«مانور قدرت با تدفین شهدا در دانشگاه‌»

مریم محمدی

روز دوشنبه، پنجم اسفندماه سال ۱۳۷۸ در سایت «رجا نیوز» منتسب به دولت و رییس جمهور، خبری با عنوان «حمله‏‌ی میلیشیای تحکیم وحدت به تشییع شهدای گمنام» درج شده بود.

سرانجام در مورد تأثیرات روانی، تربیتی و اجتماعی چنین مراسمی در محیط‏‌های آموزشی، با آقای دکتر سعید پیوندی، استاد دانشگاه، جامعه‏‌شناس و کارشناس امور تربیتی، گفت و گو کرده‌ام.

از آقای مصطفوی می‌‏پرسم که آیا مقامات مسئول در جریان مخالفت دانشجویان با این امر بوده‌‏اند؟

بله، مشخص بود. پیش از این هم افکار عمومی دانشگاه و متعاقب آن انجمن اسلامی پلی تکنیک، به عنوان نماینده‌‏ی افکار عمومی این دانشکده، موافق برگزاری چنین مراسمی نبود و اساساً با تدفین شهدا در محیط دانشگاه مخالف است.

در راستای همین موضع، انجمن اسلامی برنامه‌هایی برگزار کرد و بیانیه‌‌‏هایی هم مبنی بر مخالفت با این برنامه، منتشر کرد. هم‏چنین شورای صنفی دانشگاه امیرکبیر اقدام به جمع‌‏آوری امضا از دانشجویان کرد و بیش از سه هزار دانشجو با امضای این طومار، مخالفت خود را با تدفین شهدا در دانشگاه، ابراز کردند.

خاک‌سپاری پنج شهيد گمنام در دانشگاه اميركبير

فکر می‏کنید، چرا علی‌رغم مخالفت‏ دانشجویان، اصرار بر اجرای این برنامه در دانشگاه‌‏های مختلف است؟

می‏‌توان گفت نوعی مانور قدرت برای دولت بود که بتواند بگوید توانسته است در پلی‌‏تکنیک هم شهید دفن کند و به شکلی علم پیروزی را بر قله‏ی پلی‏تکنیک بنشاند.

این مراسم برگزار شد، یعنی شهدا دفن شدند؟

بله، با تمام قوا، با دستگیر کردن تعدادی از اعضای انجمن و ممنوع‌‏الورود کردن کلیه‏‌ی فعالین دانشجویی، توانستند این کار را انجام دهند. در روزی که در تلویزیون اعلام شده بود، ورود برای عموم مردم به دانشگاه آزاد است، از وارد شدن دانشجویان به محوطه‌‏ی دانشگاه جلوگیری کردند.

از ورود دانشجویان دانشگاه امیرکبیر هم به دانشگاه جلوگیری شد؟

بله و با جمعیت انبوهی که از نقاط مختلف با اتوبوس، به پلی‏تکنیک آورده شده بود، این مراسم برگزار شد.

استدلال دانشجویان برای مخالفت با تدفین شهدا در دانشگاه، چیست؟

سعی می‌‏کنم آن را با یک مثال توضیح بدهم؛ وقتی شما به یک میهمانی دعوت می‏‌شوید، اما دوستتان را دعوت نمی‏‌کنند، وقتی شما دوستی را که دعوت نشده، هر چقدر هم انسان بزرگواری باشد، با خود به این میهمانی ببرید، هم به حیثیت صاحب‏خانه توهین کرده‏‌اید و هم احترام دوست خود را زیر سوال برده‌‏اید.

این مسأله هم تقریباً چنین حالتی دارد. اولاً، هیچ‌‏کس منکر مقام شهید نیست و هیچ‌‏کس مخالف این نیست که به زحمات شهدا و کسانی که در پاس‏داشت آب و خاک این مملکت از جان خود مایه گذاشته‏ و گذشته‌‏اند تا امروز نسل ما رفاهی داشته باشد، ارج نهاده شود.

