خاورميانه، با نگاهی به تجربه جنگ در اروپا

در روزهای نیمه سپتامبر 2008، کنفرانس بین‌المللی "چشم‌انداز صلح در خاورمیانه" در اورانيا هاوس برلین، با حضور پزشکان، مهندسان، و جامعه‌شناسان صلح‌طلب، برگزار شد. این کنفرانس با تم "امنیت و همکاری مشترک بین خاورمیانه و غرب"، به دعوت و ابتکار "سازمان بین‌المللی پزشکان علیه گسترش سلاح‌های هسته‌ای" برپا شده بود و پروفسور محسن مسرت، تنها فرد ایرانی جمع سخنرانان بود که رادیو زمانه با او گفتگو کرده است:
عباس معروفی: آقای پرفسور مسرت، بنیانگذار این برنامه که بود و اهداف‌شان چه بود؟

محسن مسرت: این کنفرانس مربوط می‌شود به یک ابتکار دو ساله‌ای که عده‌ای از اعضای پزشکان ضد جنگ و چند نفر متخصص صلح در مسائل بین‌المللی، و متخصصین و کارشناسان خاورمیانه در آن شرکت دارند، و دنبال این هدف هستند که ایده‌ی همکاری و امنیت مشترک را که در اروپا نتایج مثبتی داشته، مخصوصاً در جامعه‌ی اروپا، و مسئله‌ی جنگ و درگیری بین کشورهای اروپایی را در حقیقت حل کرده، این ایده قرار است که از طریق این ابتکار طرح شود در ارتباط با منطقه خاورمیانه و خاور نزدیک. چون در این منطقه، تضادهای کشوری، قومی و فرهنگی خیلی به تضادهای قومی، کشوری، مرزی و ایدئولوژیک اروپای قبل از جنگ اول و دوم خيلی شباهت دارد.

متاسفانه در اروپا دو جنگ جهانی انجام شد تا اروپایی‌ها به این نتیجه رسیدند که راه منطقی‌تر آن، همکاری و امنیت مشترک است که امروز به آن رسیده‌اند، و ما می‌بینیم که این مدل‌شان چقدر موفق بوده است. آن‌هایی که در این ابتکار شرکت می‌کنند معتقدند که اگر در منطقه خاورمیانه این تجربه منفی که در اروپا وجود داشته که به دو جنگ منتهی شده، برای حدود 300 میلیون مردم این منطقه به عنوان تجربه تلخی با آن برخورد شود و از آن نتایج و پیامدهای اروپایی را به عنوان یک نوع جلوگیری از جنگ‌های منطقه‌ای از آن استفاده شود، خدمتی است به مردم منطقه در همکاری و امنیت مشترک، و هم به صلح جهانی. این پشتوانه این ابتکار است و امید است که بتواند در منطقه با شرکت جامعه مدنی بخصوص جامعه مدنی این منطقه از کشورهای مختلف، ایده امنیت مشترک جایگزین درگیری‌های نظامی که بین کشورها در منطقه را بین ایران و عراق، بين عراق و سایر کشورهای عربی بوده جایگزین کند و درگیری‌های نظامی و اختلافات موجود را به جای اینکه این درگیری‌ها به جنگ تبدیل شوند و مسابقه‌ی تسلیحاتی، این درگیری‌ها و اختلافات در یک چارچوب اعتمادسازی درون منطقه، بحث شود و از طریق دیالوگ و گفتگو برای آن راه حل‌هایی پیدا شود که به نفع همه است. و راه حل‌هايی هم وجود دارد. تجربه ثابت می‌کند که برای هر درگیری یک راه حل بدون تنش وجود دارد.

