(میشل فو کو، مراقبت و تنبیه: تولد زندان، ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، نشر نی، ص۴۰).

نگاه فوکو به قدرت متفاوت از نگرش «وبر» به قدرت است. می‌گوید: «اگر قدرت چیزی جز سرکوب نبود، و اگر کاری جز نه گفتن انجام نمی‌داد، آیا واقعاً تصور می‌کنید که کسی از آن اطاعت می‌کرد؟

آن‌چه باعث می‌شود که قدرت، خوب به نظر آید، و آن‌چه باعث می‌شود که پذیرفته شود، این واقعیت ساده است که صرفاً به مثابه نیرویی که «نه» می‌گوید بر ما سنگینی نمی‌کند، بلکه از چیزها عبور می‌کند و تولیدشان می‌کند، سبب لذت می‌شود، دانش می‌سازد و گفتمان تولید می‌کند.

باید آن را به منزله‌ی شبکه‌ای مولد در نظر آورد که در کل بدنه‌ی اجتماع جاری است، بسیار فراتر از چیزی منفی که نقش‌اش سرکوب است.»

Foucault, M. (1980). Truth and Power. In C. Gordon (E d.) Power / Knowledge. Selected Interviews and other Writings 1972- 1977. P. 119.
قدرت، مولد کل جهان اجتماعی، شیوه‌های فهم ما از جهان و سخن گفتن ما درباره‌ی آن است. قدرت، از طریق انضباط و تنظیم همه‌ی امور روزانه‌ی آدمیان، آن‌ها را مطیع و منقاد خود می‌سازد.

2- عمر در فرمان خود به اعراب تازه مسلمان شده برای حمله به ‌ایران می‌گوید: «حجاز جای ماندن شما نیست مگر آن که آذوقه جای دیگر بجویید که مردم حجاز جز به‌ این وسیله نیرو نگیرند.

روندگان مهاجر که به وعده خدا می‌رفتند کجا شدند؟ در زمین روان شوید که خدای‌تان در قرآن وعده داده که آن را به شما می‌دهد و فرموده که اسلام را بر همه دین‌ها چیره می‌کند. خدا دین خویش را غلبه می‌دهد و میراث امت‌ها را به اهل آن می‌سپارد. بندگان صالح خدا کجایند؟»

(تاریخ طبری، ج ۴، ص ۱۵۸۷ وی‌گوید که برخی از حمله کنندگان به ‌ایران، مسلمان نبودند و پس از پیروزی برای گرفتن سهم، مسلمان شدند (پیشین، ص۱۶۸۳)

3- علی شریعتی، مجموعه آثار، ج ۱۲صص ۲۲۳-۲۲۲.

آقای خمینی هم اسلام را دین جنگ معرفی می‌کند. به گفته‌ی وی، جنگ برای تمام عالم رحمت است. جنگ اسلامی، جنگ دائمی و ابدی است، برای اینکه جنگ تا رفع فتنه از تمام عالم باید ادامه یابد.
می‌گوید: «قرآن می‌فرماید: قاتلوهم حتى لاتکون فتنه، همه بشر را دعـوت مـى‌کـند به مقاتله براى رفع فتنه، یعنى، جنگ جنگ تا رفع فتنه در عالم... یعنى، باید کسانى که تبعیت از قرآن مى کنند، در نظر داشته باشند که باید تا آن‌جـایـى کـه قـدرت دارنـد بـه نـبردشان ادامـه بدهند تا این که، فتنه از عالم برداشته بشود.

این، یک رحمتى است براى عالم و یک رحمتى است براى هر ملتى... آن مذهبى که جنگ درش نیست، ناقص اسـت.... و مـن گـمـانم این است که حضرت عیسى سلام الله علیه، اگر به او مـهـلت مـى‌دادنـد، هـمـیـن تـرتـیـبـى کـه حـضـرت مـوسـى سـلام الله عـلیـه عـمـل می‌کـرد، هـمـان‌طـورى کـه حـضـرت نـوح سـلام الله عـلیـه عـمـل مـىکـرد، او هـم بـا کـفـار آن‌طـور عـمل می‌کرد.

این اشخاصى که گمان می‌کنند که حـضـرت عـیـسـى اصـلا سـر ایـن کـارها را نداشته است و فقط یک ناصح بوده، اینها به نـبـوت حـضـرت عیسى (ع ) لطمه وارد می‌کنند...

