«اعدام متهم‌، ظرف سه روز، ایراد حقوقی دارد»

مریم محمدی

در پی انفجار بمبی در مسجد امیرالمومنین در شهر زاهدان که منجر به کشته و زخمی شدن بیش از ۱۵۰ نفر از شیعیانی که در مسجد این شهر در حال نماز بودند، شد، بخشی از اخبار روزنامه‏ها و رسانه‏های گروهی در ایران، تحت تأثیر این حادثه قرار گرفت.

در پی بررسی چنین پرسشی‏‏، گزارشی تهیه کرده‏‏ام و با یکی از هم‏وطنان اهل سنت در زاهدان که مایل نبود نام‏ برده شود، گفت و ‏گو کرده‏ام. همچنین با آقای نعمت احمدی، وکیل دادگستری در تهران و خانم مینا مجدزداد، وکیل دادگستری درجنوب کشور، گفت‏ و گوهایی انجام داده‏ام.

از آقای احمدی می‏پرسم که این حادثه از چه جنبه‏هایی مورد توجه ایشان قرار دارد؟

مسأله‏ی انفجار در زاهدان را باید به دو بخش تقسیم کرد؛ یک بخش واقعه‏ای که اتفاق افتاده که عمل خلافی است و نه فقط در زاهدان، در هرکجا کشتن بیست و چند نفر محکوم است و مدت‏ها بود که از این مسایل در ایران نداشتیم‌. این بخش از واقعه جا و مبحث خود را دارد.

آن‌چه من می‏توانم بگویم، راجع به کیفیت محاکمه، محکومیت و اعدام افرادی است که آن‏ها را به این اتهام دستگیر کردند و ظرف سه روز، به سرعت در ملاء عام اعدام شدند. ما مایل هستیم به طرف یک جامعه‏ی قانون‏گرا برویم و در یک جامعه‏ی قانون‏‏مند زندگی کنیم. جامعه‏ی قانون‏مند، جامعه‏ای است که به قوانینی که خود نوشته است، اعتبار بدهد.

برابر قانون اساسی، هر متهمی باید وکیلی داشته باشد، رأی هیأت ‏دیوان عالی کشور را داریم مبنی بر این‌که احکام افرادی که به اعدام محکوم می‏شوند، زمانی اعتبار دارد که در محکمه‏ای صادر شده باشد که وکیل حضور داشته است.

بعد از آن، محکوم باید کیفرخواستی داشته باشد و کیفرخواستش مشخصاً همین موضوع را شامل شود. حق اعتراض به کیفرخواست و موضوعات آن را دارد. بعد در دادگاه بدوی رسیدگی می‏شود، حق اعتراض دارد، باید دیوان عالی کشور به آن اعتراض رسیدگی کند که آیا رأی درست است یا خیر.

بعد از آن، اجازه‏ی اجرای احکام اعدام، در هر شرایط، با رییس قوه‏ی قضاییه است که ما از نظر حقوقی به آن «اذن اجرا» می‏گوییم. یعنی اذن اجازه‏ای که رییس قوه‏ی قضاییه باید نسبت به سیر یک پرونده، با توجه به محتویات آن بدهد.

این‌که ظرف سه روز این افراد را اعدام کنیم، از نظر حقوقی، از باب شکلی، محل ایراد و اعتراض است، نه از باب ماهوی. چون من پرونده را از باب ماهوی در اختیار ندارم و نخوانده‏ام که ببینم این افراد چه گفته‏اند و آیا حضور داشته‏اند یا نه.

به هر کیفیت، اگر حضور داشته باشند، محارب‏اند. مجازات محارب را هم قانون‏گزار تعیین کرده است. افرادی هم کشته شده‏اند، قصاص هم در ادامه‏ی این مطلب هست. لذا، برابر قوانین ایران، مجازاتشان همین مجازاتی است که اجرا شد. اما این‌که چرا با این سرعت، از نظر حقوقی‏‏‏، محل اشکال و ایراد است.