عباس معروفی: شما یکی از سخنرانان بودید و البته من شاهد هستم که در این سال‌ها هر جا صحبت از جنگ و صلح بوده، شما یکی از منادیان صلح بوده‌اید و همیشه تحلیل‌های منطقی و محکمی ارائه کرده‌اید. در این کنفرانس هم شما سخنرانی داشتید. می‌خواهم بدانم که شما چی گفتید؟

محسن مسرت: منطقه بین دو یا حداکثر سه راه قرار دارد؛ یکی ادامه همین وضع موجود، که در 50 سال اخیر تجربه شده، که می‌توان آن را محدود کرد این وضع موجود را به تبدیل درآمدهای نفتی به سلاح‌هایی که در خود منطقه بصورت مسابقه تسلیحاتی، تبدیل به چندین جنگ شده است. این یک راه است که این جنگ‌ها و درگیری‌ها ادامه پیدا کند و از درگیری‌های بین کشورها، مسئله‌ی درگیری‌های درونی و قومی دربیاید و شدت پیدا کند.

راه دوم این است که از تجربه تاریخی، هم در خود منطقه، تاریخ دولت عثمانی از تاریخ دولت ایران که ملت‌ها و اقوام، بطور عمده - بجز موارد استثنایی در تاریخ که جنگ بوده - ، در صلح با همدیگر زندگی می‌کردند و امرار معاش داشتند، از استفاده از این تجربیات و استفاده از تجربیات اروپا، مردم و کشورها راهی را اتخاذ کنند که این راه، راه همکاری مشترک و از طریق دیالوگ و گفتگو باشد و درآمدهای نفتی در جهت عمران کردن کل منطقه قرار بگیرد، آن‌هم با پروژه‌های همکاری مشترک برای استفاده از منابع طبیعی منطقه و دشمن‌زدایی از منطقه انجام بگیرد که دشمن‌سازی‌های مصنوعی و دشمن‌هایی که از طریق ایدئولوژی‌های مختلف در منطقه وارد شدند، ایدئولوژی‌های ناسیونالیستی و حاد دینی با طرح مسئله‌ی گفتگو و همکاری مشترک، زمینه درگیری‌های خیلی حاد و جنگ‌آمیز از نظر تاریخی از بین برود، و این مسئله عملی است. و در اروپا ما نمونه‌اش را می‌بینیم.

هر کس شک دارد به اینکه این کار امکان دارد، بیاید و از کشورهای مختلف اروپا دیدن کند و ببیند که در اروپا دیگر مرز وجود ندارد. ارتشی هم که در اروپا هست، این ارتش‌ها علیه همدیگر نیستند، بلکه این ارتش‌ها با توجه به جنگ سرد، بوجود آمدند و هنوز وجود دارند. ما در اروپا می‌بینیم که مشکل درگیری بین کشورها و ملت‌ها از طریق جنگ حل شده است. ما اگر بتوانیم از این استفاده کنیم، آن‌وقت راه دوم را خواهیم داشت.

راه سوم هم این است که یک معجونی بسازند از راه‌های مختلف، معجونی که معلوم نیست چه چیزی از آن در بیاید. ولی این دو راه در مقابل همدیگر قرار گرفته‌اند. این توضیحی بود که من راجع به این دو راه دادم و معتقد بودم که اروپایی‌ها موظفند که تجربیات خودشان را به عنوان ایده و فاکت، انتقال دهند از همکاری گروه‌های موجود در منطقه، و این تجربیات را در اختیار مردم منطقه قرار دهند.

عباس معروفی: به نظر می‌رسد که در این چند ماه گذشته دیگر "انرژی هسته‌ای حق مسلم ما" نیست و احساس می‌شود و قشنگ دیده می‌شود که تعلیق کرده‌اند. شما فکر می‌کنید که ایران در حال حاضر در شرایط تعلیق بسر می‌برد یا هنوز این تنش‌های اتمی ادامه دارد؟

محسن مسرت: من فکر می‌کنم این مسئله اگر هم در حالت تعلیق باشد، موقتی است و این تعلیق خود به خود تبدیل به یک راه حل اساسی نمی‌شود. من فکر می‌کنم تا تجدید نظر کردن از سیاست‌های مختلف موجود در خاورمیانه، هم از طریق هم‌بستگان و متحدان ایالات متحده، و هم از طریق ایران تا زمانی که راجع به سیاست‌های امنیتی، تجدید نظر نشود و تا زمانی که چشم‌انداز دراز مدت صلح در منطقه مطرح نشود و برای آن راه حل منطقی پیدا نشود، این درگیری و فعالیت برای کسب انرژی اتمی و اسلحه اتمی در منطقه ادامه خواهد داشت.

