«رشد اقتصادی کشور، مدیون افزایش قیمت نفت است»

مریم محمدی

مسأله‌ی کاهش یا افزایش بهای نفت به طور کلی یکی از مهم‌ترین مباحث مطرح در اقتصاد کشورهای تولیدکننده و مصرف‌کننده‌ی نفت و کلاً اقتصاد جهانی بوده و هست. در شرایط فعلی جهانی بر بستر مشکلات حاد سیاسی و اقتصادی، کشورهای تولیدکننده‌ی نفت و از جمله کشور ما، با مشکل افزایش بهای نفت روبه‌رو هستند.

از آقای زمانی می‌پرسم در مسأله‌ی افزایش و کاهش بهای نفت، چرا گاهی صف کشورهای تولید‌کننده و مصرف‌کننده به هم می‌ریزد؟ به این معنا که کشور تولیدکننده‌ی نفت خواهان افزایش تولید خود و در نتیجه کاهش بهای نفت می‌شود؟

قیمت هر بشکه نفت از کمتر از ۲۰ دلار در سال ۲۰۰۲ به حدود ۱۴۰ دلار در میانه سال ۲۰۰۸ رسیده است (نسخه بزرگ‌تر نمودار)

واقعیت این است که برای تولیدکنندگان نفت، یک بازار آرام خیلی بهتر از بازار متشنج است. اگر قیمت خیلی بالا باشد، مثلا در یک سال، شش ماه بالا باشد و بعد شش ماه دیگر یک‌دفعه افت کند، این نوسانات به نفع تولیدکنندگان نفت نیست. یک بازار آرامی که قیمت در آن متعادل باشد، خیلی بهتر است.

آیا این را فقط به این علت می‌گویید که کشورهای تولیدکننده‌ی نفت، در واقع واردکننده‌ی مصنوعات نفتی هستند؟

نه. ببینید، اگر قیمت نفت بیش از حد بالا برود، در اقتصاد جهانی رکود به وجود می‌آورد و این رکود به وجود آمده، به نفع کشورهای تولیدکننده‌ی نفت هم نیست.

علاوه بر این، وقتی قیمت نفت خیلی بالا برود، باعث تورم می‌شود و این تورم، به کشورهای تولیدکننده‌ی نفت هم منتقل می‌شود؛ چون آن‌ها هم از کشورهای صنعتی کالاهای صنعتی می‌خرند.

علاوه بر این، رکود اقتصادی در دوره‌های بعد موجب می‌شود تقاضای کشورهای صنعتی برای نفت پایین بیاید و این باز دوباره به زیان تولیدکنندگان نفت است.

با توجه به این مسایل، بالا بودن فعلی قیمت چه دلایلی دارد؟ مهم‌ترین دلایلش چه هستند؟

در شرایط فعلی، بالا بودن قیمت نفت، چهار دلیل اصلی دارد. یک، بالا بودن تقاضا به خاطر رشد اقتصادی خیلی شدید در کشورهایی مثل چین و هندوستان است. عامل دوم عامل تشنج سیاسی، به خصوص در منطقه‌ی خاورمیانه است که موجب تشنج در بازار و ناآرامی می‌شود. عامل سوم سوداگری در بازار است که هر موقع تقاضا بالا باشد و عامل سیاسی هم بازار را متشنج کند، یک سری از این فرصت استفاده می‌کنند و به سوداگری می‌پردازند.

این قسمت مربوط به دولت‌ها می‌شود یا واسطه‌ها؟

نه؛ واسطه‌ها هستند. در بازار واسطه‌ها هستند؛ شرکت‌های بزرگ و معتبر هستند؛ شرکتهای مالی که در بازار بورس خرید و فروش می‌کنند. هر وقت بازار متشنج باشد، چه به لحاظ این که سطح تولید بالاست و یا به خاطر عوامل سیاسی، از این تشنج برای سوداگری و سودهای کوتاه‌مدت سوء استفاده می‌کنند.

عامل چهارم هم که باید بدان توجه داشته باشیم، پایین بودن قیمت دلار است. هر وقت قیمت دلار پایین بیاید، در واقع قدرت خرید کشورهای تولیدکننده‌ی نفت افت می‌کند و برای خنثی کردن این افت قدرت خرید، کشورهای تولیدکننده‌ی نفت قیمت نفت را بالا می‌برند.

عربستان صعودی قصد دارد تولیدش را نیم میلیون بشکه در روز افزایش دهد

اگر افزایش بهای نفت تحت تأثیر قانون‌مندی‌های بازار انجام گرفته باشد، یعنی به طور مصنوعی و به خاطر خنثی کردن مشکلات سیاسی یا اقتصادی ساخته نشده باشد، در این صورت سود حاصل از این افزایش بها نصیب کدام طرف‌ها می‌شود؟

یکی تولیدکنندگان و صادرکنندگان نفت‌اند. علاوه بر این در کشورهای صنعتی، شرکت‌های نفتی هم سودهای خیلی کلانی از این بابت می‌ببرند. خیلی از آن‌ها در تولید نفت دست‌اندرکار هستند؛ در کار امور پالایش و غیره هستند و همان طور که شما الان می‌بینید، افزایش زیاد قیمت نفت به سود آن‌ها هم هست. مثلاً کمپانی‌های «بریتیش پترولیوم» یا «شل» یا اکثر این کمپانی‌های نفتی، در سال گذشته سودهای بسیار کلانی را دفاترشان نشان می‌دهد.

همین طور کسانی که در بازار بورس نفت می‌توانند از این فرصت‌ها، از این ناآرامی و تشنج بازار استفاده کنند، آن‌ها هم سودهای خیلی زیادی می‌برند که شاهدش هستیم و می‌بینیم که بعضی از این بنگاه‌های مالی در بازار بورس نفت چه سودهای کلانی به دست آوردند.