نبى، همه چیز دارد، شمشیر دارد، نبى، جنگ دارد... این غلط فهمى است از قرآن که کسى خیال کند که قرآن نگفته است جنگ تا پیروزى. قرآن گفته است، بالاتر از ایـن را گفته است»
(۲/۱۰/۱۳۶۳ سخنرانی میلاد پیامبر گرامی اسلام).

ما بر این باور نیستیم که فهم آقای خمینی از قرآن بهترین فهم از قرآن است، ولی آقای خمینی فهم غیرجنگ‌طلبانه از قرآن را، فهم غلط قرآن تلقی می‌کرد. آقای خمینی به عنوان یک مرجع مسلم تقلید و اسلام شناس، نقش قدرت در تثبیت آیین را به خوبی برملا می‌کند:

«شما سوره برائت را براى مردم چرا نمی‌خـوانـیـد؟ و شـمـا آیـات قـتـال را چـرا نـمـی‌خـوانـیـد؟ هـى آیـات رحـمـت را مـی‌خـوانـید! آن قتال هم رحمت است براى این که می‌خواهد آدم درست کند.

آدم گاهى درست نمى‌شود مگر این کـه مـرض گـاهـى صـحـیح نمی‌شود، الا بالکى، باید ببرند، داغ کنند تا درست شود. جامعه، باید آن‌هایى که فاسد هستند، از آن بیرون ریخته بشوند. جنبه رحمت است همه‌اش...قرآن... می‌گوید بکشید، بزنید، حبس ‍ کنید، اشداء على الکفار...

امیرالمومنین، اگر بنا بود کـه خـیـر، هـى مـسـامـحـه کـنـد خـوب، ایـن خـلاف کرد، چه شمشیر نمی‌کشید هفت‌صد نفر را یک‌دفعه بکشد، تا آخر آن اشخاصى که قیام کرده بودند به ضدش، تا آخر ضد اسلام بـود دیـگـر، تـا آخـرشـان را کشت و چند نفر دیگر فرار کردند.. مـنـطـق انـبـیـاء ایـن اسـت که اشداء باید باشند بر کفار و بر کسانى که بر ضد بشریت هـسـتـنـد، بـیـن خـودشـان هم رحیم باشند» (۱۴/۱۱/۱۳۶۳).

4- در « آخرین وسوسه ی مسیح» نوشته‌ی نیکوس کازانتزاکیس، بحث جالبی میان عیسی و پولس در می‌گیرد. عیسی به پولس اعتراض می‌کند که مسیحی که شما برساخته‌اید، مسیح واقعی نیست.

می‌گوید: «عیسی ناصری منم. هیچ‌گاه مصلوب نشدم و هیچ‌گاه رستخیز نیافتم. من پسر مریم و یوسف نجار ناصری هستم. من پسر خدا نیستم، که مانند هر کس دیگری، پسر انسانم.»

پولس پاسخ می‌گوید که: «در بطن پوسیدگی و ظلم و فقر این دنیا، مسیحای مصلوب و رستخیز یافته تسلایی ارزشمند برای انسان شریف، انسان مظلوم بوده است. حالا راست یا دروغ، من اهمیت نمی‌دهم. برای نجات دنیا این کافی است.»

عیسی به او می‌گوید: «ویران شدن دنیا در اثر حقیقت بهتر از نجات یافتن آن توسط دروغ است.» پولس پاسخ می‌دهد: «من درباره‌ی حقیقت و دروغ و اینکه او را دیدم یا ندیدم، مصلوب شد یا نشد، پشیزی ارزش قائل نیستم. حقیقت را می‌آفرینم...آن را می‌سازم... برای نجات دنیا، مصلوب شدن تو ضروری است، و من به رغم میل تو مصلوبت می‌کنم.

رستاخیز تو هم ضروری است و باز هم به رغم میل تو من دوباره زنده‌ات می‌کنم... در روز سوم، تو را از گور می‌لغزانم، زیرا نجاتی بدون رستاخیز وجود ندارد... مطایق میل و دل‌خواه خودم داستان زندگی، تعالیم، تصلیب و رستاخیز تو را بازآفرینی می‌کنم» (نیکوس کازانتزاکیس، آخرین وسوسه مسیح، ترجمه صالح حسینی، انتشارات نیلوفر، صص۴۵۱-۴۵۳).

