"یک راه دیگرراه حل زیمبابوه ای است"

مریم محمدی

مسایل و چشم اندازهای انتخابات ریاست جمهوری ایران نظرات و پرسش های بسیاری را برانگیخته است. برای ارزیابی مجموعه نظرات و تحلیلهای صاحبنظران و فعالین سیاسی خارج از کشور و پاسخ های احتمالی ای که در این رابطه وجود دارد با حسن شریعتمداری، تحلیلگر سیاسی و عضو شورای مرکزی " جمهوری خواهان ملی" در آلمان، گفقتگو کرده ام.

آقای شریعتمداری گذشته از موضع‏گیری حکومت در باره‏ی این انتخابات و دخالت احتمالی او در نتیجه‏ی آرا، نزاعی را که بین مردم ایران، میان رأی دهندگان و رأی‏ ندهندگان به محمود احمدی‏نژاد هست، چگونه باید دید؟

کار فرهنگی بسیار مهمی است که متاسفانه کم انجام می‏شود. آن هم این است که باورمندان به آقای احمدی‏نژاد، اغلب به آقای احمدی‏نژادی باور داشتند و رأی دادند که او را آدم شایسته‏ای می‏دانستند که مملکت را بهتر اداره ‏کند. به یک متقلب دروغ‏گویی که دست در آرای مردم ببرد، اصول‏گرایان هم باور ندارند.

در هر خانواده‏ای عده‏ای اصول‏گرا و عده‏ای کم‏تر اصول‏گرا و طرف‏دار آقای موسوی وجود دارند. باید این بحث عمومی درگیر شود که آیا شما که به آقای احمدی‏‏نژاد رأی دادید، از تقلب، دروغ، تزویر و کلاه سر هموطنانتان گذاشتن، حمایت می‏کنید؟ یا از یک کاندیدای اصلح حمایت می‏کردید که مملکت را بهتر اداره کند؟

من فکر نمی‏کنم که مردم از قاتلین فرزندان مملکت‏شان، اگر هم اصول‏گرا باشند، طرف‏داری کنند. نمونه‏ی آن، آقای ده‏نمکی و مقاله‏ی امروز ایشان در سایت‏اش است. به نظر من، این بحث عمومی ملی، در سطح ملی باید درگیر شود.

شاید این یادآوری بد نباشد که اشاره‏ی آقای شریعتمداری به مقاله‏ای است که مسعود ده‏نمکی از چهره‏های شاخص اصول‏گرایان و مدافعان آقای احمدی‏نژاد در وبلاگ‏اش منتشر کرده و نوشته که ای‏ کاش این انتخابات را تحریم می‏کرده است و حتا آقای خامنه‏ای را به فاصله گرفتن از خط امام خمینی و غرق شدن در عطش قدرت، متهم کرده است.

نزدیک‏ترین احتمالی را که در رابطه با روند موجود، وجود دارد، آقای شریعتمداری این گونه توضیح می‏دهند:

یک طرف قضیه، حرکت به سمت یک دیکتاتوری نظامی است که در آن ولی‏فقیه آبروباخته، بسیار ضعیف‏تر خواهد شد و قوای نظامی به خاطر این که توانسته‏اند در مقابل مقاومت مردم سرسختی نشان بدهند، در دایره‏ی تنگ حکومت‏گران فرادستی خواهند یافت.

طرف دیگر این است که شکاف حکومت به ‏قدری بزرگ باشد که ولی فقیه و باند آقای احمدی‏نژاد در مقابل اراده‏ی مردم تمکین کنند و یا حاضر به یک سازش باشند. در آن صورت، بسته به این که سازش به چه نحوی و در کجا باشد، تعادل قوای جدیدی در درون حکومت برقرار خواهد شد که از پیش دیدنی نیست.

فکر می‏کنید، آقای خامنه‏ای لزوماً، تا پایان روی انتخاب خود و با آقای احمدی‏نژاد باقی خواهند ماند؟ سرنوشت این دو با هم گره خورده یا این که ممکن است وجه سازش منجر به آن شود که آقای خامنه‏ای، آقای احمدی‏نژاد را از خود دور کند؟

بستگی به فشار جامعه و شکاف درون حکومت دارد. راه‏حلی که از طرف بعضی پیشنهاد شده و به عنوان یکی از چهار سناریوی محتمل، ابتدا در «نیویورک تایمز» و فردای آن در روزنامه‏ی آلمانی «فرانکفورتر آلگماینه» نقل شد ( ودر اصطلاح آلمانی، قربانی کردن عامل دست دوم نام دارد)، این است که آقای احمدی‏نژاد را آقای خامنه‏ای و بدنه‏ی سپاه قربانی و او را وادار به استعفا کنند، برای این که بقیه را نجات بدهند.

