لحن گفتار و نوشتار

«امید» یکی از خوانندگان کتاب‌ها و آثار من نوشته بود؛ حق این را دارم که درباره‌ی برنامه‌ی شما در رادیو زمانه پیشنهاداتی بدهم؟ به همراه یک داستان‌نویس آماتور به همراه دوستانم نیاز به یکسری آموزش‌های حرفه‌ای‌تر از نویسنده‌ای حرفه‌ای چون شما داریم.

به طور مثال در برنامه‌های شما درباره‌ی شروع داستان کوتاه و رمان و ویژگی‌ها و تفاوت‌هایشان صحبتی نشده است. این که اصلاً شروع چگونه باید باشد و به طور خاص پاراگراف اول داستان کوتاه چه ویژگی‌هایی باید و یا می‌تواند داشته باشد.
موضاعات دیگری که برایمان اهمیت دارند این است،

1- راه‌های تقویت نثر، مثلاً چرا نثر سالینجر، همینگوی، داستایفسکی و فلوبر با یکدیگر متفاوت است. جایگاه و ویژگی‌های هر یک از این نثرها کجاست و چگونه است؟

2- در نقدهای مختلف خوانده‌ایم که به طور مثال کتاب تازه منتشر شده‌ی کافه پیانو ساختار یک رمان را ندارد. مگر ویژگی‌های ساختاری یک رمان چیست؟ ساختار رمان با داستان کوتاه چه تفاوت‌هایی دارد؟ و هزاران سوال دیگر که می‌توانند موضوعات مختلف برنانه‌های رادیو زمانه باشد.

امیدواریم در برنامه های آینده به فرم ها و ساختارها بیشتر بپردازیم.

برایش نوشتم؛ امید عزیزم نوشته بودی لطفاً این نظر را تایید نکنید شخصی است برای شما. اما حیفم آمد نمایشش ندهم چون به چند موضوع اساسی اشاره کرده‌ای که سعی می‌کنم در برنامه‌های این سو و آن سوی متن رادیو زمانه به آن‌ها بپردازم.

نثر تشکیل می‌شود از دانش، خواهش، کلمه و احساس، دقت و وفاداری دقیقاً همزمان به یک مجموعه‌ی چند قسمتی مرکب از: کلمه، جمله، عبارت، صفحه، فصل، و آنگاه کل اثر.

برای نوشتن همزمان باید همه‌ی این چیزها را در نظر گرفت. به عنوان مثال من وقتی یک جمله را می نویسم هر یک از کلمات را وزن می‌کنم، کلمات مترادف را به کار می‌گیرم و بعد بهترین‌اش را در جمله جا می‌اندازم.

اما یک چیز مهم به هنگام نوشتن لحن نویسنده است. لحن نویسنده دقیقاً نوع صحبت کردن نویسنده است.

ابوالفضل بیهقی با همان لحنی که سخن می‌گفته تاریخ بیهقی را نوشته است. او با همین وقار حرف می‌زده است و گرنه نمی‌توانست یک دستی آن اثر بی‌نظیر را حفظ کند. بله همینطوری حرف می‌زده که نوشته است.

اما در نوشته، آرایش زبان کمی مرتب‌تر از حرف‌زدن است. حتا ریتم و ضرب آهنگ نوشته يا سخن گفتن را می‌توان از هم تمييز داد. یک نگاه به همان کتاب بیانداز: بیهقی می‌گوید من تاریخی می‌خوانم پنجاه سال را که بعد چندین هزار ورق می‌افتد و در او اسامی بسیار مهتران و بزرگان است از هر طبقه. اگرحقی به باب همشهریان خود هم بگذارم و خاندانی بدان بزرگی را پیداتر کنم باید که از من فرا ستانند.

وقتی داستان‌های همینگوی را می‌خوانیم، می‌بینیم همینگوی اینطوری حرف می‌زده است: بدون صفت، و تصویری.

سیمین دانشور همیشه مرا با حرف‌هایش زمانی طولانی نگه می‌داشت. برای گفتن هر خبر یا ماجرایی از شهرزادش استفاده می‌کرد.

گلشیری ذهنش دایره بود و اگر می‌خواست چیزی را تعریف کند اول آخرش را می‌گفت و لایه لایه برمی‌گشت به ماجرا، اما چیزهای بسیاری در بین گفتنش حذف می‌شد و می‌ریخت.

دولت آبادی وقتی می‌خواهد چیزی تعریف کند، از اول شروع می‌کند. چیزی را هم جا نمی‌اندازد.

محمد کشاورز برای نوشتن و حرف‌زدن از یک معمار سود می‌جوید. یک معمار که می‌داند کلمات را چگونه در جمله به کار گیرد که بهترین استفاده را از آن ببرد. به همین خاطر هم آدمی است کم حرف و کم‌نویس. او داستان‌نویس محبوب من است.

در این جا چند تکه از نثرهای مختلف را می‌آورم تا ببینیم لحن و نوع نگارش نویسندگان بزرگ چه تفاوت‌هایی با همدیگر داشته است.

خشم و هیاهو اثر ویلیام فاکنر ترجمه بهمن شعله‌ور

بعد تراموا به راه افتاد. در میان در باز کوران هوا مرتب بیشتر می‌شد تا آنکه همراه با بوی تابستان و تاریکی از میان تاریکی تراموا می‌گذشت. فقط بوی یاس دیواری نبود به گمانم فقط بوی یاس دیواری غم‌آورترین بوها بود.

من خیلی بوها را به یاد دارم. یاس پیچی یکی از آن ها بود. روزهای بارانی که مادر آنقدرها حالش بد نبود که جلوی پنجره نیامد ما زیر آن بازی می‌کردیم و وقتی مادر در رختخواب می‌ماند دیپسی لباس‌های کهنه تنمان می‌کرد و می‌گذاشت تا زیر باران بیرون برویم چون می‌گفت که باران با بچه‌ها کاری ندارد.

ولی اگر مادر سرپا بود ما بازی را همیشه از روی ایوان شروع می‌کردیم تا این که او می‌گفت که خیلی سرو صدا می‌کنید. آنوقت بیرون می‌رفتیم و زیر چوب بست یاس پیچی بازی می‌کردیم. این همان جا بود که من امروز صبح رودخانه را برای آخرین بار دیدم. اطراف این جا من آب را آنسوی تاریک روشن حس می‌کردم، بوی‌اش را می‌شنیدم.

بازمانده‌ی روز اثر کازئو ایشی گورو، ترجمه نجف دریابندری
لحنی که اشراف سخن می‌گفتند و حالا انگار یک مستخدم ادای آن‌ها را درمی‌آورد.

احتمال عزیمت به این سفری که چند روز است اسباب اشتغال خاطر شده روز به روز دارد بیشتر می‌شود. باید ببینم که با اتومبیل راحت آقای فارادی انفراداً عازم هستم و این‌طور که پیش‌بینی می‌کنم در راه ناحیه‌ی وست کانتری مقادیر زیادی از زیباترین مناظر سرزمین انگلستان را به چشم خواهم دید و ۵ و بلکه ۶ روز از محل کارم که همین سرای دارلینگتون باشد دور می‌افتم.

این را هم گفته باشم که موضوع سفر را حدود دو هفته پیش بود که خود آقای فارادی یک روز بعد از ظهر که من مشغول گردگیری تابلوهای کتاب خانه بودم از روی نهایت مرحمت پیش کشیدند.