«‫یا باید مجیز بگویی یا اوین بروی»

ماه‌منیر رحیمی

رادیو زمانه به یک «رادیو وبلاگ» شناخته شده؛ برای همین هم هست که در برنامه‌ی «کوچ روزنامه‌نگار» اولویت را دادیم به چند نفر در دسترس که به استناد نوشته‌هایشان در وبلاگ یا سایت‌های اینترنتی بازداشت شده بودند. یا به دلایل مشابه سیاسی از کشور کوچ کردند. تا این‌جا با سه مرد گفت‌وگو کردیم و حالا نوبتی هم باشد، می‌خواهم با روزنامه‌نگارهای مهاجری صحبت کنم که اولا زن باشند و ثانیا کارشان در حوزه‌ی سیاسی نباشد.

گفتنی است که نسیم محمدی در «جشنواره‌ی نفت و رسانه» که در تهران برگزار شده بود، دو سال پیاپی 84 و 85 مقام نخست را در حوزه‌ی نفت کسب کرد. با همه‌ی این احوال، نسیم الان در کشور آلمان است. چرا؟

خب، طبیعتا وقتی شرایط سیاسی هر کشوری تغییر می‌کند، مستقیم تأثیر خودش را روی زندگی مردم می‌گذارد، به خصوص قشر روزنامه‌نگار که مستقیم با دولت در ارتباط هستند، به دلیل چاپ مطالب مختلف در زمینه‌های مختلف. بعد از تغییر دولت، فضای سیاسی کشورهم تغییر کرد و خیلی از روزنامه‌ها توقیف شدند. البته، این به این معنی نیست که شرایط قبل از این به این شکل نبوده، منتها، بعد از دولت نهم، این قضیه تشدید شد و توقیف روزنامه‌ها، روز به روز افزایش پیدا کرد.

مصداق این قضیه، شرایط خود من در ایران بود که به واسطه‌ی چاپ دو تا مطلب، با آقایان سیاست‌مدار درگیر شدم و این قضیه موجب شد که به اجبار محیط زندگی‌ام را ترک کنم.

نسیم محمدی

اما نسیم در خارج از ایران هنوز احساس راحتی ندارد. انگار فقط شکل سختی‌های او عوض شده است.

برای ما ایرانی‌ها که از طبع گرمی برخورداریم، سخت است که با فرهنگ این‌جا، با شرایط این‌جا، بتوانیم سازگار شویم. این‌جا برای کسی مهم نیست که تو در چه جایگاهی قرار داری و قبل از مهاجرت در کشور خودت، از چه جایگاهی برخوردار بودی. مورد دیگری که خیلی من را این‌جا آزار می‌دهد، بلاتکلیفی، متاسفانه شرایط خیلی جالبی نیست.

این روزنامه‌نگار مهاجر حتی اگر با مسائل اجتماعی هم کنار بیاید، از اساس، گویا وضع اقامتش همچنان تثبیت نشده.

هر چند که برای این قضیه، خیلی تلاش کردم، اما هنوز نتوانسته‌ام در زمینه‌ی اقامتم، با دولت آلمان به نتیجه‌ی روشنی برسم.

امکان درس خواندن داری، نسیم؟

نه متاسفانه. هنوز باید صبر کنم تا شرایط اقامتم مشخص بشود، بعد از آن اجازه‌ی ادامه‌ی تحصیل دارم.

کار چطور؟

در زمینه‌ی شغلی هم همین‌طور است، یعنی تا شرایط اقامتی مشخصی نداشته باشیم، اجازه‌ی کار نداریم. اما من به هر حال به خاطر این‌که هشت سال در مطبوعات فعالیت کردم، نمی‌توانم این عادتم را کنار بگذارم. به‌صورت جسته و گریخته با رسانه‌های فارسی زبان این‌جا، فعالیت می‌کنم.

ولی چرا نسیم محمدی هم مثل خیلی‌های دیگر، هنوز اصرار دارد که «روزنامه‌نگار» بماند؟ آیا روزنامه‌نگاری، سوای علایق شخصی، سهمی در سرنوشت کشورهم دارد؟ نسیم علاوه بر پاسخ مثبت به این سئوالم، باز هم از نا‌امنی می‌گوید:

در مقاطع مختلف، روزنامه‌نگارها، تأثیرگذار بودند به عنوان مثال همان قراردادی که به موجب آن، قرار بود گاز ایران به قیمت فوق‌العاده ارزانی به کشور امارات فروخته بشود که با موضع گیری خبرنگاران، ظاهرا کنسل شد. اما البته این را هم باید اضافه کنم که سیاست‌مدارها همیشه به روزنامه‌نگارها به عنوان یک ابزار نگاه می‌کردند. در ایران یک روزنامه‌نگار، یا باید مجیزگوی دولت باشد و یا به دلیل نقد و صراحتی که در کلامش دارد، باید به اوین برود.

