«دستگیری شاکی حادثه زنجان، غیرقانونی است»

مریم محمدی

بحث تلاش یکی از مدیران و اساتید دانشگاه زنجان سوء‌استفاده از یک دختر دانشجو، وارد دومین هفته خود شد. این مورد که در دانشگاه‌های دیگر کشور سابقه داشته‌، این‌بار ابعاد بسیار گسترده‌ای یافت و با تحصن چند هزار نفری دانشجویان دانشگاه زنجان، توجه تمامی جامعه و مقامات مسوول را به خود جلب کرد.

در مورد ابعاد گوناگون این مساله با خانم شیرین عبادی، حقوق‌دان، یکی از دانشجویان دانشگاه زنجان و با خانم زینب پیغمبر‌زاده، عضو کمیسیون زنان دفتر تحکیم وحدت که در صدد پیگیری و تحقیق درباره این‌گونه موارد در دانشگاه‌های کشور برآمده‌اند، گفت و گو کردم. شیرین عبادی در مورد خبر دستگیری این دختر دانشجو می‌گوید:

طبق اعلام دادسرای زنجان، دختر دانشجو، دستگیر شده و طبق مصاحبه‌ای که صورت گرفته، به داشتن رابطه نامشروع متهم شده که این مساله بسیار جای تامل دارد. زیرا این دختر اگر رابطه‌ی نامشروعی داشت که عده‌ای را خبر نمی‌کرد که بیایند فیلم‌برداری بکنند و مدرک جرم علیه خودش فراهم بکنند.

بنابراین تا به این‌جا مسلماً مرتکب هیچ‌گونه تخلفی نشده. بنابراین دستگیری این دختر به دلیل داشتن رابطه نامشروع، برخلاف مقررات قانون آیین دادرسی کیفری می‌دانم.

از سویی دیگر یادآور می‌شوم که مقامات قضایی حق ندارند طبق قانون، قبل از محاکمه و اثبات جرم کسی را متهم به ارتکاب عملی بکنند، خصوصاً در این مورد خاص که شاکی را دستگیر کرده‌اند.

خانم عبادی، این مساله را طرح می‌کنند که انتشار آن در ملاء عام غلط بوده یا از نظر حقوقی اشکال داشته. این فیلم روی اینترنت قرار گرفته و همه دیدند. از این بابت شما چگونه برخورد می‌کنید با مساله؟

انتشار این فیلم در ملاء‌عام و قرار دادن آن روی اینترنت، کار درستی نیست. اما این‌که شاکی را دستگیر بکنند که چرا فیلم روی اینترنت رفته، این هم بسیار جای تعجب دارد.

طبیعی بوده که این خانم دوربین فیلم‌برداری دستش نبوده؛ پس بنابراین ایشان فیلم‌برداری نکرده‌ و ثابت هم نشده که چه کسی مرتکب این عمل خلاف شده و این فیلم را روی اینترنت گذاشته است. بنابراین سوال من این است که علت دستگیری شاکی پرونده چیست؟

شیرین عبادی

خانم عبادی، آیا بدون دستگیری هم ‌می‌توانستند تحقیقات را کامل کنند‌؟

بله، قانون آیین دادسری کیفری می‌گوید وقتی کسی شاکی است از او تحقیق می‌کنند،‌ دلایل را می‌خواهند یا اگر کسی متهم است از او اول سوال می‌کنند، دلایل اتهام را می‌گویند، اجازه دفاع به او می‌دهند و اگر دفاع کافی نبود، آن وقت دستور دستگیری او را می‌دهند.

من نمی‌دانم چه چیزی باعث شده که در ‌پرونده‌ای به این حساسی، بخواهند شاکی را دستگیر بکنند. اگر مدعی هستند که این دختر، فیلم را پخش کرده در آن صورت دادستان مکلف است دلایل اتهام را به متهم اعلام بکند‌،‌ دفاع او را بشنود و بعد برای آزادی او تصمیم بگیرد‌، مثلا کفیلی بگیرد، وثیقه‌ای بگیرد و او را آزاد بکند تا دادگاه راجع به او اتخاذ تصمیم بکند.

نه این‌که فوراً او را دستگیر بکنند و بگویند اتهام تو، رابطه نامشروع است. اگر رابطه نامشروع با آن فرد داشت، علیه خودش مدارک جمع نمی‌کرد.

به عنوان کانون مدافعان حقوق بشر، آیا شما می‌توانید دخالتی در این قضیه داشته باشید یا خیر؟

در صورتی‌که خانواده این دختر به کانون مدافعان حقوق بشر مراجعه بکنند و درخواست وکیل بکنند، ما این درخواست را قبول می‌کنیم. اضافه می‌کنم من توجه مقامات قضایی را به این‌گونه اعمال خارج از قانون جلب می‌کنم و می‌گویم که بهترین شیوه نظم در اجتماع و اجرای عدالت، این است که به قوانینی که وجود دارد همگی گردن بنهیم.

متاسفانه در این کشور، عده‌ای خود را فراتر از قانون می‌دانند و تصور می‌کنند که قانون مجازات یا قانون آیین دادرسی کیفری، فقط اختیارات به آن‌ها داده که هرکاری بخواهند بکنند.

زینب پیغمبرزاده، عضو کمیسیون زنان دفتر تحکیم به مواردی از این دست که پیش از این اتفاق افتاده است، اشاره می‌کند:

این موارد که ما از آن‌ها اطلاع داریم تنها تعداد جزیی از این موارد است. تعداد زیادی از این اتفاقات در دانشگاه‌های مختلف هر روز و هر روز دارند تکرار می‌شوند، بدون این‌که کسی از آن‌ها اطلاعی پیدا کند.

