شکوفایی وبلاگ‌نویسی در ایران با وجود ممنوعیت‌ها

برگردان: فرهاد امیرمنش‌

علی‌رغم افتخار حکومت ایران به فیلترینگ پنج میلیون تارنما، ایران یکی از پویاترین جوامع وبلاگ‌نویس در جهان را دارد. جان لِین، خبرنگار بی‌بی‌سی در تهران یک روز را با وبلاگ‌نویس‌ها گذرانده تا انگیزه‌های آن‌ها را دریابد.

در زمانی که بیشتر رسانه‌های رسمی توسط دولت یا محافظه‌کاران تندرو کنترل می‌شود، اینترنت تبدیل به کانال مورد علاقه ایجاد ارتباط برای نسل جوان تحصیل‌کرده و کنجکاو ایران شده‌ است.

در ایران کافی است وارد خط اینترنت بشوید، در مورد هر موضوعی از شیر مرغ تا جان آدمیزاد وبلاگ و وب‌سایت پیدا خواهید کرد.

نه تنها سیاست، بلکه در مورد هنرهای گوناگون، سینمای هالیوود، مسایل زنان، ورزش زنان، موسیقی پاپ و (به آهستگی بگویم) حتی قرارهای میان دخترها و پسرها هم در جمهوری اسلامی روی خط اینترنت ممکن است.

هر روز آزگار یک جنگ اینترنتی جالب توجه در جریان است. دولت سعی می‌کند کنترل اینترنت را به‌دست بگیرد، ولی زورش به بلاگرهای ایران نمی‌چربد.

ایران حدود ۶۵ هزار وبلاگ‌نویس و در حدود ۲۲ میلیون کاربر اینترنت دارد. این ارقام برای کشوری که هنوز برخی از مناطق دورافتاده‌اش برق هم ندارند، ارقام بدی نیستند.

حتی برخی از روزنامه‌نگارانی که برای رسانه‌های اصلی ایران کار می‌کنند از اینترنت برای انتشار یک‌سری از نوشتارهای سانسور شده، استفاده می‌کنند. نوشتارهایی که توسط ویراستاران نشریه‌ها یا برنامه‌ها یا توسط مقامات سانسور شده‌اند.

وبلاگستان، زیر آتش

جذبه اصلی وبلاگ برای بلاگرها در این فضای خفقان سیاسی این است که کسی هست به حرفشان گوش بدهد. این نظر سید وحید عقیلی، استادیار رشته علوم ارتباطات در دانشگاه آزاد اسلامی تهران است.

او می‌گوید: «نسل جوان امروز، به دنیا دسترسی دارد و می‌تواند اندیشه‌ها،‌ باورها و بینش‌های خود را بیان کند. اینترنت وسیله خوبی است برای این‌که مردم بتوانند نظرات خودشان را بیان کنند.»

ولی حتی روی اینترنت هم سخن آزاد در ایران با محدودیت روبه‌روست. برای نمونه، با امیر صحبت می‌کنیم. او پیش از این یک وبلاگ سیاسی می‌نوشت.

در حالی که او مطمئن است هیچ چیز «توهین‌آمیزی» ننوشته با این حال یک روز که رایانه خود را روشن کرد متوجه شد وبلاگش را مقامات حکومتی مسدود کرده‌اند، و فقط به این خاطر که او جرأت کرده در مورد مسایل سیاسی بحث کند.

بسیاری از تارنماها برای دور زدن محدودیت‌ها ناچارند مرتباً نشانی اینترنتی خود را عوض کنند. کاربران اینترنتی در ایران یاد می‌گیرند چگونه نرم‌افزار فیلترشکن بارگذاری کنند و چگونه از دیگر فناوری‌ها برای شکستن محدودیت‌ها استفاده کنند.

نگرانی مقامات

در این اواخر، خبرهایی هم در مورد دستگیری وبلاگ‌نویس‌ها شنیده شده، ولی واقعیات امر را دشوار بتوان مشخص کرد.

مجلس ایران چند ماه پیش، قانونی را مورد ملاحظه قرار داد که طبق آن وبلاگ‌نویس‌هایی که در زمینه استفاده از اینترنت برای اشاعه فساد، فحشا و بی‌دینی گناهکار شناخته شوند، حکم اعدام خواهند گرفت. این‌که این لایحه هم‌اینک در چه مرحله‌ای از تصویب قرار دارد، نامعلوم است.

عجیب این‌جاست که تلاش‌های دولتی برای کنترل اینترنت گاهی خیلی هم جدی نیستند. یک حکم جدید که اخیراً وبلاگ‌نویس‌ها را موظف می‌کرد تا در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ثبت نام کنند، پس از شکایت چند نفر، بدون سر و صدا کنار گدشته ‌شد.