نعمت احمدی، وکیل دادگستری

اما اساساً، چرا این حوادث روی می‏دهند؟ هم‏وطن بلوچ ما در زاهدان می‏گوید:

تا جایی که من مطالعه کرده‏ام، این خشونت‏ها نه فقط از زمان شاه، بلکه از زمان‏ قاجارها هم بوده است. همیشه به بلوچستان حمله می‏کردند، کشتار و غارت بوده، به زنان تجاور می‏کردند حتا در این حد که مردان را می‏کشتند، زنان و کودکان را به اصفهان، تبریز و شهرهای دیگر می‏بردند و به عنوان برده می‏فروختند.

نویسنده‏ای که اسمش دقیقا به خاطرم نیست، نوشته است‌: «‌زمانی که به ایرانشهر رفتم، دو گروه از مردم را دیدم، گروهی با لباس محلی بلوچی و گروه دیگر با لباس فارسی که هر کدام از یک طرف خیابان رد می‏شدند و هیچ‏کدام به هم نگاه نمی‏کردند. انگار که با هم قهر بودند. معلوم بود که این‏جا خودی و غیرخودی هست و با هم رابطه‏ای ندارند.»

گفته می‏شود که عوامل اصلی این خشونت‏ها، به‏خصوص انفجارها، در خارج از کشور است، شما ارتباطی میان این حوادث و خارج از کشور می‏بینید؟

هر زمانی که مسأله‏ای پیش می‏آید، جمهوری اسلامی بلافاصله، یقه‏ی آمریکا، انگلیس، پاکستان، افغانستان و‏… را می‏گیرد. چون نمی‏تواند جواب‏گوی ملتش، مردمی که در ایران زندگی می‏کنند، باشد و ضعف خود را هم قبول ندارد. به همین دلیل، تلاش می‏کند، یقه‏ی آمریکا یا انگلیس را بگیرد.

اگر این‏طور نباشد، شما خودتان به عنوان یک شهروند ایرانی، چنین حرکتی را که عده‏ای در مسجد در حال نماز خواندن، بچه و پیر و جوان کشته شوند، به کجا ارتباط می‏دهید و علت آن را در چه می‏بینید؟

فکر می‏کنم، نتیجه‏ی خشونت‏های خود جمهوری اسلامی است. نمی‏دانم تا چه حد از وضعیت بلوچستان خبر دارید. اما اگر به عنوان یک بی‏طرف، به بلوچستان نگاه کنید، می‏بینید که روزانه در مرزها، کوچه‏ها و خیابان‏ها، انسان‏ها را مثل گوسفند (حتا ارزش گوسفند بیشتر است، چون گوشتش را می‏خورند) بدتر از گوسفند، بلوچ‏ها را می‏کشند. به خاطر یک بشکه گازوییل، یک بچه بلوچ را می‏زنند، می‏کشند. به خاطر یک بشکه گازوییل!

گذشته از این‏ها، چند ماه پیش یکی از مدارس اهل تسنن را در زابل تخریب کردند، همین‏طور مسجد شیخ فیض مشهد و جاهای دیگر را به همین شکل خراب کردند. به هرحال تضییقات مذهبی هست. جوان‏هایی هستند که می‏بینند در روز روشن، به مذهب، ملیت و شخصیت ما توهین می‏شود.

از نظر من، ترور هر کسی و در هر شرایطی محکوم است، اما در همین مسجد، اهل تشیع در روز روشن به حضرت عایشه تهمت می‏زنند و توهین می‏کنند. این‏جا هم مردم مذهبی هستند. جوان‏هایی هستند که نمی‏توانند این مسایل را تحمل کنند و دست به چنین کارهایی می‏زنند.

انفجار بمب در زاهدان / عکس: AFP

با خانم مینا مجدزاده، وکیل دادگستری گفت و گو می‏کنم:

مسأله‏ی بمب‏گذاری که بسیار عمل شنیع، زشت و غیرقابل توجیهی است. اما در مورد این مسأله، من اطلاع زیادی ندارم. به این دلیل که فقط اخبار کوتاهی از رادیو و تلویزیون شنیده‏ام.

