«جنبش زنان، مطالبات زنان را در انتخابات عمومی کرد»

مریم محمدی

یکی دیگر از برنامه‏های «روی خط زمانه» را در ارتباط با انتخابات دوره‏ی دهم ریاست جمهوری در ایران، تهیه کرده‏ام.

گفت و گوی من با خانم حقیقت‏جو در مورد فضای کلی انتخابات پیش رو و بیش از همه، پیرامون نقش ویژه‏ی زنان در این انتخابات، عمل‏کردهای‏ آنان و برخی انتقادات ایشان در این زمینه است:

فکر می‏کنم، این دوره از انتخابات، تفاوت‏های جدی‏تری با دوره‏های قبل دارد. یکی از تفاوت‏ها این است که فضایی ایجاد شده که بعضی‏ها رغبت به شرکت در انتخابات دارند. چرا که علاقه‏مند هستند از شر رییس‏ جمهور فعلی راحت شوند.

به همین دلیل، حداقل در داخل کشور، از همین منظر آمار کسانی که قبلاً تحریم انتخابات را تبلیغ می‏کردند، پایین آمده و رنگ تحریم کم‏رنگ‏تر شده و دیگر اسمی از تحریم در میان نیست، ممکن است از عدم مشارکت صحبت شود، ولی این شعار را کم‏تر می‏بینیم.

دومین ویژگی این انتخابات که آن را بسیار متمایز می‏کند، این است که بحث زنان در آن، نسبت به تمامی انتخابات پیشین، شکل جدی‏تری پیدا کرده و تبدیل به مطالبه‏ای عمومی‏تر شده است. به همین دلیل هم کاندیداهای متعدد سعی می‏کنند به نحوی این پیام را به جامعه برسانند که در صورت رییس جمهور شدن، چه کارهایی را در حوزه‏ی زنان انجام خواهند داد. البته، این را مرهون فعالیت جنبش زنان ایران از طیف‏های مختلف هستیم.

شاهد هستیم که آقای موسوی با همسرش ظاهر می‏شود و مرتب در دفاع از حقوق زنان سخن به میان می‏آورد، آقای کروبی اعلام می‏کند، تعدادی از زنان را به عنوان وزیر در کابینه خواهد داشت، یا به همین ترتیب، آقای محسن رضایی اعلام می‏کند که در سیاست خارجی کسی را منصوب خواهد کرد که قوی‏تر از هیلاری کلینتون باشد و هنگام ثبت نام در وزارت کشور، برای اولین بار با همسرش ظاهر می‏شود. در حالی که آقای رضایی در دوره‏ی قبل و در مجلس ششم نیز کاندیدا شده بود، اما سخنی از همسرش نبود.

فاطمه‏ حقیقت‏جو

درست است که جنبش زنان فعال بوده، توانسته است مطالبات خود را عمومی کند و کاندیداها را با این مطالبات عمومی مواجه کند. اما از منظر بنیادهای عقیدتی، اعتقادی و باورهای سنتی، آیا این کاندیداهای ریاست جمهوری که مشخصاً هم پا در مذهب و هم در سنت دارند، به واقع تغییر کرده‏اند؟

بخش عمده‏ی این نوع برخوردها، برگرفته از تجارب شخصی افراد است. وقتی تجارب افراد عوض می‏شود، باورها هم تغییر می‏کند و اگر به سه جزء نگرش نگاه کنیم، همین را به ما نشان می‏دهد. برای نمونه، دور دوم ریاست جمهوری آقای خاتمی با مجلس ششم مصادف بود و برای کابینه‏ی دوم باید از این مجلس رأی می‏گرفت.

من پیشنهادی دادم که فراکسیون زنان هم پذیرفت و آن این بود که کاندیداهایی که آقای خاتمی معرفی کرد، به فراکسیون زنان آمدند، ما مطالبات‏مان را مطرح کردیم و گفتیم که مثلاً: می‏خواهیم شما در وزارت‏خانه معاون و یا مدیرکل زن منصوب کنید و در برنامه‏های‏تان هم اعلام کنید که چه برنامه‏ای را برای پیشرفت زنان در حوزه‏ی مدیریت خود دارید. همه، جز یک نفر، گفتند که این کار را خواهیم کرد. بعضی‏ها هم مثل وزرای کار و آموزش و پرورش معاونین زن را منصوب کردند.

از برخی وزرا که این کار را نکردند، در مجلس سوال کردم که یکی از آنان، وزیر صنایع بود. حتا همکارانم در مجلس، می‏گفتند: «یک خانم می‏تواند، می‏تواند معاون وزیر آموزش و پرورش باشد، ولی وزارت صنایع کارش سنگین است و…» البته خود وزیر صنایع گفت که مدیرکل نساجی ایشان خانم است که بسیار هم موفق است و حتا آقای خاتمی می‏خواسته است وی را به عنوان وزیر معرفی کند. بعد هم در استان خراسان، خانمی را به عنوان مدیرعامل یکی از شرکت‏ها منصوب کرد.