5- امامت یکی از اصول مسلم شیعیان است. مطابق تلقی اکثر شیعیان، دوازده امام معصوم و آگاه به علم غیب، جانشین برحق پیامبر اسلام هستند. در سال 1993 حسین مدرسی طباطبایی در کتاب مکتب در فرآیند تکامل، بر اساس یک تحقیق تاریخی مفصل نشان داد که عصمت و علم غیب ائمه، برساخته‌ی شیعیان غالی قرون بعدی است.

از اینها مهم‌تر، وی مستندات تاریخی بسیاری در کتاب‌اش آورده که مدلولش این است: دوازدهمین امام شیعیان (حضرت مهدی) وجود خارجی ندارد، امام غایب، برساخته‌ی نزاع‌های خانوادگی بر سر ارث و میراث است. «وجود نداشتن امام دوازدهم شیعیان»، نتیجه‌ی منطقی مستندات تاریخی کتاب طباطبایی است.

به تعبیر دیگر، نیت مولف و باورهای کلامی او یک چیز است، و «مقتضیات درون متنی» چیزی دیگر. مدرسی طباطبایی می‌نویسد: «در وصیت‌نامه‌ای که از حضرت عسکری (ع) به جای مانده بود؛ ایشان تنها از مادر خود نام برده بودند و به همین جهت در یکی دو سال اول، برخی شیعیان معتقد بودند که در غیبت فرزند‌زاده‌ی بزرگوارشان، ایشان به نیابت عهده‌دار مقام امامت هستند.

ایشان در مدینه بودند که رحلت حضرت عسکری(ع) اتفاق افتاد. بلافاصله پس از وصول این خبر به مدینه، ایشان سریعاً به سامرا بازگشتند تا از دست یافتن جعفر [فرزند امام دهم و برادر امام عسکری] بر مواریث آن حضرت جلوگیری کنند...

مادر بزرگوار حضرت عسکری برای آن که از دست یافتن جعفر بر میراث امام معصوم جلوگیری کرده و در عین حال دولتیان را بر وجود فرزند ایشان آگاه نسازد، چنین القاء فرمود که یکی از کنیزان [ایشان همسر نداشت و فقط دو کنیز مسیحی داشت که مسلمین در جنگ از رومیان گرفته بودند] حضرت عسکری حامله است و بنابراین ایشان دارای فرزند هستند.

جعفر، که متوجه بود این اظهار برای جلوگیری از دست‌یابی او بر میراث است (همچنان که شایع می‌کرد که اصل مسأله‌ی وجود فرزند برای آن است که اطرافیان امام پس از سال‌ها عداوت و دشمنی خصمانه که میان او و آنان وجود داشت می‌خواهند مانع از آن بشوند که او به مقام امامت دسترسی پیدا کند) از مادر حضرت عسکری به دولت شکایت کرد...

به دستور قاضی، کنیز مورد نظر به خانه‌ی یکی از بزرگان و محترمین سادات، دانشمند محمد بن علی بن حمزه علوی منتقل و در آن‌جا زیر نظر قرار گرفت تا آن که پس از انتهای مدت اکثر حمل (بنابر فقه حنفی) مشخص شد که وی حامله نیست. پس از آن، از کنیز مزبور رفع توقیف به عمل آمد و وی سال‌ها پس از آن در بغداد زندگی می‌کرد که دست‌کم چند سالی از آن، در منزل یکی از اعضای خاندان با نفوذ بنی نوبخت: حسن بن جعفر کاتب نوبختی بود.

بعدها گویا به خاطر توجه شیعیان و ناراحتی دستگاه خلافت از این بابت، وی مجدداً از دسترس جامعه شیعه دور شده و تحت نظر عمال دولتی گذارده شد تا در اواخر قرن مزبور (قرن سوم) وفات یافت.

در این میان میراث امام عسکری پس از هفت سال درگیری سرانجام میان جعفر و مادر حضرت عسکری، و بنا به نقلی یک خواهر ایشان نیز، تقسیم شد»
( سید حسین مدرسی طباطبایی، مکتب در فرآیند تکامل، ترجمه هاشم ایزد پناه، کویر، صص۱۵۶ - ۱۵۳)...