دو سال پیش یک اتفاقی در خوابگاه دانشجویان دانشگاه علامه افتاد که یکی از مسوولین حراست با همکاری مسوولین خوابگاه، از دختران دانشجو می‌خواهد که به رابطه اجباری جنسی تن بدهند، در غیر این صورت آن‌ها را تحت فشار ‌می‌گذاشت که به خانواده‌های‌شان اطلاع می‌دهد و از دانشگاه اخراج‌شان می‌کند؛ و حتی نصف‌شب می‌آمد دنبال این دختران و آن‌ها را می‌برد...

کانون دانشگاه علامه این قضیه را آن زمان پیگیری کرد، دو تا از دانشجوها حتی به آقای دادخواه شهادت‌های محضری دادند ‌‌و از ایشان خواستند که به عنوان وکیل پیگیری کنند. ولی از آن‌جایی که ما به سه تا شهادت نیاز داشتیم، نتوانستیم کاری از پیش ببریم.

زینب پیغمبرزاده

مورد دیگر، سال گذشته ما واقعه کرمانشاه را هم داشتیم که خود نهادهای امنیتی اصلاً آن را کشف کردند. یکی از مسوولین حراست این دانشگاه، همراه یکی از دخترها بازداشت شد و بعداً معلوم شد که مسوول حراست این دختر را تحت فشار قرار داده بود که رابطه‌اش را با یکی از پسرهای دانشجو افشا می‌کند، اخراجش می‌کند، به خانواده‌اش اطلاع می‌دهد و این دختر هم در آن شرایط به عنوان یک دختر کرد که دارد در یک شهر کوچک زندگی می‌کند و از طرف خانواده‌اش مسلماً خیلی تحت فشار قرار می‌گرفت؛ مجبور شده بود به این رابطه تن بدهد.

در این مورد هم گفتند که پیگیری می‌شود، گفتند که مسوول حراست بازداشت شده، ولی ظاهراً هیچ پیگیری نشد و تنها اتفاقی که افتاد این بود که آن دختر انصراف داد و برای همیشه از آن دانشگاه رفت. حالا این‌که چه مشکلات خانوادگی برای او پیش آمده، خودش مهم است.

واقعه دیگری که اتفاق افتاد در دانشگاه سهند تبریز بود که سه تا از دخترهای دانشجو اعلام کردند که از سوی مسوولان مختلف دانشگاه، حراست دانشگاه، کارمندان دانشگاه و یکی از مدیران دانشگاه، برای رابطه جنسی تحت فشار قرار گرفتند.

این قضیه هم تحصن چند روزه‌ای را در دانشگاه سهند تبریز در پی داشت که بیانیه‌های مختلفی هم برای آن صادر شد و باز هم به دانشجوها قول پیگیری دادند ولی عملاً هیچ اتفاقی نیفتاد.

بعد از ماجرای دانشگاه زنجان، کمیسیون زنان دفتر تحکیم به فکر پیگیری این مسایل در دانشگاه‌ها افتاد یا قبل از آن شروع کرده بودید؟

این اتفاق در دو سال اخیر که کمیسیون زنان دفتر تحکیم فعالیت می‌کند، خیلی مورد توجه ما بوده است. خب، چون یکی از اولیه‌ترین خواسته‌های هر انسانی همین امنیت است، امنیتی که در فضای دانشگاه مدام دارد به مخاطره می‌افتد.

ما درقضیه کرمانشاه و بعد سهند تبریز بیانیه‌های مختلفی دادیم. قضیه دانشگاه علامه که قبل از به‌وجود آمدن کمیسیون بود. ولی ما الان قصد داریم که به‌صورت جدی این قضیه را پیگیری کنیم. نامه سرگشاده‌ای هم که برای وزیر علوم نوشتیم، در همین راستا‌ست.

ما از هر اهرمی که لازم باشد، استفاده می‌کنیم. حالا چه تحصن باشد، چه تجمع لازم باشد. یعنی ما اجازه نمی‌دهیم دیگر این اتفاق در این فضا مدام تکرار بشود و باید این قضیه یک‌جایی برای همیشه تمام بشود و دانشگاه زنجان هم مسلماً اجازه نمی‌دهد که دانشجوهای این دانشگاه، همچنان در زندان باقی بمانند. این هفته ما باید منتظر فعالیت‌های زیادی از جنبش دانشجویی باشیم که مسلماً باعث می شود فضا به نفع جنبش دانشجویی تغییر کند.

یکی از دانشجویان دانشگاه زنجان از پیگیری وضعیت دختر دانشجوی دستگیر شده می‌گوید:

ایشان دو سه روز اول جریان، همراه پدرشان تحت نظر بودند، بازداشت نبودند و تحت نظر بودند.

چرا با پدرشان؟ خانواده‌شان ساکن زنجان هستند؟

نه. از جای دیگری بودند. مراجعه کردند این‌جا، ولی بعد از آن خبر رسید که بازداشت شده‌اند. دادستان زنجان این‌جوری گفت که دختر در بازداشت است. ما پیگیری‌هایی که کردیم گفتند که از نظر سلامتی هیچ مشکلی برای ایشان وجو‌د ندارد و در سلامت کامل به‌سر می‌برند و پرونده، دارد مراحل قانونی‌اش را طی می‌کند، برای این‌که‌ بپرسند که شرح ماوقع چه بوده و چند روزی قبل از قضیه و چند روز بعد از قضیه، چه مسایلی پیش آمده است.