این یکی از راه‏های محتمل است و ممکن است پیش بیاید. اما، ولی‏فقیه حتا در این صورت هم شخصی است آبروباخته که خود را در کنار کودتاچیان انتخاباتی قرار داده و از تقلب آنان دفاع کرده بود. در حقیقت، ایمان به او در میان باورمندان به ولایت فقیه نیز سلب خواهد شد و به تدریج، عکس‏العمل‏های جدی در مقابل کاری که انجام گرفته، از جناح‏های معتقد به نظام هم ظهور خواهد کرد.

در ایران این فکر هم وجود دارد که برای عبور از این بحران، شاید آقای خامنه‏ای و حاکمیت، در مجموع، نخواهند آقای احمدی‏نژاد را علناً و آشکارا قربانی کنند و دنبال راه‏های دیگری باشند. به نظر شما، چنین راه‏هایی موجود اشت؟

یک راه دیگر که در همین روزنامه‏ها نوشته شده بود و این روزها در ایران هم از آن صحبت می‏شود، راه‏حل زیمبابوه‏ای است. یعنی، آقای احمدی‏نژاد، مثل موگابه، با وجودی که انتخابات را باخته است، در قدرت بماند و آقای موسوی و دوستان ایشان را در رده‏ی پایین‏تر در حکومت بیاورد. با شناختی که تا کنون از آقای موسوی وجود دارد، چنین راه حلی چندان محتمل نیست و ایشان به چنین راه حلی تن نخواهد داد.

ولی در عالم فرض، همه‏ی این‏ها ممکن است و بسته به ترکیب درونی بازیگران قدرت دارد و این که اپوزیسیون چقدر به ایده‏آل‏های‏اش پایبند است و چقدر به عنوان سازش، حاضر است از راه‏ حل‏های عملی‏تر، حتا اگر به قیمت از دست دادن اعتبارش‏ در بین مردم منجر شود، پیروی کند. همه‏ی این‏ها از پیش دیدنی نیست.

آن‏چه که مردم کوچه و خیابان، مردمی که رأی داده بودند، می‏خواهند و تا کنون برای آن پافشاری کرده‏اند، این است که به رأی آن‏ها احترام گذاشته شود، انتخابات ابطال و انتخابات جدیدی برگزار شود.

اگر مردمی که به خیابان آمده‏اند، قرار شود رهبری شوند، رهبری این جریان مجاز است و می‏تواند از بخشی از خواسته‏های‏اش بگذرد و در مرحله‏ای با آن بخش از حکومت که بر نتیجه‏ی آرا پافشاری کرده، توافق کند؟ یعنی، راه میانه‏ای موجود است که از نظر شما هم درست باشد؟

معمولا‏، کسی سازش می‏کند که در نتیجه‏ی سازش چیزی به دست بیاورد. اپوزیسیون فقط بر اساس ایده‏آل‏های‏اش که یک انتخابات آزاد هست، مخصوصاً اپوزیسیون سکولار و دگر اندیشانی که سهمی در دایره‏ی قدرت ندارند، فقط در چنین حالتی است که ممکن است در آینده، بتوانند حضور خود را رسمیت ببخشند.

ما فقط می‏توانیم نگرانی خودمان را از این که اگر سپاه، این بار به هر وسیله‏ای، بتواند نقش سیاسی خود را تثبیت کند، حذف دیگران دیر یا زود در دستور است، ابراز کنیم. راه‏حل‏های میانه‏ای با این تمایل سپاه به سیاست مشت آهنین، یعنی ماندن در پشت پرده و تحمیل سیاست‏های خود به دولت‏مردانی که نماینده‏ی خود فرض می‏کند و یا حضور علنی و ایجاد یک دیکتاتوری نظامی، امکان نخواهد داشت. مسلماً، نه تنها آقایان موسی و خاتمی و دیگران، بلکه حتا آقای خامنه‏ای هم در آینده، قربانی این طعم سپاه به تصاحب سیاست خواهد بود.

