زیست‌شناسی

نفس‌های ناممکن

احسان سنایی: آخرین اخبار شگفت‌انگیز از ناسا پیرامون حیات، هیچ ارتباطی با ماورای زمین‌ ندارد؛ حال‌آنکه اعلام یک کشف «اخترزیست‌شناختی» که بر آینده‌ی جستجوها در راه کشف حیات فرازمینی تأثیر خواهد نهاد؛ عنوانی بود که بسیاری را در چند روز گذشته، به کشف حیات فرازمینی توسط این سازمان فضایی باورمند کرده بود. با این حال حقیقت این است که دانشمندان، نوعی از حیات را بر زمین یافته‌اند که شاید «فرازمینی‌ترین» ارگانیسم دیده شده بر سیاره‌مان باشد.

قصه‌ی مرگ مرجان‌های خلیج

ترجمه‌ی احسان سنایی: به‌گفته‌ی پژوهش‌گران، در حدود ۹۰ درصد از ۴۰اجتماع گسترده‌ی شدیداً آسیب‌دیده‌ی مرجان‌های نرم آنجا، بی‌رنگ و مرده یا در حال مردن بودند. جمعی از مرجان‌های سخت‌تر واقع در منطقه‌ای دیگر در حدود ۴۰۰متر آنطرف‌تر نیز تا حدی با همان ماده‌ی تیره‌رنگی که شاید آثار نفت لکه‌ی اخیر این خلیج است، پوشیده شده بودند. دکتر «چارلز فیشر» (Charles Fisher) از دانشگاه ایالتی پن و سرپرست هیئت علمی اعزامی، در این‌باره اظهار می‌دارد که «این، نشان از فاجعه‌‌ی متأخری می‌دهد».

دلیل خال پلنگ‌ها

برگردان احسان سنایی: علت ایجاد خال‌های یک پلنگ از معروف‌ترین عناوین مجموعه‌قصه‌های کودکانه‌ی «کتاب جنگل» اثر «رودیارد کیپلینگ» (Rudyard Kipling) است. او در آنجا خال‌ها را جای دست دوستان انسانی پلنگ عنوان کرده! ولی در حقیقت او دلیل موجه‌تری هم برای بزرگسالان دارد: استتار در بین لکه‌نورهای افتاده بر بستر جنگل‌های پردرخت.قصه‌ی اول کیلپینگ این روزها طرفداری ندارد.

زبان؛ گذرگاه فرگشت فرهنگ‌ها

ترجمه‌ی احسان سنایی: جوامع بشری نیز چونان سیر تکامل (فرگشت) جانداران، با گام‌هایی کوتاه؛ راه پیشرفت را در پیش گرفته‌اند. این را پژوهشی نوین بر ساختار زبان‌شناختی جوامع جنوب شرق آسیا و اقیانوسیه می‌گوید. دکتر تام کوری از یونیورسیتی کالج لندن، اظهار می‌دارد: «یکی از بزرگ‌ترین مباحثات حوزه‌ی انسان‌شناسی، وجود یا عدم وجود الگوها یا فرآیندهای تکرارشونده‌ای در مسیر تکوین جوامع [جهانی] طی گذشت زمان است».

نفس‌های زمین، در فسیل‌ها

برگردان احسان سنایی: گروهی بین‌المللی از دانشمندان، با یاری روش‌هایی پیشگامانه در دانشگاه ایالتی آریزونا گام چشمگیری در مسیر رمزگشایی از رازهای نفوذ اکسیژن به اقیانوس‌ها و جو زمین برداشته‌اند. پژوهش جدید، نشان از ظهور یک ماهی بزرگ و گوشتخوار همراه با گیاهان آوندی، در حدود ۴۰۰ میلیون سال پیش و همزمان با وفور اکسیژن به مقادیر امروزی‌اش داده‌اند.

قارچ‌ها و بادها

برگردان احسان سنایی: دانشمندان برای بیش از صد سال است که می‌دانند اکثریت قارچ‌های هاگ‌زا، این هاگ‌ها را به‌شکل یک جریان دودمانند، که به فواصل دوردست می‌رساندشان آزاد می‌کنند. بالغ بر ۵۰سال پیش، دانشمندان دریافتند که این جریانات هاگ، از خود باد می‌سازند؛ اما به‌گفته‌ی روپر، هیچ درکی از فیزیک این جریانات آیرودینامیک، صورت نپذیرفته بود.

نورها و پرندگان

برگردان احسان سنایی: در جهانی که امروزه مملو از شهرها و نور فراوان شب‌هایشان است؛ مدت‌هاست که دیگر آواز پرنده‌ای هم به‌گوش ساکنان‌شان نمی‌خورد. این چیز جدیدی نیست؛ اما به گزارش آخرین شماره‌ی نشریه‌ی کارنت یایولوژی وفور گسترده‌ی نور شهرهای ما در شب و البته عدم رعایت اصول نورپردازی سالم شهری؛ آرام پرندگان آوازخوان جنگلی را هم آشفته کرده است.