یکی دیگر از شرکت‌کنندگان در این کنفرانس، علی فتح‌الله‌نژاد که در رشته علوم سیاسی در هلند، فرانسه و آلمان، تحصیل کرده، از چهره‌های جوان و فعال کمپین بین‌المللی ضد جنگ است. علی فتح‌الله‌نژاد در گفتگو با زمانه می‌گوید:
علی فتح‌اله‌نژاد: کلاً این کنفرانس در برلین به اسم فرهنگ صلح، موضوعش ایران نبود. کلاً این بود که آدم از چه سیاست‌هایی می‌تواند استفاده کند که به طرف فرهنگ صلح بیاید و کلاً برنامه‌ی خیلی جالبی بود. خیلی از کسانی که آن‌جا بودند، گفتند که راه‌های خیلی جدیدی در سیاست بین‌الملل باید برویم تا بتوانیم این هدف فرهنگ صلح را در جاهای مختلف دنیا پیاده کنیم. موضوع اصلی آن ایران نبود با اینکه ایران یک موضوعی بود در خاورمیانه و در یک آرشیتکتور صلح‌آمیز که بیشتر آقای مسرت روی آن کار کرد.

همچنین احمد احقری، یکی از اعضای انجمن مهندسان آلمان و یکی از چهره‌های فعال ضد جنگ و ضد گسترش سلاح‌های هسته‌ای است. احمد احقری در این کنفرانس شرکت داشت و در گفتگوی کوتاهی به زمانه گفت:
احمد احقری: برگزاری چنین کنفرانسی با توجه به اینکه در مطبوعات و رسانه‌های اروپایی و آمریکا و کلاً کشورهای غربی، موج تبلیغات حاکم به نحو دیگری بر سمت و سوی دیگری دارد، چنین کنفرانس‌هایی همیشه نقش مهمی بازی می‌کنند که بتوانند افکار نوينی به جامعه معرفی کنند، و این مسئله از این نظر برای من خیلی اهمیت دارد بخصوص اینکه مسئله، یک مسئله‌ی انسانی است در ارتباط با صلح و امنیت منطقه. آن‌چه در خاورمیانه می‌بينيم، تنش‌هایی است که ما همه روزه شاهد آن هستیم، و مسابقه‌ی تسلیحاتی برای سلاح‌های هسته‌ای و اتمی که همیشه درگیر آن بوده و ادامه خواهد داشت.

این‌ها همه راه حل‌هایی خواهد بود برای اینکه این تنش‌ها را حل کند از یک طرف، و از طرفی، یک اندیشه نوین به جامعه بشری بتواند بدهد و این اندیشه نوین براساس آن گرایش به صلح و همزیستی است. این‌ها چیزی است که جامعه به آن نیاز دارد برای آن‌که بتواند مشکلاتی که تا الآن درگیرش بوده، حل کند.

عباس معروفی: شما با توجه به فعالیت‌هایی که همیشه داشته‌اید و تسلطی که در این فضا دارید، میزان امیدواری‌تان چقدر است؟

احمد احقری: شاید خیلی راه مشکلی است ولی امیدواری آن صعودی است. یعنی با گذشت زمان این امیدواری هر چه بیش‌تر می‌شود. برای اینکه جامعه بشری به لحاظ تکامل فکری و فهم انسان‌ها رو به بالا می‌رود.