مهدی جامی: چتر رسانه‌ای زمانه، رنگارنگ است

نیک‌آهنگ کوثر

در دومين سالگرد آغاز به کار راديو زمانه، يعنی از همان روز اولی که با يک لپ‌تاپ ساده و ضبط صوت، کار را شروع کرديم، دو سال گذشته است. امروز اما امکانات ضبط و پخش اندکی بيشتر شده و کارها روی روال است ... البته نسبتاً! يعنی هر روز بهتر از ديروز. با مهدی جامي، مدير راديو زمانه که نمی‌شود درباره تحول راديو حرف نزد.

مهدی جامی، مدیر رادیو زمانه

مهدی جامی، دو سال پیش که کارگاه آموزشی این‌جا بود، تو قبل از آن مثل مارکوپولو همه جای دنیا را گشته بودی. ماجرای آن چه بود؟

دوست داشتم که با آدم‌های مختلف چهره به چهره صحبت بکنم، راجع به طرح و ایده‌هایی که داشتم حرف بزنم و واکنش آن‌ها را ببینم و بسنجم تا هم بتوانم کارگاه را به اصطلاح طراحی بکنم و هم این‌که برای رادیو، طرحم را طوری تنظیم بکنم که با موفقیت بیشتری روبه‌رو باشد.

این، یک رادیوی جدید بود. یک رادیوی وبلاگی بود، یعنی نه می‌شود گفت که رادیوی سنتی است و نه یک وبلاگ سنتی است واقعاً. چون اصلاً نمی‌شود گفت وبلاگ، سنتی یا غیر سنتی دارد یا نه. ولی بعضی‌ها معتقد هستند که قسمت وبلاگ ما، خیلی قشنگ‌تر عمل می‌کند تا قسمت رادیوی ما. از جمله شاهرخ گلستان می‌گوید که وقتی که شما وبلاگ را دارید، هر مطلبی که دل‌تان خواست می‌زنید و لینک را گوش می‌دهید؛ ولی وقتی رادیو است، آن مطلبی که دوست دارید و دوست ندارید، کنار هم است. با این ما باید چه کار کنیم؟

اگر بخواهیم راجع به این نکته‌ها صحبت کنیم، خیلی چیزهای دیگر را هم باید پیش از آن بحث کرده باشیم.

مثلاً فرض کنید بحث رادیو. ما معتقد نیستیم کاری که ما می‌کنیم، رادیو به معنی کلاسیک است. بسته‌ی صدا و سخن اگر اسم آن را بگذاریم، بیشتر شبیه آن چیزی است که ما داریم انجام می‌دهیم تا رادیو به معنی کلاسیک کار.

برای همین هم هست که ما از روز اول گفتیم که ما رادیوی نسل سوم هستیم؛ یعنی رادیوی عصر دیجیتال که بعد از عصر ترانزیستور بیاید و بعد از عصر رادیوهای لامپی. و این رادیوی عصر دیجیتال، دیگر رادیو به آن معنی سابق نیست؛ چون آنلاین است؛ چون گوش کردن به آن غیر‌خطی است و هر وقت دلت خواست، می‌توانی به آن گوش بکنی. مثل سابق نیست.

و بعد یک جایی موجود است روی اینترنت و بعد هم که ما در زمانه سعی کردیم این رادیو را خواندنی بکنیم. یعنی برای آن وبلاگ فراهم بکنیم، برای آن متن فراهم کنیم ...‌

تماشایی بکنید ...

بله و بعد بتوان حتی آن را تماشا کرد. برنامه‌ی آقای نبوی مثلاً یک نمونه از آن است و این‌طور کارها. به هر حال این‌ها ویژگی‌های عصر دیجیتال است. این دیجیتال بودن، این آنلاین بودن، یک امتیاز دیگری به آن می‌دهد؛ یک تشخصی به آن می‌دهد که در کار دیگران نیست.

چون دیگران معمولاً همان سبک رادیوی قدیم را رفته‌اند و داشتن وب‌سایت به آن‌ها اضافه شده. اما وب‌سایت و رادیو زمانه، دوقلو هستند. یک دوقلوی هم‌سان هستند. یعنی ارتباط‌شان خیلی پیچیده‌تر، عمیق‌تر و همه‌جانبه‌تر است.

نمی‌شود گفت که وبلاگ موفق‌تر است یا رادیو موفق‌تر است. می‌دانید که اگر رادیو نباشد، این وبلاگ و وب‌سایت هم نیست. چون بیشتر از ۷۰ درصد مطالب ما از رادیو می‌آید. یعنی رادیو تولید می‌کند،؛ پخش می‌کند؛ بعد می‌آورد در صفحات وبلاگ و وب‌سایت می‌گذارد و این در اختیار شنونده و مخاطب است که هر زمان که دلش خواست به آن‌ها مراجعه بکند.