منتها، این‌که شهید ابزاری جهت سوءاستفاده و دستاویزی برای عده‏‌ای در جهت پیاده کردن مقاصد خاص جناحی و بهانه‌‏ای برای حضور نیروهای شبه نظامی در دانشگاه‌‏ها بشود، مسلماً چیزی نیست که دانشجویان خواهان آن باشند و به راحتی زیر بار چنین مسأله‏‌ای بروند.

تکریم و احترام به شهدا، راه‌‏های زیادی دارد. چرا در طول این سال‌‏ها، یک نفر را به دانشگاه نفرستاده‌‏اند که در مورد شهید سخنرانی‌‏ای داشته باشد؟ چرا در تمام این مدت، کسی به این فکر نبود، مجسمه‌‏ای به یاد شهیدی در پلی‌‏تکنیک نصب شود؟ چرا صرفاً تدفین؟ این کار در راستای پادگانی کردن فضای دانشگاه‏‌ها است.

هم‌‏چنین باید توجه داشت که دانشجویان به محیطی زنده و شاداب نیاز دارند. محیطی که صرفاً باید آکادمیک باشد.

در اعلامیه‌‏ی دانشگاه امیر کبیر به قبرستانی کردن محیط دانشگاه‏‌ها، اشاره شده است.

بله، دقیقاً. از بین بردن فضای نشاط در محیط دانشگاهی. هم‌‏چنین برگزاری مراسم و برنامه‌‏های مختلف از سوی گروه‏‌هایی که هیچ وابستگی به دانشگاه ندارند، به بهانه وجود اجساد شهیدان در دانشگاه امیرکبیر، یقیناً امر خوشایند و دلچسبی برای دانشجویان نیست.

شما هم نتوانستید وارد دانشگاه بشوید؟ آیا از دانشجویان دیگر، اخباری مبنی بر درگیری شنیده‏‌اید؟

امروز، از ورد من به دانشگاه جلوگیری شد. اما شنیده‌‏های ما حاکی است که عده‌‏ای که مخالف بوده‌‏اند و می‏‌خواسته‌‏اند به این مسأله اعتراض کنند، به طرز شدیدی مورد ضرب و شتم قرار گرفته‌‏اند و از آن محوطه رانده شده‌‏اند.

چهار دانشجوی دانشگاه امیرکبیر هم که در بازداشت بودند، کماکان بازداشت هستند؟

بله، دانشجویان دانشگاه امیر کبیر که برای شرکت در مراسم بزرگداشت مهندس بازرگان در محل برگزاری این مراسم بودند، با وجود این‌که برنامه‏‌ای مسالمت‏‌آمیز و آرام بود، بازداشت شدند.

بازداشت‌‏هایی که در چنین مراسمی اتفاق می‌‏افتد، معمولاً، بازداشت‌‏های مناسبتی است و بعد از گذشت مدت زمان محدودی، این افراد آزاد می‌‏شوند.

اما چون قرار بود در روز مراسم تدفین شهدا در دانشگاه امیرکبیر، هیچ صدای اعتراض و انتقادی حضور نداشته باشد، متأسفانه این دوستان را آزاد نکردند و بازداشت آن‏‌ها ادامه پیدا کرد. امیدوار هستیم با توجه به این‌که به خواست‌‏شان رسیده‌‏اند و توانستند شهدا را نسبتاً راحت در دانشگاه دفن کنند، دوستان ما هم هرچه سریع‌‏تر آزاد شوند.

خبر جدیدی از این دانشجویان ندارید؟

آن‌‏ها در اعتراض به نامشخص بودن وضعیت‏‌شان، از چند روز پیش دست به اعتصاب غذا زده‌‏اند که هم‌‏چنان ادامه دارد.

دکتر محمدعلی دادخواه

با آقای محمد علی دادخواه، وکیل مدافع چهار دانشجوی دستگیر شده؛ حسین ترکاشوند، اسماعیل سلمان‌‏پور، کوروش دانشیار و مجید توکلی، در مورد وضعیت آنان گفت و ‏گو می‌‏کنم:

متأسفانه، علی‌‏رغم این‌که قانون، برخورداری از خدمات وکیل را در زمره‏ی امتیازات و حقوق بدوی متهمان قید کرده، اکنون نزدیک به یک ماه است که این دانشجویان از این حق مسلم خود بهره‏مند نمی‌‏شوند و من اطلاع جدیدی از وضعیت آن‌‏ها ندارم. نه در بازپرسی و نه در زندان اوین امکان ملاقات آنان فراهم نشد.