بر اساس مستندات تاریخی کتاب طباطبایی، در این نزاع مالی بر سر ارث و میراث، مادر امام یازدهم مدعایی (حامله بودن کنیز) خلاف واقع به حکام عرضه می‌دارد. مدرسی مدعای خود در خصوص وجود نداشتن امام دوازدهم را از راه دیگری هم تثبیت می‌کند.

می‌گوید: تنها خواهر امام یازدهم، که جز جعفر، تنها بازمانده از حضرت هادی بود از جعفر پشتیبانی کرد (پیشین، صص ۱۶۲-۱۶۱)... يعنی خواهر امام هم منکر وجود فرزند امام یازدهم ( حضرت مهدی) بود. مدرسی طباطبایی نکات دیگری هم در تأیید مدعای خویش عرضه می‌دارد.

می‌نویسد: برجسته‌ترین دانشمند در جامعه‌ی شیعیان کوفه، علی بن حسن بن فضال، نیز امامت جعفر را پذیرفت (پیشین، ص ۱۵۰). از نظر شیعیان، امام، حتماً باید دارای فرزند باشد، از این‌رو، برخی از شیعیان حضرت عسکری، به دلیل آنکه ‌ایشان بدون فرزند درگذشته است، اصل امامت ایشان را انکار کردند (پیشین، ص ۱۶۰).

درمقابل، گروه دیگری از شیعیان که نمی‌توانستند امامت امام یازدهم را انکار کنند، پس از وفات امام یازدهم ، این ادعا را مطرح ساختند که حضرت عسکری به غیبت رفته و به زودی به عنوان قائم آل محمد به جهان باز خواهد گشت (پیشین، ص ۱۷۰).

گروه دیگری از شیعیان هم به وجود امام دوازدهم اعتقاد یافتند و نزاع‌شان بر سر مدت غیبت امام دوازدهم آغاز شد. آن‌ها، طول مدت غیبت را شش روز، یا شش ماه یا حداکثر شش سال تلقی می‌کردند (پیشین، ص ۱۶۸). نزاع‌های مالی در زمان حیات امام یازدهم آغاز شد. در این نزاع‌ها، امام یازدهم حکم قتل نماینده مالی پیشین خود (فارس) را صادر کرد و یکی از پیروان آن حضرت فارس را به قتل رساند. قاتل، تا زمان فوت خود از امام یازدهم مستمری دریافت می‌کرد (پیشین،ص ۱۴۵).

محسن کدیور هم در مقاله‌ی مستند «قرائت فراموش شده، بازخوانی نظریه علمای ابرار، تلقی اولیه اسلام شیعی از اصل امامت» (مدرسه، شماره سوم، اردیبهشت ۱۳۸۵). نشان می‌دهد که چگونه شیعیان غالی قرون بعدی، «امامان معصوم» را برساختند. تصور شعیان در چند قرن اولیه از اصل امامت با تصور امروزین از امامت بسیار تفاوت داشته و آن‌ها به عصمت و دیگر اموری که غالیان برساخته‌اند، اعتقاد نداشته‌اند.


حادثه مهم تاریخ شیعیان، واقعه‌ی دردناک عاشورا است. اگر بسیاری قائل به وجود امام زمان نیستند و آن را صرفا یک برساخته‌ی هویتی می‌دانند، ولی کسی در اصل واقعه‌ی کربلا شک نکرده است. اما شیعیان غالی، عاشورایی برساخته‌اند، که صدای امثال مطهری را هم در آورده بود (رجوع شود به کتاب تحریفات عاشورا).

6- چند سال پیش، سید مرتضی عسگری، محقق تاریخ حوزوی، زیارت عاشورا را فاقد سند اعلام کرد. این نظر محققانه تاریخی، واکنش‌های تندی علیه نامبرده ‌ایجاد کرد، تا آن‌جا که یکی از مراجع تقلید قم در یک سخنرانی علنی اعلام کرد:

«بعضی، شرایط حساس ما را درک نمی‌کنند و به مسائلی دامن می‌زنند که نمی‌توان با سکوت از آن گذشت فکر می‌کنند، با القای شبهه به معتقدات شیعه، می‌توانند به سوی وحدت پیش روند، لکن غافلند، زیرا که مطرح کردن همین مسائل، موجب تفریق و اختلاف است. شیعیان مخلص درگاه اهل بیت، علیهم‌السلام، نمی‌توانند در مقابل زیر سؤال رفتن معتقدات‌شان ساکت بنشینند.