مثلاً فرض کنید برنامه‌ی محبوب داستان‌خوانی را اگر شما از دست دادید، همیشه قابل برگشتن و قابل گوش کردن است؛ قابل دانلود کردن است. این‌ها ویژگی‌های جدیدی است که رادیو عرضه می‌کند و زمانه عرضه می‌کند.

الان هیچ وب‌سایت رادیویی دیگری مثل زمانه نیست که مطالب خودش را این‌قدر وارد وب‌سایت بکند. معمولاً وب‌سایت راه خودش و رادیو هم راه خودش را می‌رود. ولی ما این‌جا از روز اول بای‌مدیا یا دو-رسانه‌ای متولد شدیم و بعد این را چند-رسانه‌ای کردیم.

کاریکاتور مهدی جامی/ نیک‌آهنگ کوثر

حالا یک سؤال؛ الان آرام آرام ما داریم به سمت پادکست‌دارها هم می‌رویم؛ یعنی کسانی که پادکست تولید می‌کنند. اصلاً روز اول هدف این بود کسانی را که خارج از مجموعه‌ی متمرکز آمستردام دارند کار می‌کنند،‌ جذب کنیم و ارتباط برقرار کنیم‌. این برنامه در سال آینده به کجا خواهد کشید؟

یکی دو نکته را من این‌جا بگویم. ما از روزی که شروع کردیم تا امروز خیلی عوض شده‌ایم. چون خیلی چیزها یاد گرفته‌ایم و آن ظرفی که در آن متولد شدیم، یعنی ظرف بازار رسانه‌ای فارسی، خیلی چیزها به ما یاد داده و خیلی جهت‌های ما را تعدیل کرده یا حتی محدود کرده است. بنابراین ما از روز اول خیلی بیشتر شاید علاقه‌مند بودیم که با پادکست‌ها کار بکنیم؛ اما نشد.

ولی یک دو سالی طول کشیده تا ما به یک مفهوم رادیوی شخصی برسیم و این را بگوییم و از آن مثلاً صحبت بکنیم و جا بیندازیم و حالا بخواهیم که از سال سوم این‌ها را واقعاً گسترش بدهیم.

من سال گذشته، نه در زمانه، که در وبلاگ خودم، مسأله‌ی رادیو شخصی را مطرح کردم که تست کنم؛ ببینم چه مقدار جلب نظر می‌کند. دیدم آن‌قدر بازخورد نداشت. مثل این‌که بازار مخاطبان ما آمادگی پذیرش این محصول جدید را ندارد. بنابراین خیلی جلو نرفتیم.

آیا مشکل فن‌آوری نیست؟ یعنی مشکل تکنولوژی نیست که خیلی‌ها هنوز با روش درست کردن برنامه‌ی شخصی آشنا نیستند؟

فقط تکنولوژی نیست. ببینید مثلاً حتی اگر تکنولوژی هندی‌کم، دوربین کوچک هم باشد و دست همه هم باشد، باز همه نمی‌توانند یک گزارش سه دقیقه‌ای یا پنج یا ده دقیقه‌ای با فیلم درست بکنند.

تکنولوژی هم هست؛ مسأله‌ی کندی اینترنت هم هست؛ مسائل زیرساختی هم هست. اما این‌که بیاییم رادیویی باشیم و رادیویی حرف بزنیم، ظاهراً با وجود فرهنگ شفاهی در ایران هنوز جا نیفتاده و جا ندارد. یعنی با وجودی که فرهنگ ما شفاهی است، فرهنگ رادیویی چندان قوی نیست؛ به خصوص بین جوانان شهری امروز.

بیشتر علاقه‌مند به خواندن و دیدن هستند. یعنی خواندن در اینترنت و تماشا کردن مثلاً فیلم و ویدئو و از این صحبت‌ها. کمتر به تولید صدا علاقه‌مند هستند. ولی ما دعوت می‌کنیم و خیلی علاقه‌مند هستیم به این کار که دوستان پادکست بسازند؛ رادیوی شخصی بسازند با ایده‌های مختلف؛ حتی موسیقی؛ مسایلی که در محل خودشان می‌گذرد ...

و در حقیقت زمانه امکان می‌دهد برای پخش یا پخش مجدد ...

حتماً. حتماً این کار را می‌کنیم و در عین حال داریم یک وب‌سایتی را هم فراهم می‌کنیم، یعنی هفت هشت ماه است که داریم روی آن کار می‌کنیم. البته این هفت هشت ماه که می‌گویم کار تمام‌وقت نبوده است. چون در واقع یک دانشجوی دوره‌ی تکنولوژی رسانه دارد روی آن به عنوان بخشی از کار پروژه تحصیلی‌اش با کمک زمانه کار می‌کند.