یا مثلاً، معاون اجتماعی استاندار در استان خوزستان (که ترکیب جمعیتی‏اش بیشتر عرب است و نگرش‏های منفی ‏آنان نسبت به زنان بیشتر است) یک خانم بود و به دلیل موفقیتی که داشت و یک انتخابات برگزار کرد، بعد از آن، بدون استثنا، همه‏ی سازمان‏ها می‏خواستند ایشان را به‏کار بگیرند؛ از سازمان آب و برق گرفته تا برای مدیرکلی ارشاد و یا به عنوان مدیرکل صنایع. یعنی تجربه‏ی آنان که عوض می‏شود، خود به ‌خود حاضر می‏شوند این امکان و فرصت را در اختیار زنان قرار بدهند.

آیا تجربه‏ی کاندیداهای فعلی ریاست جمهوری عوض شده است؟ یا تصمیم گرفته‏اند به مطالبات زنان تسلیم شوند؟

آنان به رأی زنان نیاز دارند. می‏دانند که تعداد زنان تحصیل‏کرده خیلی بالا است. بیش از شصت و پنج درصد دانشجویان الان دختران هستند و اینان نقش بسزایی روی آرای خانواده‏های‏شان دارند. مطالبه‏ی آنان نیز بهبود وضع زنان است.

به همین دلیل، ناچار هستند الان این وعده‏ها را بدهند. اما همین که مدیران زن آمدند و قابلیت خود را نشان دادند، در عمل، تجربه‏ی این آقایان عوض خواهد شد. من همین را هم مثبت می‏دانم.

در بیانیه‏ی همگرایی که زنان منتشر کردند، با این‌که مطالبات مختلفی را طرح کرده بودند، اما حمایت از نامزد به‌خصوصی مطرح نبود. فکر می‏کنید، علی‏رغم این، جامعه‏ی زنان ایرانی قایل به شرکت فعال در انتخابات است؟

بله، قایل به شرکت فعال هستند. شاید به طور مشخص، میان آن‏ها اختلاف بوده که مثلاً، به آقای کروبی رأی بدهند یا آقای موسوی. طرح مطالبات برای‏شان مهم‏تر بوده است و چون نتوانسته‏اند روی کاندیدا به جمع‏بندی برسند، فکر کرده‏اند فارغ از این‌که کاندیدای آن جمع چه کسی است، مردم را تشویق به شرکت در انتخابات می‏کنند و از کاندیداها می‏خواهند موضع‏شان را در این خصوص اعلام کنند. کما این‌که ملاقات‏هایی هم با آقای کروبی و خانم رهنورد داشته‏اند.

خانم حقیقت‏جو، در رابطه با «بیانیه‏ی هم‏گرایی جنبش زنان»، انتظار می‏رفت که امضای شما هم پای آن باشد، ولی نبود. علت خاصی داشت؟

این بیانیه نقاط قوتی دارد. نقاط قوت آن مواردی است که قابل اجرا هستند؛ مثل درخواست پیوستن به «کنوانسیون رفع هرگونه تبعیض علیه زنان» که فقط به مصوبه‏ی مجمع تشخیص مصلحت نیاز دارد و از قول‏هایی است که از سوی کاندیداهای ریاست جمهوی قابل اجرا است.

شکل برخی مطالبات، مثل موادی که برای تغییر قانون اساسی اعلام کرده‏اند، باید تغییر کند. در شرایط حاضر از اختیارات رییس جمهور نیست که آن چهار اصل قانون اساسی را عوض کند. اما به نظر من، زنان می‏توانند بگویند خواستار تفسیری از قانون اساسی هستند که دربردارنده‏ی حقوق زنان باشد.

اما این به نظر کلی می‏آید و خواست‏ها و مطالبات مشخص محسوب نمی‏شود…

می‏خواهم مقایسه‏ای بین این بیانیه و جنبش دانشجویی (دفتر تحکیم) داشته باشم. در پیمان‏نامه‏ی آقای کروبی و دفتر تحکیم، مگر بچه‏های دفتر تحکیم نمی‏توانستند هشتاد مطالبه‏ی نشدنی و کلی، مثل دمکراسی، جامعه‏ی مدنی و… را در این پیمان‏نامه بیاورند؟ ولی چهار درخواست صنفی قابل اجرا که در اختیار رییس جمهور و حتا در اختیار وزیر علوم هست را درج کرده‏اند.

فکر نمی‏کنید، به این علت است که در دفتر تحکیم، انسجام فکری مشخصی وجود دارد؟

اصلاً، انسجام فکری نیست. من عضو دفتر تحکیم بوده‏ام و تا الان هم با دفتر تحکیم…

به گستردگی نظرها و طیف‏های گوناگون در جنبش هم‏گرایی زنان است؟

بیشتر. فقط شاید به این دلیل که به تجربه یاد گرفتند، دیدند آن‏قدر فشار روی دانشگاه‏ زیاد شد که دانشجویان ستاره‏دار می‏شوند و از ادامه‏ی تحصیل محروم می‏شوند. گفتند: خیلی خُب، فعلاً که دمکراسی به این زودی اتفاق نمی‏افتد. اقلاً، بگوییم که دیگر هیچ دانشجویی ستاره‏دار نشود، هیچ دانشجویی از ادامه‏ی تحصیل محروم نشود و هیچ استادی الکی بازنشست نشود.