سفر به جهنمی زیبا

برگردان: احسان سنایی

تا چند ماه دیگر، سیاره‌ی زهره آرام در آسمان شامگاهی درخشنده‌تر از پیش خواهد شد و این، میهمانی بزرگی برای رصدگران آماتور و عکاسان آسمان شب است؛ هرچند تماشای سیمای فریبای این سیاره فقط‌ از دور جذاب و به‌یاد‌ماندنی‌ست.

حال این را تصوّر کنید: دمای سطح زهره برای ذوب سرب کافی‌ست. جو این سیاره که ۹۶درصدش از دی‌اکسیدکربن است؛ جوی ضخیم و مه‌آلود، با هاله‌ای شناور و تاریک از اسید سولفوریک در میان‌اش است. سطح‌اش هم دهشتناک، آکنده از دهانه‌های برخوردی و بسترهای آتشفشانی و البته ناباورانه خشک است.

اما دکتر «تاکِشی ایمامورا» (Takeshi Imamura) برای رسیدن به آنجا لحظه‌شماری می‌کند. ایمامورا از دانشمندان پروژه‌ی «آکاتسوکی»ست (Akatsuki)؛ مأموریتی ژاپنی که «مدارگرد اقلیمی زهره» (Venus Climate Orbiter) نیز می‌نامندش. این فضاپیما هم‌اکنون به زهره نزدیک و نزدیک‌تر می‌شود تا که در هفتم دسامبر سال جاری، نهایتاً در مداری به مرکزیت‌ این سیاره‌ی رمزآلود مستقر شود.

درخشش خیره‌کننده‌ی سیاره‌ی زهره در آسمان شامگاهی؛ لحظاتی پس از غروب آفتاب / عکس از احسان سنایی

ایمامورا معتقد است که نگاهی نزدیک به زهره، بسیار از سیاره‌ی خودمان به ما خواهد آموخت. او می‌گوید: «زهره از چندین منظر شبیه زمین است. جرم‌اش حدوداً مشابه است، در فاصله‌ای تقریباً برابر از ما تا خورشید واقع شده و از مواد بنیادین مشابهی نیز سرشته شده است. با این حال این دو به‌شدت از هم متفاوت شده‌اند. می‌‌خواهیم بدانیم که چرا؟».

هرچند از سال ۱۹۶۱، کاروانی از فضاپیماهای روسی و آمریکایی زهره را ملاقات کرده‌اند؛ اما هیچ‌کدام‌شان نفهمیده‌اند این سیاره به چه نحوی خواهر شیطانی زمین شده است. آیا زهره به طرز جنون‌آسایی دچار گرمایش گلخانه‌ای و یا پدیده‌ای مشابه شده است؟ هنگامی‌که آکاتسوکی در ماه دسامبر آن را ملاقات کند، روند حل برخی حقایق پنهان در جو ستبر این سیاره نیز آغاز خواهد شد. ایمامورا در ادامه می‌افزاید که «با مقایسه‌ی اقلیم منحصربفرد زهره و اقلیم زمین، ما بیشتر از اصول جهان‌شمول اقلیم‌شناسی خواهیم آموخت و مدل‌های اقلیمی مورد استفاده‌مان در پیش‌بینی وضع جوی آتی سیاره‌مان را نیز ارتقا خواهیم داد».

معمایی بزرگ، بر سر فهم چرخش این سیاره فعلاً باقی‌ست. بادهای خشمگین و دوکی‌شکل، جو آکنده از طوفان و ابرهای پراکنده‌ی اسید سولفوریک را با گردشی گرداب‌مانند و سرعتی فراتر از ۳۵۰ کیلومتر بر ساعت – یعنی ۶۰بار سریع‌تر از چرخش خود سیاره – به گرد آن می‌چرخانند. ایمامورا می‌گوید: «جو زهره همچون جسمی زنده، در جنبشی دائمی‌ست».