ولی آقای شریعتمداری، نکته‏ این‏جاست که همه‏ی نیروهایی که این لحظه در مقابل حاکمیت ایستاده‏اند، اپوزیسیون سکولار نیستند. بخشی هم که حتا معتقدند در چهارچوب قانون اساسی می‏توانند عمل کنند، دارند مبارزه می‏کنند. به نظر شما، راه حل برای آن‏ها چیست؟ آن‏ها چه باید بکنند؟ اپوزیسیون سکولار که مجموعه‏ی حاکمیت و نظام را قبول ندارد، با ایده‏آل‏هایش با این مساله برخورد می‏کند. اما در عمل، برای این که بخشی از حقوق مردم به دست بیاید، به نظر شما، راه چیست؟
حداقل قضیه این است که می‏دانید انتخابات آزاد در چهارچوب این نظام عملی نیست. ایده‏آل‏های ما تا تغییر در قانون اساسی و تغییر در قانون انتخابات، عملی نیست و اصولاً، امروز هر راه‏حلی، راه‏حل ما نیست.

ولی آن‏هایی که در چهارچوب این نظام مبارزه می‏کنند، مسلماً یک انتخابات عادلانه را می‏توانند بخواهند. یعنی، ابطال این انتخابات و برگزاری یک انتخاب عادلانه، نسبت به همین کاندیداهایی که شورای نگهبان آن‏ها را تایید کرده است.
این چیزی است که آن‏ها می‏توانند بخواهند، می‏توانند پای آن بایستند و به نظر من، با توجه به تعادل قوایی که فعلا وجود دارد و با توجه به شکاف بسیار عمیقی که در درون حکومت هست، آن را به دست بیاورند.

دست‏کم، اگر سازشی هم در دستور کار آن‏ها باشد، وقت‏اش حالا نیست که هنوز پتانسیل مردم برای حمایت از آن‏ها به نحو بارزی وجود دارد. هنوز دست‏آوردهای زیادی می‏توان داشت، به شرطی که این حرکت، رهبری داشته باشد.
متاسفانه، آن‏چه که در ایران می‏بینم، عکس‏العمل رهبری نسبت به حرکت‏های مردم، شاید به خاطر موانعی که به‏وجود می‏آورند، خیلی به‏موقع نیست.

البته، در همان رهبری نامنسجمی که اشاره می‏کنید، شاید این نگرانی وجود داشته باشد که خشونت گسترده‏ای علیه مردم به‏کار گرفته شود و بعد ‏آن‏ها دچار شکست، رکود و خمود بشوند. به نظر شما، این نگرانی جا دارد؟ یا این که به هرحال، در این مرحله، باید بخشی هزینه‏ها را که ممکن است مردم بپردازند، نادیده گرفت؟

این هزینه‏ها، متاسفانه وجود دارد. خطر یک راه حل چینی، یعنی کشتار دسته ‏جمعی، به نظر من، رفع شده است. ولی حتا اگر هر ایده‏‏آلی در ایران پیش برود، این خطر که گروهی چنین سخت‏جان که در دوروبر آقای احمدی‏نژاد هستند، باخت را قبول نکنند و بعدها دست به ترور اشخاص هم بزنند، وجود دارد.

در حقیقت، این نتیجه‏ی سی سال کم‏کاری و سی‏ سال استحمالی است که در مقابل ولی فقیه شده است. مسئول این کار، همه‏ی آن‏هایی هستند که سی سال سکوت کردند. ما نیستیم و این هزینه را در هر راه‏حلی، متاسفانه، ملت ایران خواهند پرداخت. هیچ راه حل بدون هزینه‏ای وجود ندارد. فقط صحبت بر سر این است که کدام هزینه، دست‏آورد هم خواهد داشت.

شیوه‏های متنوعی از مبارزه‏ی عمومی به‏وجود آمده است؛ تظاهرات متمرکز و بزرگ خیابانی، تظاهرات پراکنده، رفتن روی بام‏ها، شعارهای الله‏اکبر و… به نظر شما، این مجموعه می‏تواند تا پایان موثر باشد و به نتیجه منتهی شود؟ یا این که باید به فکر راه دیگری بود؟

من، متاسفانه، متخصص مبارزات مسالمت‏آمیز نیستم. ولی تا ‏آن‏جایی که می‏توانم تشخیص بدهم، تظاهرات خیابانی، بدون پشتوانه‏ی یک اعتصاب، اعتصابات مقطعی و اعتصابات عمومی، عزاداری‏ها و در نهایت، کشاندن بخش مهمی از روحانیت که در تعادل قدرتی با سپاه و نیروهای نظامی هستند به پشتیبانی از این قضایا، به جایی نخواهد رسید.