به هر حال ۹-۸ ماه است که برنامه شروع شده تا یک سایتی درست بکنیم که آموزش بدهد ‌چه طور صدا را ضبط کنیم؛ چه طور ادیت کنیم؛ چه طور عکس بگیریم؛ چه طور از فتوشاپ استفاده کنیم؛ چه طور فیلم بگیریم؛ چه طور بنویسیم؛ خبر بنویسیم؛ گزارش بنویسیم.

سعی می‌کنیم آن‌چه را که ‌داریم ‌و آن‌چه را که می‌توانیم پیدا بکنیم، کنار هم بچینیم و در دسترس عموم‌ قرار بدهیم؛ در دسترس کسانی که می‌خواهند در رسانه مشارکت بکنند. این آرزوی ماست.

مهدی جامی

خیلی ممنون مهدی. چیزی هم هست جا مانده باشد که بخواهیم بعد از دو ساله شدن‌مان، با شنوندگان‌مان مطرح بکنیم؟

من فقط دوست دارم یک چیز را بگویم. من معمولاً علاقه‌مندم با نشانه‌ها فکر کنم و با خودم فکر می‌کردم که اگر زمانه را بخواهیم به یک نشانه تشبیه بکنیم، چه طور نشانه‌ای خواهد بود.

من آن را چتر می‌بینم؛ یک چتر رنگارنگ. چتری که هر قسمت از آن رنگ‌های مختلفی دارد. چتر بزرگی است که علاقه‌مند است افراد مختلف را زیر این چتر جمع کند. دوست دارد به اصطلاح پلورالیسم ایرانی را نمایندگی بکند.

این چتر زمانه، به نظر من در این دو ساله خوب رشد کرده؛ خوب افرادی را زیر خودش جا داده و خوب نشان داده که می‌تواند حمایت بکند و پوشش بدهد و برای خبرهای مختلف، چتر رسانه‌ای ایجاد کند. امیدوارم در سال سوم، دقیق‌تر و منظم‌تر و پر شنونده‌تر و پرمخاطب‌تر جلو برود.

حالا ما لو نمی‌دهیم؛ ولی می‌شود یک‌جوری به ما لو بدهید چه قدر مخاطب داریم یا نه؟ به کسی نمی‌گوییم و پخش هم نمی‌کنیم!

نه؛ پخش می‌کنیم. افتخار هم می‌کنیم به آن. زمانه از ژانویه سال ۲۰۰۷ تا مارس ۲۰۰۸، یعنی تقریباً از دی سال قبل تا فروردین امسال، ‌مخاطبانش پنج برابر شدند. این را از طریق مراجعه به دوقلوی همسان‌مان، سایت زمانه باخبر هستیم. (در ژانویه سال پیش یک میلیون صفحه در زمانه خوانده شده و در مارس امسال پنج میلیون.)

همین مقدار رادیو موفق‌تر شده یا نشده را من اطلاع ندارم؛ چون دسترسی پژوهشی به ایران نداریم. البته باز می‌گویم چون این‌جا مشکل تفاوت مفاهیم هم هست. ولی اگر رادیو به معنای کلاسیک نگوییم، مطمئناً مراجعه به فایل‌های صوتی ما هم پنج برابر شده. میزان تنوع در مطالبی که ما عرضه می‌کنیم، بیشتر شده است. میزان کامنتی که می‌گیریم بیشتر شده و طبعاً میزان تعهد ما هم به کار و نیرویی که در این کار می‌گذاریم، بیشتر شده است.

الان در سایت زمانه نسبت به پارسال شاید تعداد افراد پنج برابر شده است. چون باید بالاخره این حجم تقاضاهای مختلف و مراجعه‌های مختلف را جوابگو باشیم و همین جا من باید بگویم که دوستان باید ما را درک بکنند؛ یک مقداری اغماض بکنند اگر گاهی می‌بینند که ما کندی و تاخیر داریم در برخورد به یک کامنتی، در برخورد با یک مقاله‌ای که برای ما رسیده که آن را منتشر بکنیم یا حتی پاسخ بدهیم.

واقعاً در این‌جا - شما می‌بینید - نیروهای‌مان خیلی کم هستند. یعنی در آمستردام نیروهای ما خیلی محدود هستند و تمام نیروهای ما هم که در جاهای مختلف دنیا هستند، سخت مشغول به کار هستند.

این کارهای ما یک مقدار ضعیف است. من کاملاً قبول دارم. کار بازاریابی‌ ما، کار آگهی کردن ما، کار تبلیغات ما برای خودمان برای کاری که داریم می‌کنیم و سرویس‌هایی که داریم می‌دهیم، ضعیف است و امیدوارم که بتوانیم در کنار تولید، برای خدمات بیشتر به مخاطبان در سال سوم، طراحی و برنامه‌ریزی بهتر داشته باشیم.