای وزارت ارشاد پیش خواهد آمد که آیا گروه‌های دیگر هنری نیز همین مسیر را پی خواهند گرفت یا نه؟