زیان‌های افزایش بهای نفت متوجه کدام قسمت‌هاست؟

زیانش هم تنها متعلق به کشورهای صنعتی و مردم عادی نیست، بلکه به بسیاری از کشورهای فقیر هم که نیازمند واردات نفت هستند، فشار اقتصادی خیلی زیادی می‌آید.

حالا در این مقطع، به نظر شما حل بحران نفت به کدام سمت می‌رود؟ چه راه‌هایی وجود دارد و آیا مؤثر هستند؟

حالا در چنین مقطعی آمریکا دارد تلاش‌هایی می‌کند که قیمت دلار را کمی تقویت کند. اگر این تلاش‌ها موفقیت‌آمیز باشد، کمک می‌کند. علاوه بر این، الان عربستان سعودی دارد تلاش می‌کند که یک مقدار سطح تولید را بالا ببرد. این افزایش سطح تولید، آن حرکت‌های سوداگری را کمی آرام می‌کند و کار سوداگران را مشکل می‌کند؛ در نتیجه کمک می‌کند.

مهم این است که چه قدر تولید بالا برود و چه قدر آمریکا بتواند کمک کند که قیمت دلار تقویت بشود و همین طور به لحاظ پارامترهای سیاسی چه اقداماتی انجام بدهند که جلوی تشنج‌های سیاسی را بگیرند.

در مجموع، همه‌ی این اقدام‌ها مؤثر است. این که چه قدر نتیجه خواهد داد، بستگی به اندازه‌ و قدرت و توانایی این اقدامات دارد.

آرش حسن‌نیا، روزنامه‌نگار اقتصادی

از آقای آرش حسن‌نیا، کارشناس و روزنامه‌نگار اقتصادی در تهران می‌پرسم که برخورد مقامات ایرانی با اعلام تصمیم عربستان سعودی برای افزایش تولید خود چیست؟

تا جایی که من اطلاع دارم، مسئولان وزارت نفت و مجریان نفتی به صراحت مخالفت خودشان را نسبت به این تصمیم عربستان اعلام کرده‌اند و از مجموعه‌ی اظهار نظرها و تلا‌ش‌هایی که ایران و هر کشور دیگر عضو اوپک در یکی دو ماه گذشته انجام داده‌اند، به نظر می‌رسد ایران و هم‌پیمانان دیگر ایران در اوپک مثل کشور ونزوئلا، علاقه‌ی چندانی به افزایش تولید ندارند و شاید این طور فکر می‌کنند که بالا ماندن قیمت نفت در بازارهای جهانی، در مجموع به نفع اقتصاد کشورشان است.

از نظر قوانین و آیین‌نامه‌ی اوپک، آیا کشورها می‌توانند رأساً خودشان کاهش یا افزایش تولید داشته باشند؟

در سال‌های گذشته که هم‌گرایی در سازمان اوپک کمتر از این هم‌گرایی‌ای بود که در سال‌های اخیر سراغ داشتیم، معمولاً کشورهای عضو اوپک چندان پای‌بند سهمیه‌های تعیین‌شده برای خودشان نبودند که همین مسأله، باعث خروج چند کشور از اوپک شد.

اما فکر می‌کنم که این اعلام رسمی افزایش تولید، در حالی که اوپک هنوز سقف تولید خودش را افزایش نداده و سهمیه‌ها را نیز تغییر نداده است، در نوع خودش می‌تواند کم‌نظیر باشد. چون موارد قبلی بیشتر تخطی و تخلفی بود که کشورها ناگفته و اعلام‌نشده از میزان سهمیه‌های خودشان انجام می‌دادند. اما این بار عربستان پیش از این که این کار را انجام بدهد، آن را اعلام کرده و ظاهراً خیلی روی آثار روانی این تصمیم حساب باز کرده است.

ولی این سؤال وجود دارد که ایران به عنوان یک واردکننده‌ی بزرگ کالاهای کشورهای صنعتی، با فروش گران نفت، از آن سو کالاهای زیادی را به قیمت گران‌تر وارد بازار می‌کند. آیا این به سود ایران است؟ اگر نیست، دلیلش برای مخالفت با کاهش قیمت نفت چه می‌تواند باشد؟

من فکر می‌کنم نگاهی که ایران به بازار نفت دارد، نگاهی که به افزایش قیمت نفت در ماه‌های اخیر دارد، بیشتر یک نگاه سیاسی است؛ نگاهی بازدارنده در چالش‌هایی است که ایران با جامعه‌‌ی جهانی با آن‌ها روبه‌روست.

همین امروز هم رشد اقتصادی در کشور وجود دارد، رشدی بین پنج تا شش درصد که حتی سازمان‌های بین‌المللی هم به آن اذعان می‌کنند، این رشد، مدیون همین افزایش قیمت نفت و این رشد بخش نفت در اقتصاد است. در واقع باید آن را نوعی عامل «برون‌زا» در اقتصاد ایران در نظر گرفت؛ و نه یک عامل «درون‌زا» و ساختاری در داخل اقتصاد کشور.

آیا افزایش تولید عربستان سعودی بر کاهش قیمت نفت، تأثیری هم دارد؟

افزایش سقف تولید عربستان هم کمکی به کاهش قیمت‌ها نمی‌کند. چون بر اساس تحلیل‌های بسیار زیادی که کارشناسان جهانی ارائه کرده‌اند، بازار نفت و افزایش قیمت نفت، کمتر دلیل کمبود عرضه را در پشت خود دارد. ظاهراً دلایل ساختاری بازار و کاهش ارزش دلار، ازجمله عوامل مهم‌تر برای این افزایش قیمت‌ نفت هستند.