این، موبی‌دیک نیست؟!

برگردان احسان سنایی: کشف چشمگیر اخیر باستان‌شناسان در حوزه‌ی ساحلی رود تیمز نشان از این می‌دهد که لندن در حدود دو قرن پیش، آخرین منزلگاه نهنگی عظیم‌الجثه به‌ابعاد همان «موبی‌دیک» افسانه‌‌ها بوده است. چندی پیش، جمعی از باستان‌شناسان، بقایای جسد نهنگی به‌طول ۱۷متر که به‌‌ طمع کسب چربی و استخوان‌های ارزشمندش از هم متلاشی شده بود را از زیر خروارها خاک درآوردند.

قصه‌ی گله‌گرگ‌های تنها

برگردان احسان سنایی: برای نخستین بار، آداب و رسوم بومی یک منطقه؛ انگاره‌هایمان پیرامون گرگ‌ها را شکل بخشید. تنها در همین دو دهه‌ی اخیر است که زیست‌شناسان، اقدام به ایجاد تصویری شفاف‌تر از طرز زندگی این حیوانات کرده‌اند.هم‌اکنون، به جای آنکه گرگ‌ها را جانوران ولگرد و آدم‌خوار و عضو گله‌هایی همیشه‌وحشی بخوانیم؛ می‌دانیم که در خانواده‌های وسیعی نمو می‌یابند که شامل یک جفت گرگ و چندین نسل از فرزندان‌شان می‌شود.

فاجعه‌ای خاموش در رودهای بولیوی

برگردان احسان سنایی: بولیوی، با قله‌های بلند آند و جنگل گرمسیری مرطوب‌اش؛ کشور «ترین‌»های اکولوژیکی‌ست. اما طی همین زمستان اخیر نیمکره‌ی جنوبی؛ سرمای نامتعارف جزئی از نواحی استوایی این کشور، جمعیت ماهیان آب شیرین‌اش را به‌شدت مورد هدف قرار داد و بالغ بر ۶ میلیون ماهی و هزاران تمساح، لاک‌پشت آبی و «دلفین رودخانه‌ای» را به کام نابودی کشاند.

باکتری‌هایی که بینی دارند

ترجمه‌ی احسان سنایی: باکتری‌ها، به‌عنوان عامل تولید برخی از زننده‌ترین بوهای زمین شناخته می‌شوند؛ اما حال دانشمندان دریافته‌اند که این ریزجثه‌ترین جانداران نیز از حس بویایی منحصر به فردی برای خود برخوردارند. گروهی از میکروب‌شناسان دریایی دانشگاه نیوکاسل انگلستان، برای نخستین بار پی به وجود نوعی بینی مولکولی در باکتری‌ها برده‌اند که به آنان امکان شناسایی مواد شیمیایی بودار و معلّقی چون آمونیاک را می‌دهد.

پس از یک دهه تحقیق: دریاها شلوغ‌اند

احسان سنایی: بنیاد آمار بین‌المللی حیات دریایی، تا به امروز ۱۲۰۰ گونه‌ی جدید دریا‌زی را معرفی کرده که طبق برآوردهای صورت پذیرفته، این تنها ۲۰ تا ۴۰ درصد از حجم حقیقی تنوع گونه‌های آبزی‌ست و ۶۰ تا ۸۰ درصدشان همچنان ناشناخته مانده‌اند. با وجود وسعت آمار، تنها پیام مشترکی که می‌توان از ۱۲ مقاله‌ی علمی منتشرشده دراین‌باره استخراج نمود، این است: حیات دریایی، به‌طرز حیرت‌آوری گسترده‌تر از تصورات ماست.

راز دهان باز وال‌ها

ترجمه‌ی حسان سنایی: شکار یک‌باره‌ی هزاران ماهی ریز و بی‌خبر هنگام شیرجه‌ی پرسرعت وال گوژپشتی که دهان‌اش را چون درگاه انبار تاریک و مخوفی گشوده، از زمره آشناترین جلوه‌های زیبای بقا در طبیعت است. حال، پژوهش‌گران موفق به درک سازگاری منحصربفرد استخوان‌بندی آرواره‌ی این آبزی غول‌آسا با فشار گسیلنده‌ی ناشی از جریان پرسرعت آب ورودی به دهان‌اش شده‌اند.

