بازگشت حقه‌ی مریخی

Mark Thompson
برگردان: احسان سنایی

هر ساله با ‌دقت زنگ ساعت، این ایمیل از راه می‌رسد ... اما باور کنید یا نه؛ مریخ، در ۲۷م آگوست امسال و یا هر سال دیگری، به بزرگی ماه دیده نخواهد شد!

در کافی‌شاپ و یک روز نسبتاً سرد و آفتابی انگلستان. ایمیل‌هایم را بررسی می‌کردم و ‌خواستم ببینم امسال هم دوباره آمده یا نه! اگر آمده باشد، آن‌وقت می‌توانم منتظر سیل درخواست‌هایی از سوی رسانه‌ها و خبرگزاری‌هایی باشم که می‌خواهند از من صحت‌اش را بپرسند. البته من این را «حقه‌ی مریخ» می‌خوانم که دست‌کم از سال ۲۰۰۳ به رویدادی سالانه تبدیل شده.

بخشی از ایمیل «حقه‌ی مریخ» که متأسفانه به زبان فارسی نیز انتشار یافته

این حقه‌ی نسبتاً عجیب، ریشه در بخشی از متن بدنوشته‌ای در شرح نزدیک‌ترین عبور مریخ از کنار زمین تا ۲۵۰هزار سال آینده، در آگوست ۲۰۰۳ می‌گیرد. کلیه‌ی سیاراتی که به گرد خورشید می‌چرخند (از جمله زمین)، مسیری نسبتاً بیضوی که چیزی شبیه دایره‌ای کمی کشیده است را همیشه دنبال می‌کنند. زمین، طی ماه‌های فصل زمستان نیمکره‌ی شمالی، در نزدیک‌ترین فاصله‌اش تا خورشید و طی تابستان‌ها هم در دورترین کمان از این مسیر بیضوی قرار دارد. شک ندارم که این مسئله برای برخی، عجیب است؛ اما بایستی بدانید که این تمایل محوری سیاره‌ی ماست که تابستان‌ها را برایمان گرم می‌کند؛ نه نزدیک‌تر بودن‌مان به خورشید.

به هر ترتیب، ماهیت بیضوی مدار سیارات، رقص پیچیده‌ای را گرداگرد خورشیدمان شکل داده که اصول کمّی‌اش برای نخستین بار، در قرن هفدهم میلادی توسط اخترشناس و ریاضیدان آلمانی؛ «یوهانس کپلر» در قالب سه قانون حرکات سیاره‌ای، شرح داده شد. ما از آن پس مسیر درازی را پیموده‌ایم – و دست‌کم من فکر می‌کنم که – هم‌اکنون می‌توانیم، مواضع سیارات را چنان به‌دقت تعیین کنیم تا که بتوان ماهواره‌هایی را دقیقاً رهسپار این نواحی کرد.

با توجه به این‌که همه‌ی این سیاره‌ها با سرعت‌هایی متفاوت، در مسیرهایی با فاصله‌ی متغیر از خورشید در حرکت‌اند؛ اصلاً عجیب نیست که فواصل بین‌سیاره‌ای نیز در طول زمان دچار تغییراتی شود. در ۲۷م آگوست سال ۲۰۰۳، سیارات زمین و مریخ به‌طرز چشمگیری تا فاصله‌ی ۵۵.۷ میلیون کیلومتری از یکدیگر، به‌هم نزدیک شدند؛ که این در قیاس با فاصله‌ی کنونی ۳۱۳ میلیون کیلومتری‌شان، عددی تأمل‌برانگیز است.

حال، این جمله‌ای‌ست از متن اصلی ایمیلی که در سال ۲۰۰۳ پیرامون این رخداد رد و بدل گردید و شروعی شد برای همه‌ی هیاهوهای سال‌های بعد: «در بزرگنمایی نسبتاً متوسط ۷۵ برابر، مریخ با چشم غیرمسلح به‌اندازه‌ی ماه دیده می‌شود» که به‌شدت املای اشتباهی دارد. مطمئناً مریخ از دریچه‌ی یک تلسکوپ، به‌ ابعاد ماه دیده «می‌شد»؛ اما زبان گیج‌کننده‌ی این متن موجب شده که برخی خود آن را سال‌به‌سال مثلاً اصلاح کرده و پیوسته منتشرش کنند و اینگونه بدین مسئله دامن زنند. انبوهی از این ایمیل‌های مجعول به‌هر سو شلیک گشت و خوانندگان زودباور هم انتظار مریخی به اندازه‌ی ماه را در آسمان می‌کشیدند.

عکس تلسکوپی کم‌نظیری از اختفای سیاره‌ی مریخ در پشت ماه، در ۱۷م ژولای ۲۰۰۳ (۴۱ روز پیش از نزدیک‌ترین فاصله‌ی مریخ از زمین تا ۲۵۰‌هزار سال آینده) که به‌خوبی معرّف تفاوت ابعاد این دو جرم آسمانی‌ست. جهت درک ابعاد ماه در این تصویر، کافی‌ست کمانی را که قرص ماه در این تصویر ایجاد کرده، چنان امتداد دهید تا دایره‌ای تشکیل شود! لکه‌ی سپیدرنگی که نیمی از آن در حال طلوع از پشت ماه است نیز کلاهک قطبی جنوب سیاره‌ی مریخ است / عکس از Andrew Chaikin

مریخ به‌دلیل ابعادش، اگرکه با چشم غیرمسلح همچون ماه در آسمان شب دیده شود؛ بایستی‌ که حتی کمتر از ۸۰۰‌هزار کیلومتر از ما فاصله داشته باشد؛ نه ۵۷ میلیون کیلومتری که در سال ۲۰۰۳ بود و البته نه ۳۱۳ میلیون کیلومتری که هم‌اکنون از ما فاصله دارد. پس رفقا متأسفم! این واقعه هرگز رخ نداده و نخواهد داد. گذشته از این، اگر مریخ حقیقتاً به‌اندازه‌ی ماه دیده شود؛ گمان کنم که زمین رخداد گرانشی فاجعه‌بار و نهایتاً برخورد سهمگینی را چندی بعدش از سر خواهد گذراند. در واقع اگر آنچه که این متون تکراری به‌ ما می‌گویند حقیقت داشته باشد؛ آن‌وقت احتمالاً بشر به خط پایان‌اش رسیده! پس جدی نگیرید.