به نظر شما، فاصله‏ی این بمب‏گذاری با اعدام متهمان، ایراد حقوقی ندارد؟

البته، نمی‏دانم افرادی که اعدام شده‏اند، سر صحنه‏ی جرم دستگیر شده‏اند یا این‌که از قبل در جریان توطئه بوده‏اند. ولی در هر حال، طبق قوانین ایران، حق هر مجرمی است که از یک محاکمه‏ی عادلانه برخوردار باشد و بتواند در محکمه‏ی صالحه از خودش دفاع کند. وکیل داشته باشد، مراحل مختلف دادرسی را طی کند و بعد به مجازات برسد.

آیا استثنایی در قانون نیست؟ در مورد کسانی که…

به‌هیچ‏وجه! من تا به حال، به این شکل هیچ استثنایی ندیده‏ام. گاه پیش آمده است که رییس قوه‏ی قضاییه اختیار ویژه‏ای را به بعضی از قضات داده است، اما بازهم به منزله‏ی این نیست که تشریفات دادرسی را حذف کنند. چون این تشریفات جزو لوازم اساسی کار است.

البته، همان‏طور که گفتم، اطلاع خاصی ندارم که متهمینی که اعدام شده‏اند، چه کسانی بودند و جرمشان تا چه حد اثبات شده بوده است.

از هم‏وطن زاهدانی می‏پرسم که در مورد سه نفر اعدام شده، چه می‏داند؟

من آن‏ها را نمی‏شناسم. اسم‏شان را برای اولین بار شنیدم (حاجی نوتی زهی، غلام‏رسول شاهوزهی و ذبیح‏الله نارویی). طبق اعلامیه‏ی گروه جندالله، آن‏ها قبل از این جریان دستگیر شده بودند. یکی از آنان را که می‏شناختند و از خود جنداللهی‏ها بوده، اما به گفته‏ی جندالهی‏ها در قسمت فرهنگی کار می‏کرده است. در زاهدان سی‏دی جندالله را پخش می‏کرده و توسط جمهوری اسلامی دستگیر و اعدام شد.

کی دستگیر شده بود؟

دقیقاً تاریخش را نمی‏دانم.

پس از انفجار / عکس: فارس

آقای نعمت احمدی در این باره می‏گوید:

اگر فرد قبل از حادثه دستگیر شده باشد و به اتهام این بمب‏گذاری بخواهیم اعدام‏ یا محکومش کنیم، نه، در قانون نداریم. مگر این‌که ایشان جنبه‏ی معاونت داشته باشد که قبلاً مواردی را تسهیل کرده باشد، مثلاً، تسلیحات یا بمبی را در گذشته آماده کرده باشد.

وقتی می‏گوییم ایشان به عنوان یک فعال فرهنگی گروهی کار می‏کرده است، در چهارچوب قانون مجازات اسلامی، محارب است. اما این‌که او را به همین حادثه منتسب کنیم، باز هم از نظر شکلی ایراد دارد.

از خانم مجدزاده می‏پرسم که گاهی گفته می‏شود اعدام سریع این متهمان برای آرام کردن جامعه و یا بستگان قربانیان ضرورت دارد و موجب آرامش در جامعه می‏شود. با توجه به تجربیات شغلی‏‏ خود و به عنوان یک زن حقوق‏دان تا چه حد با این نظر موافق یا مخالف هستند؟

در این مورد ابعاد جنایت از لحاظ اجتماعی، خیلی وسیع است و طبیعتاً، خانواده‏های داغ‏دار، عصبانی و ناراحت بسیار زیاد هستند و حق هم دارند. اما این تصمیم شتاب‏زده به این شکل، ممکن است در کوتاه‏مدت مسکنی باشد، ولی در هر حال، باز هم از ابعاد خشونت کم نمی‏کند.

خشونت را با خشونت جواب دادن، آن‏هم به این سرعت، بدون فاش شدن ابعاد قضیه و محاکمه‏ی قانونی، فکر نمی‏کنم زیاد در جهت حل مساله و آرام کردن جامعه، مفید باشد.