رسانه آن‏لاین و مشکلات حرفه‌ای روزنامه‌نگارانش

نیک‌آهنگ کوثر

سال‏های سال، همه خبرنگاران را به عنوان کارمندان روزنامه‏ها، خبرگزاری‏های رسمی و یا صدا و سیما، می‏شناختند. اما امروزه، خبرنگاری آن‏‏لاین تبدیل به یک واقعیت شده است.

در همین رابطه، با یکی از روزنامه‏نگاران آن‏لاین که پیش از این، برای روزنامه‏های چاپی می‏نوشت، گفت‏ و گو کرده‏ام. به دلیل مشکلات امنیتی، نامش را ذکر نمی‏کنیم و صدایش را اندکی تغییر داده‏ایم.

مشکلات حرفه‏ای کار برای یک رسانه‏ی آن‏لاین را با مشکلات یک رسانه‏ی چاپی، چگونه مقایسه می‏کنی؟ با توجه به این‌که در هر دوی این رسانه‏ها کار کرده‏ای؟

روزنامه‏نگاری آن‏لاین از بابت چک کردن منابع و اطمینان از این‌که خبری که می‏رسد چقدر درست است و چقدر ممکن است ساختگی باشد، مقداری مشکل دارد. به خصوص که روزنامه‏نگاری سریع‏تری هم هست.

در روزنامه‏ی چاپی، معمولاً بین هر دوره‏ی انتشار، یک روز فاصله هست و این فاصله‏، حداقل چند ساعتی برای چک کردن خبر، مهلت می‏دهد. روزنامه‏نگاری رادیو تلویزیون ایران هم که وصفش روشن است و خیلی روزنامه‏نگاری در آن وجود ندارد.

اما در روزنامه‏نگاری آن‏لاین، به خصوص این روزها که خیلی به سایت‏ها و منابع خبری آن‏لاین مراجعه می‏شود، فرصت چندانی برای چک کردن منبع نیست.

از یک طرف، اگر خبر را کار نکنید، سوخته، رفته. ولی از یک طرف، ممکن است کار کنید و نیم ساعت بعد از آن تکذیب شود و یا خبر نقض آن بیاید. یا چند روز بعد تکذیب شود. این به نظر من، عمده‏ترین مشکل ما در ایران، برای روزنامه‏نگاری آن‏لاین و نه فقط در ایران، مشخصاً برای مخاطب فارسی زبان است.

خیلی از سایت‏های خبری، عملاً سایت‏های حزبی هستند، یا نگاه حزبی را دنبال می‏کنند. مشکلات کار کردن برای این رسانه‏ها را با روزنامه‏های حزبی چگونه مقایسه می‏کنید؟

مشکل عمده این است که روزنامه‏نگاری در ایران، اغلب به همین شکل است؛ یعنی نگاه تریبونی به آن می‏شود. حال اگر خیلی حرفه‏ای باشد، همان روزنامه‏نگاری حزبی است. اما مسأله‏ این‏جاست که خطاهای روزنامه‏نگاری حزبی در روزنامه‏نگاری آن‏لاین بیشتر می‏شود و یا امکان خطا رفتنش بیشتر می‏شود.

چون ادیتورها کم‏تر وقت می‏گذارند و حتا شاید، در نهایت، ادیتوری وجود نداشته باشد. خبر خیلی جهت‏دار می‏شود، طوری که ممکن است ادبیات خبر یا یادداشت، خواننده‏ را اگر از نظر سیاسی با مطلب هم‏سو نباشد، پس بزند. به نظر من، این مشکلی است که این نوع روزنامه‏نگاری دارد. یعنی روزنامه‏نگاری آن‏لاین، به مراتب کم‏تر ادیت می‏شود، کم‏تر سردبیری می‏شود.

با این ترتیب، نقش دروازه‏بانی خبر در روزنامه‏نگاری آن‏لاین حزبی چه می‏شود؟

بیشتر خود روزنامه‏نگارها یعنی خود کسی که خبر یا گزارش را گرفته، این نقش را دارد. اغلب ویرایش‏ها، ‏‏آ‏ن‏طور که من می‏بینم، بعد از انتشار مطلب صورت می‏گیرد. مطلب منتشر می‏شود، نیم ساعت بعد، مقداری عوض می‏شود، گاهی لحن آن تعدیل می‏شود یا کلمات عوض می‏شود. این نشان می‏دهد که اول مطالب منتشر می‏شود، بعد ویراستاری می‏شود.

مسأله‏ی دیگری که همیشه در رسانه‏های آن‏لاین وجود دارد، این است که به دلیل حساسیت‏های موجود و سختی‏هایی که برای مشخص کردن هویت خودشان دارند، معلوم نیست بخشی از کادر نشریه چه کسانی هستند و عملاً به شب‏نامه‏ شباهت بیشتری پیدا می‏کند. این مسأله چقدر به اعتبار آن نشریه لطمه می‏زند؟

وقتی روزنامه‏نگار به دلایل مختلف، از جمله امنیتی و یا این‌که چون در رسانه‏ای کار می‏کند و آن رسانه به او اجازه نمی‏دهد با یک رسانه‏ی آن‏لاین حزبی هم همکاری کند، حاضر نیست پای مطلبش اسم بگذارد، ممکن است از خیلی از استانداردها و معیارهایی که خودش هم قبول دارد، کوتاه بیاید. چون دیگر در موردش قضاوتی نمی‏شود. خود این می‏تواند نقطه‏ی خطری برای اعتبار مطلب باشد.

از طرف دیگر، وقتی مخاطب اسم و مشخصاتی برای روزنامه‏نگار نمی‏بیند و یا حتا خیلی از وب‏سایت‏ها معرفی‏ای ندارند و افراد صرفاً حدس می‏زنند این وب‏سایت به کدام طرف نزدیک است، این هم مقداری بازی را برای مخاطب سخت‏ می‏کند. سخت‏تر می‏تواند اعتماد کند و به مطلب دل ببندد.

برای این‌که شناسایی نشوید، معمولاً چه کارهایی می‏کنید؟ با توجه به حساسیت‏ها و مشکلاتی که در صورت مشخص شدن کار شما با یک نشریه آن‏لاین، می‏تواند برایتان به وجود بیاید.

اغلب وب‏سایت‏ها و رسانه‏های آن‏لاین، خودشان هم‏دیگر را می‏شناسند. یعنی اغلب، بچه‏ها اگر چهار پنج نفر هستند، می‏دانند کی چکاره است و حدوداً حدس می‏زنند که فلان مطلب را چه کسی نوشته است.

اما بچه‏هایی که نمی‏خواهند کسی بیرون از مجموعه‏ی رسانه متوجه شود نویسنده‏ی مطلب کیست یا این‌که رسانه از کجا دارد مدیریت می‏شود، مثل بقیه‏ای که نمی‏خواهند هویت‏شان روی اینترنت مشخص شود، معمولاً از نرم‏افزارهایی استفاده می‏کنند که آی‏پی را عوض می‏کند و قابل رد‏گیری نیست.

گاهی هم مطلب را برای کسی در جای دیگری ای‏میل می‏کنند و او مطلب را روی سایت قرار می‏دهد. حداکثر تلاش را می‏کنند که آی‏پی یا شناسه‏ی اتصال به اینترنت، برای کس دیگری، قابل بازیابی نباشد.