می‌پرسم، اگر ناامنی سیاسی را در ایران کنار بگذاریم، آیا مسأله‌ی اجتماعی بوده که باعث شده او و امثال او نتوانند در ایران روزنامه‌نگاری را ادامه بدهند؟

همیشه مسائل اقتصادی بر مسائل فرهنگی، ارجحیت داشته و همواره آن را تحت تأثیر قرار داده است. موضوع دیگری که باید آن را مورد توجه قرار داد، فاصله‌ی زیادی است که بین مردم و روزنامه‌نگاران به‌وجود آمده و یک دیوار عدم اعتماد. یک، به دلیل مسائل اقتصادی و دیگری به دلیل رسانه‌هایی مانند رادیو و تلویزیون است که هم‌سو با دولت حرکت می‌کنند. از طرف دیگر رسانه‌ی ملی مثل تلویزیون که یک ابزار رسانه‌ای برای دولت محسوب می‌شود، به دلیل فضاسازی که علیه روزنامه‌نگارها و روزنامه‌های مستقل ایجاد کرده به این عدم اعتماد مردم دامن زده است.

نسیم اما دلش، پر تر از این‌ها است و دوباره برمی‌گردد به اجبارش در ترک میهن و حتی همسرش.

به هر حال مجبور شدم که تنها از کشور کوچ کنم و خانواده‌ام را ترک کنم. یک سال است که از خانواده‌ام دور هستم و هنوز نتوانسته‌ام شرایطی را فراهم کنم که آن‌ها را پیش خودم بیاورم یا دوباره بتوانم ببینم‌شان. متأسفانه، این موضوع خیلی برای من آزار دهنده است.

هنوز کمی از 15 دقیقه‌ی من، باقی مانده است. پس یک سر هم به خود ایران می‌زنم. شوهر نسیم روی خط است. محمدرضا لطفی که علاوه بر وبلاگ خودش، در سایت‌های دیگر اینترنتی نیز مقاله می‌نویسد؛ از جمله در سایت زمانه.

در زندگی شخصی او هم، به عنوان یک نمونه‌ی دیگر از «اثر رویدادهای سیاسی تاریخ معاصر ایران بر سرنوشت فرد»، بسیار دیده می‌شود. مثل زندان کشیدن، که این‌جا من فرصت پرداختن به آن را ندارم. ولی ای کاش یک روزی امکان پیدا کنیم که قصه‌ی همه‌ی روزنامه‌نگارها را دوجانبه در تاریخ ایران ثبت کنیم.

حالا خلاصه درست است که محمد رضا، مهاجر نیست ولی داغ این مهاجرت، دامن او را هم گرفته است. لااقل ماها که درد دوری از عزیزی را چشیدیم، شاید یک لحظه بتوانیم درک کنیم، هر شب تا خود صبح به خود پیچیدن، یعنی چه؟ یعنی کی دوباره می‌بینمش؟ آیا ممکن است؟ اندوه محمدرضا اما از این هم عمیق‌تر است.

محمدرضا لطفی

شرایط از وقتی خیلی دشوار می‌شود که باورهایت را نسبت به حداقل‌های زندگی هم از دست بدهید و به همه چیز شک کنی.

به چه چیزی شک کنی؟

به انسان. به خودم. به همه‌ی باورهایم. برای این‌که یک روزی شاید حاضر بودم جان خود را برای آن‌ها بدهم ولی امروز در نقطه‌ای ایستادم که مرز بین خوبی و بدی، زشتی و زیبایی... را نمی‌دانم. نمی‌توانم تشخیص بدهم. چیزی که به وضوح مشخص است، این است که ظاهرا ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که مرزبندی‌ها و تقسیم بندی‌ها، تعیین کننده‌ی سطح روابط انسانی است و خب قاعدتا اگر کلام و اندیشه‌ات، به رنگ و شکل معیارهای از پیش تعیین شده نباشد؛ طرد شده‌ای.