احتمالاً مقامات هم فهمیده‌اند اگر کرکره را زیادی پایین بکشند نتیجه عکس می‌گیرند. با این وجود، مقامات، آشکارا نگران تأثیر اینترنت روی جامعه اسلامی و روی فرهنگی هستند که برای تربیت آن کار می‌کنند.

سپاه پاسداران در یکی از انتشارات جدید خود از دست «امپریالیسم اینترنتی» شکایت کرده و هشدار داده سازمان سیا سعی دارد از اینترنت برای به راه انداختن یک «انقلاب مخملی» در ایران استفاده کند.

آن‌ها رسانه‌های بین‌المللی از جمله بی‌بی‌سی،‌ سی‌ان‌ان و نیویورک تایمز را متهم به دست داشتن در این توطئه می‌کنند.

با این وجود، موضوع شگفت‌انگیز در مورد اینترنت در ایران غیر سیاسی بودن آن است. زندگی آن‌لاین در ایران کاملاً از آن‌چه در رسانه‌های رسمی می‌بینید و می‌شنوید جداست.

دکتر عقیلی می‌گوید: «بخش اعظم وبلاگ‌ها بر موضوعات اجتماعی، هنری، روزنگارهای شخصی، شعر و نظردهی در مورد جستارهای هنری و سینمایی و موسیقی تمرکز دارد.»

امیر می‌گوید: «بیشتر بلاگرها فقط می‌‌خواهند نظرات و زندگی شخصی خودشان را برای دوستانشان بیان کنند. این چیزی است که جوانان ایران به آن احتیاج دارند چرا که اکثراً سرگرمی و مشغولیت خاصی ندارند و نمی‌توانند حرف دلشان را آزادانه بزنند.»

«ابزار شیطان»

با این‌که نوشتن در اینترنت ممکن است یک تهدید مستقیم سیاسی برای دولت به شمار نیاید، ولی آن‌چه در اینترنت اتفاق می‌افتد جنبه قابل توجهی از جامعه ایرانی را به نمایش می‌گذارد.

تصویری که از جامعه در اینترنت دیده می‌شود تصویری نیست که بتواند مایه خوش‌حالی مدافعان انقلاب باشد. برای نمونه، موسیقی پاپ و راک را در نظر بگیرید.

نواختن گیتار (ابزار شیطان!) در انظار عمومی ممنوع است. خواندن به انگلیسی که کلاً قدغن است. تک‌خوانی زنان را که باید به کل دورش را خط بکشید.

نتیجه این شده که همه این‌ها به زیر‌ زمین رفته و به عبارت دیگر آن‌لاین شده است. صدها و شاید هزاران گروه موسیقی در ایران موسیقی خود را از هِوی‌متال گرفته تا موسیقی ترَنس روی اینترنت پخش می‌کنند و می‌توانید هر روزه این آهنگ‌ها را از ضبط صوت تاکسی‌ها در سراسر تهران بشنوید.

اما این تنها، نسل موسیقی راک ایرانی نیست که از اینترنت استفاده می‌کند. حکومت اخیراً اعلام کرده قرار است برای ده هزار پایگاه مقاومت بسیج، ده هزار وبلاگ به راه بیندازد.

شهر قم که مرکز مذهبی ایران است هم‌اکنون اینترنتی‌ترین شهر ایران است. روحانیان این شهر پژوهش‌ها و یافته‌های خود را در مورد اسلام روی تارنماهای پرشمار مذهبی منتشر می‌کنند.

دولت هم سعی می‌کند دیدگاه‌های خود را روی وب ترویج بدهد. خبرهای مرتبط با رییس جمهور، محمود احمدی‌نژاد، اول از همه روی تارنمای شخصی خود او پدیدار می‌شود.

ایران از سه دهه پیش، از زمان انقلاب اسلامی به این‌سو اغلب در چنبره یک محاصره ذهنی به‌سر برده‌ است. بشقاب‌های ماهواره در ایران ممنوع‌اند، کارت‌های اعتباری بین‌المللی در این کشور به هیچ دردی نمی‌خورند و رهبران سیاسی، مذهبی و نظامی همواره نسبت به خطرات و حملات خارجی هشدار می‌دهند.

با این همه، در عین حال ایرانیان شیفته و مجذوب بقیه دنیا هستند و به تماس خود با خارجیان ارزش می‌گذارند. فرهنگ شکوفای اینترنتی ایران در این زمینه از پیشروترین صحنه‌هاست.