طرحی از فضاپیمای ژاپنی آکاتسوکی؛ به‌معنای سپیده / طرح از Akihiro Ikeshita

در میان همین پاتیل جوشان و عظیم، دیگر اسرار سربه‌مهر این سیاره جاخوش کرده‌اند: منشأ لایه‌ی ضخیم ۱۹-کیلومتری از ابرهای اسید سولفوریک که سیاره را در کفن کرده‌اند، چیست؟ و چگونه در این مخلوط جوشان، آذرخش‌ ایجاد می‌شود؟

آکاتسوکی با دوربین‌های تیزبین‌اش، آسمان استوای این سیاره‌ی اعجاب‌انگیز را دست‌کم طی ۲ سال و در مداری بیضوی خواهد پیمود و جو پویایش را در دامنه‌ای وسیع از امواج نوری (مادون قرمز، فرابنفش و مرئی) و در ارتفاعات متفاوت، دید خواهد زد. با داده‌های حاصل از این مانور و داده‌های دریافتی از بشقاب رادیویی فضاپیما، دانشمندان مدلی سه‌بعدی از ساختار و دینامیک جوی زهره را بازسازی خواهند نمود.

ایمامورا در ادامه می‌گوید: «مدار فضاپیما با چرخش ابرهای زهره مطابق است و همین به ابزارآلات اجازه‌ی نظارت یکباره بر حرکت ابرها را دقیقاً از بالا و هر دفعه، ۲۰ ساعت متوالی می‌دهند. ما تصاویر را به‌منظور ایجاد فیلمی از حرکت این ابرها، درست مثل روشی که هواشناسان از [تحرکات ابری] زمین، در تلویزیون به شما نشان می‌دهند؛ به‌هم متصل می‌کنیم».

ابزارآلات همچنین سطح سیاره‌ را هم برای کنکاش در فعالیت‌های آتشفشانی‌ای که احتمالاً تأمین‌کننده‌ی محتویات گوگردی جو سیاره‌اند، مورد کاوش قرار خواهند داد. ایمامورا در این زمینه نیز می‌گوید: «اگر هر آتشفشان فعالی، گدازه‌ی داغ از سطح زهره به بیرون فوران کند؛ یکی از دوربین‌های مادون قرمزمان تابش گرمایی‌اش را تشخیص خواهد داد».

تصویر نمای نزدیک از زهره از دید دوربین‌های فرابنفش مدارگرد اروپایی ونوس اکسپرس / ESA

به‌علاوه، دوربین «آذرخش و هواتاب» آکتسوکی نیز در این میان ‌به‌جهت حل چیستانی دیرپا، به شکار آذرخش‌های زهره خواهد پرداخت. ایمامورا در وصف وظایف این ابزار می‌گوید: «روی زمین، طبق فرضیه‌ی استاندارد آذرخش‌ها، بایستی ذرات یخ‌آب که به بارهای منفی و یا مثبت آغشته‌اند، حین برخوردشان تحریک گردند. اما در جو داغ و خشک زهره هیچ ذره‌‌یخی نیست؛ پس چگونه آذرخش‌های زهره تحریک می‌شوند؟ ممکن است که تخلیه‌ی بار در ابرهای اسید سولفوریک رخ دهد و یا شاید برخی ذرات جامد ناشناخته در جو باشند و نقشی بسزا هم در این حین ایفا کنند».

فضاپیمای اروپایی «ونوس اکسپرس» هم‌اکنون زهره را در مداری قطبی دور می‌زند تا کاوشی سراسری از جو و محیط پلاسمایی این سیاره به عمل آورد. این فضاپیما، از طیف‌سنج‌های متعدد به‌منظور آزمون ساختار شیمیایی جو سیاره استفاده می‌برد. ایمامورا می‌گوید: «این دو فضاپیما، با هم اطلاعات بیشتری را نسبت به حالت منفردشان کسب می‌کنند. مثلاً ما قادریم چرخش مواد شیمیایی جو زهره که به ساختار شیمیایی جو اشاره دارد را ردیابی کنیم». آکاتسوکی، واژه‌های ژاپنی به‌معنای «سپیده‌‌ی صبح» است.

ایمامورا به دشواری کنجکاوی‌اش را پنهان می‌کند. «وقتی که جوان بودم، عاشق تماشای ابرها، ستارگان، اقیانوس‌ها سنگ‌ها و موجودات زنده بودم. می‌خواستم بفهمم که چگونه چنین دیده می‌شوند و رفتار می‌کنند. حال، به همین‌گونه کنجکاو زهره هستم. طبیعت، پر از اسرار است!».

تا ماه دسامبر، برخی از اسرار زهره برملا خواهند شد. منتظر باشید.

منبع: NASA

پانوشت:
صفحه‌ی اختصاصی فضاپیمای آکاتسوکی در پایگاه اینترنتی سازمان هوا-فضای ژاپن (ژاکسا)