‌اینجانب با دعوت عزیزان طلبه به صبر و بردباری و حفظ وحدت و یکپارچگی، به مسئولان امر، نصیحت می‌کنم، دست از‌ این کارها بردارند و حوزه را آلوده افکار منحرف و نادرست ننمایند. حدیث کسا به نحو معروف و زیارت عاشورا و لعن بر دشمنان اهل بیت، علیهم‌السلام، جزو معتقدات شیعه اثنی‌عشری است و منکر آن‌ها باید استغفار کند تا خداوند متعال، رحمی به او نماید و در روزی که «لا ینفع مال و لا بنون الا من اتی الله بقلب سلیم» نجات پیدا کند.»

واکنش تند فقه پیشگان حوزوی به عقب نشینی سید مرتضی عسگری از موضع محققانه خویش شد و یک بار دیگر تمدن فقهی از راه تکفیر، بر فنون دیگر غلبه یافت.

مرجع تقلید قم اعلام می‌دارد که لعن بر دشمنان اهل بیت جزو اعتقادات شیعه است و در نظر نمی‌گیرد که چگونه شیعیان غالی برای هویت سازی در مقابل «دیگری» این امور را برساختند. اما به هرحال حکم به استغفار، کار خود را کرد و سید مرتضی عسگری در پاسخ به‌ این پرسش که نظر شما درباره‌ی زیارت عاشورا چیست؟ نوشت:

«اینجانب در کتاب منتخب الادعیه دو زیارت از زیارت خاصه روز عاشورا را عرض کردم و به آن اعتقاد دارم. زیارت عاشورای مشهور و معروف، دارای مؤیدات و توثیقات خبری است که قابل تشکیک نیست و من خودم زیارت عاشورا می‌خواندم و می‌خوانم. پیش از ‌این، من ناراحتی قلبی داشتم که یکی از بزرگان علما برای بنده زیارت عاشورا خواند و ناراحتی قلبی من مرتفع شد.»

محسن کدیور هم طی یک سخنرانی، محرم سال ۱۳۸۴، در این باره سخن گفته است. وی زیارت جامعه کبیره را هم از نظر سند و هم‌خوانی با قرآن، قابل قبول نمی‌داند (متن پیاده شده سخنرانی کدیور و نقد آن را در اینجا بخوانید.

محمد محمدی ری‌شهری هم در مفاتیح الجنانی که به چاپ رسانده، حدیث کسا را از آن حذف کرده و آن را حدیث معتبر و مستند نمی‌داند. حدیث معتبر کسا، به گمان وی حدیث دیگری است ( رجوع شود به اينجا).

7- آقای طباطبایی می‌نویسد مطابق این نظریه: «پیغمبر اکرم (ص) افکار پاک خود را سخن خدا و وحی الهی فرض می‌کرد که خدای متعال از راه نهاد پاکش با وی به گفت‌وگو پرداخته است و روان پاک و خیرخواه خود را، که ‌این افکار از آن تراوش کرده؛ در قلب آرامش مستقر می‌شد، روح امین و جبرئیل و فرشته‌ی وحی می‌نامید و به‌طور کلی قوایی را که در جهان طبیعت بسوی خیر و هرگونه خوشبختی دعوت می‌کنند ملائکه و فرشتگان و قوایی را که بسوی شر و هرگونه بدبختی می‌خوانند شیاطین و جن خواند و وظیفه خود را که به مقتضای ندای وجدان عهده دار قیام و دعوت می‌شد نبوت و رسالت نام گذاشت...

طبق این توجیه پیغمبر اکرم (ص) افکار پاکی که به ذهنش خطور می‌کرد سخن خدا نامیده و معنی‌اش این است که‌این رشته افکار مانند افکار دیگرش از آن خودش و تراوش مغز خودش بود ولی این افکار ویژه، برای اینکه پاک و مقدس بود به خدا نسبت داده شد و بالاخره ‌این افکار نسبت طبیعی به پیغمبر اکرم (ص) و نسبت تشریفی به خدا دارند» (سید محمد طباطبایی، قرآن در اسلام، صص ۷۵-۷۴).

8- سید محمد طباطبایی، قرآن در اسلام، دفتر انتشارات اسلامی، ص ۷۴.