مغز پرندگان و ما

ترجمه‌ی احسان سنایی: عصب‌شناسان برای بیش از ۱۰۰ سال مغز انسان و دیگر پستانداران زمین را متفاوت (و شاید برتر) از مغز دیگر جانورانی چون پرندگان می‌پنداشتند؛ انگاره‌ای که تا حدی منتج از ساختار بدیهی قشر مخی بود. طبق پژوهشی جدید اما توسط پژوهش‌گران دانشکده‌ی پزشکی دانشگاه کالیفرینا - سن‌دیه‌گو (UCSD)، بخش قابل قیاسی از مغز پرندگان با مسئولیت آنالیز داده‌های شنیداری، ساختاری همانند با ناحیه‌‌ای مشابه در مغز پستانداران دارد.

«سینتیا» حوای بدون آدم

ترجمه‌ی ونداد زمانی: دکتر «کرگ ونتر» که از دست اندرکاران اندازه گیری و پیاده کردن نقشه عمومی ژن بشر است، توانسته برای نخستین بار دست در کار خدا ببرد و عضو جدیدی را به مجموعه‌ی وسیع موجودات زنده‌ی روی زمین معرفی کند. تیم علمی دکتر ونتر دو هفته پیش اعلام کردند که باکتری مصنوعی به نام «سینتیا» را از طریق کپی شیمیایی از روی یک مایکوپلازمای واقعی خلق کرده‌اند.

فقط سه وال

ترجمه‌ی احسان سنایی: به‌اعتقاد صاحب‌نظران، اگر نشت نفت خلیج مکزیک فقط جان سه وال اسپرم بومی این آب‌ها را بگیرد، جمعیت این آبزیان غول‌آسا به‌ناگاه تا مرز پرتگاه انقراض‌شان، سُر می‌خورد. هم‌اکنون مابین ۱۴۰۰ تا ۱۶۰۰ وال اسپرم در خلیج مکزیک می‌زیند. طبق اعلامیه‌ی گونه‌های در معرض خطر ایالات متحده، همه‌نوع از این وال‌های اسپرم، در معرض خطر قلمداد می‌شوند.

گونه‌هایی که ماندند

ترجمه‌ی احسان سنایی: برخی از جاندارانی که در دریاهای پانصد میلیون سال پیش می‌زیستند، ده‌ها میلیون سال پس از آنچه تصورش می‌رفت از زمین برچیده شده‌اند، این را شواهد فسیلی به‌دست‌آمده از منطقه‌ای در صحرای مراکش مطرح ساخته‌. این نمونه‌ها نشان می‌دهند که جاندارانِ به‌شدت شگفت‌انگیز عصر «کامبرین»، همزمان با پایان زمین‌شناختی این عصر از میان نرفته‌اند، حقیقتی که مدت‌ها شکارچیان فسیل، بی‌هیچ مدرکی‌ بدان گمان می‌بردند.

خاستگاه گونه‌ها کجاست؟

نوشته‌ی باب هولمز، ترجمه‌ی احسان سنایی: هر جای طبیعت که بنگرید، حضور «انتخاب طبیعی» داروین در سازگاری گونه‌ها با زیستگاه‌‌های‌شان دیده می‌شود؛ اما شگفت آنکه‌ نقش این انتخاب، عملاً در یکی از اساسی‌ترین گام‌های فرگشت گونه‌ها رنگ می‌بازد و آن، خاستگاه گونه‌های جدید زیستی؛ یا «گونه‌زایی» است. ظاهراً این فرآیند پیچیده، به «تصادف» متکی است.

نگاهی به آشنای ناشناخته

ترجمه‌ی احسان سنایی: مغز آدمی با حدود ۱.۴ کیلوگرم وزن و ظاهری شبیه آش ماسیده؛ پیچیده‌ترین شیء شناخته‌شده در کیهان است. این توده‌ی ترد و خاکستری‌رنگ، نه‌ فقط خانه‌ای برای خاطرات و افکارمان، که به‌عنوان مسئول هرکدام از ویژگی‌های فردی و بستری برای هوشیاری هر انسان محسوب شده و علی‌رغم نقش پررنگش در شناسایی جهان پیرامون‌مان به ما، هنوز آنچنان که باید از زیر کوه پرسش‌هایی که خود ایجاد می‌کند، سربرنیاورده است.

افسانه افزایش جمعیت زمین

برگردان ونداد زمانی: بسیاری از اندیشمندان بزرگ جهان از استفان هاوکینز گرفته تا دیوید اتنبورو به این بحث اساسی دامن می‌زنند که تا مادامی که قادر به کنترل افزایش جمعیت بشر بر روی زمین نگردیم، مشکل آلودگی محیط زیست حل نخواهد شد. اما حقیقت ماجرا در عمل با دیدگاه فوق در تضاد است. برای شروع باید گفت که نه تنها جمعیت بشر افزایش تصاعدی ندارد بلکه در حال کاهش است؛ زنان معاصر به اندازه نصف مادران خود بارور می‌شوند.