آیا توانسته‌‏اید از اتهام آن‏‌ها مطلع شوید؟

نه، اما مثل این‌که گفته بودند: «اقدام علیه امنیت کشور» و «تمرد از فرمان پلیس.» هر کدام از این اتهامات باشد، ایجاب نمی‌‏کند که این مدت طولانی را در زندان بمانند و از تحصیل فرو مانند.

دکتر سعید پیوندی، استاد دانشگاه در پاریس

آقای دکتر سعید پیوندی در این مورد می‏گویند:

اساساً سیاست دفن شهدای گمنام، آن هم بعد از این دوره‏ی طولانی بعد از جنگ، نوعی تلاش نیروهای افراطی و محافظه‌‏کار برای در اختیار گرفتن فضای دانشگاه‌‏ها است. هم‏‌چنین در جهت ایجاد جوی در مقابل بقیه‏‌ی دانشجوها است که در اساس با این سیاست و فرهنگ مخالف هستند.

این‌که تعدادی شهید گمنام در دانشگاه‌‏ها دفن شوند، چیز جدیدی است که یک سال، یک سال و نیم اخیر به‌ ‏وجود آمده است. طبیعی است در جنگی که این همه کشته داده، بالاخره باید مکان یا مکان‏هایی در کشور برای یادبود این کشته‏شدگان وجود داشته باشد.

اما در هیچ جای دنیا این فضا، فضای دانشگاه نیست. چون فضای دانشگاه، یک فضای علمی است و دست زدن به چنین کارهایی جز در جهت سیاسی کردن یا برخورد ایدئولوژیک با دانشگاه یا برخورد مستقیم با دانشجویان، معنای دیگری ندارد.

ضمن این‌که افکار عمومی دانشگاه‏‌ها، به‏طور کلی با چنین اقدامی مخالف‏ هستند و مخالفت خود را هم نشان داده‌‏اند. سماجت مسئولین برای انجام این کار، نوعی مبارزه‌‏جویی و به‏ چالش طلبیدن افکار عمومی دانشگاه‏‌ها است.

از این نظر می‏‏‌توان گفت، امروز رویارویی دو فرهنگ در دانشگاه‏‌ها وجود دارد؛ فرهنگی که به دنبال برخوردی مبتنی بر شهادت و تقدیس مرگ است، در مقابل فرهنگ عمومی دانشجوها‏ که بیشتر به آینده، زندگی و به مسایل امیدوار کننده‌‏‏تر نظر دارد.

برخورد با دانشجویان معترض به تدفین شهدا در دانشگاه‌

با یکی از دانشجویان که صحبت می‌‏کردم، علاوه بر مسایلی که شما مطرح کردید و مورد نظر ایشان هم بود، می‏گفت: «تعمد دارند فضای شادی و نشاط را در دانشگاه از بین ببرند». گذشته از این‌که آیا چنین هست یا نه، تأثیر روحی و روانی این اقدام را در محیطی که جوانان حضور دارند، از آن زاویه هم می‏توان بررسی کرد؟

کاملاً. دفن شهدای گمنام در دانشگاه‌‏ها، با توجه به فضای عزاداری همیشگی، روحیه‌‏ی شهادت دوستی و مرده‌‏پرستی کلی که بر ذهنیت و فرهنگ نیروهای حاکم در ایران مسلط است، نه تنها در جهت تحمیل فرهنگی که در آن شهادت و مرگ مرکزیت دارند، بلکه بیشتر در این جهت است که از طریق حرکاتی چنین نمادین و سمبلیک، شادی طبیعی‌‏ای را که یک جوان در این سن می‏‌تواند داشته باشد، محدود کنند و از او بگیرند.

چون دفن این شهدا، هیچ نوع ارزش واقعی در دانشگاه ندارد، جز این‌که بخواهند بر فرهنگ عادی و طبیعی زندگی جوانان تأثیری منفی و ضد شادی بگذارند.