از طرف اشخاص فکر می‌کنی طرد شدی یا محیط؟

به نوعی هر دو. خب فرض کن شما در جامعه‌ای زندگی می‌کنی که با یک‌سری باورها و اعتقادات خاص، مسائل اطراف خود را می‌سنجد، آن وقت قاعدتا با خیلی از مسائل دچار مشکل می‌شوید. تعریف‌های شما با بقیه، سازگاری ندارد. عملکردت هم همین‌طور. از نگاه به زن تا هر چیز دیگری که عدم تطبیق پذیری با آن، امنیت‌ا‌ت را دچار خدشه می‌کند.

به زن اشاره کردید. از نگاه‌ت به این موضوع بگو.

از کجا بگویم، ماه‌منیر جان؛ یک مثنوی است.

یکی از آن‌ها که برایت مهم‌تر است یا الان در ذهنت برجسته شده، بگو؛ حتی از دلتنگی‌هایت اگر می‌خواهی.

تاریخ ما نسبت به زن ایرانی، بی‌مهری کرده. حتی تاریخ باستان که ظاهرا از کتیبه‌ها، به آن استناد می‌کنند که زن ایرانی، جایگاه و مقام خاصی را داشته، اما مثلا در نقش‌های تخت جمشید که نگاه می‌کنید، می‌بینید که هیچ اثری از مادینگی وجود ندارد. هر چه هست، نرینگی است و تنها نقش یک زن، روی میخ چرخ یک گاری حک شده است. کمتر نقشی از ایزد بانو آناهیتا هم در کنده‌کاری‌ها و مجسمه‌های ایرانی‌می‌بینیم.

طبیعتا، من از باورهای خودم تبعیت می‌کنم. چیزی که مربوط به زندگی شخصی‌ام می‌شود. همسر من قبل از این‌که به من تعلق داشته باشد، یک انسان آزاد هست؛ بدون در نظر گرفتن همه‌ی محدودیت‌هایی که جامعه‌ی من برای او ساخته است.

این مشکلی که می‌گویی، ربطی به اسم وبلاگت هم دارد، «سیاه خانه»؟

بله. منتها این اسم، بخشی از شعر زنده‌یاد شاملو گرفته شده و خب طبیعتا بخشی از مطالب آن بیشتر دربرگیرنده‌ی دغدغه‌های ذهنی است که دچار آن هستیم.

من را یاد فیلم «خانه سیاه هست» فروغ فرخزاد هم می‌اندازد. خب، محمد رضا، در آخر صحبت‌مان، حرفی داری برای آن‌هایی که به اصطلاح «آن‌طرف آب» هستند؛ برای روزنامه‌نگاران کوچ کرده یا به قول نیک‌آهنگ، برای «طوطی‌های هند». یا برای سازمان‌های دفاع از حقوق بشر؟

نمی‌دانم. شاید تعاریف تغییر کرده و من و امثال من، الان درحیطه‌ی مرزبندی «بشریت» جا نمی‌گیریم و مستحق تحمل هر نوع فشار و شرایطی هستیم تا سرنوشت‌مان به یک مرثیه ختم بشود. امیدوارم که یک مقدار واقع‌بینانه‌تر به مسائل نگاه کنند و حداقل یک سازمان بدون مرز دفاع از حقوق بشر، خودش دچار مرزبندی‌های دست نیافتنی و غیر قابل باور نشود.

ماه‌منیر جان، حقیقتا، صحبت کردن در مورد این قضیه برای من یک مقداری دشوار است، چون دارم کم کم به این باور می‌رسم که سازمانی که اسم بردید، بیشتر مرثیه‌خوان شده‌ است. منتظر هستند تا یک فاجعه رخ بدهد، بعد تازه بشوند، نوش‌داروی بعد مرگ سهراب.

پس نوشت:
چیزی که بسیار مشتاقم تا بدانم، کشف ریشه‌های خشمی است که خود را در پس بعضی از کامنت‌های تک صدای مربوط به این مصاحبه، پنهان کرده. خشمی که گاه به چنان نفرت دهشت انگیزی مبدل شده که حاضر است به هر ترفند و دستاویزی حریم و حرمت دیگری را آنچنان لجن مال کند که دیگر هیچ اثری از انصاف باقی نماند. به راستی این همه هیاهو برای چیست؟ دفاع از حق و حقوق پامال شده‌ی روزنامه نگارانی سیاست - مدار یا طغیان سرکش سیاست – مدارانی روزنامه نگار؟ آيا دعوا با من ِ نسیم محمدی است یا مصاحبه با روزنامه نگاری اقتصادی؟ در پس اين سریال‌های دنباله‌دار، قرار است مواضع کدام دشمن خیالی با خاک یکسان شود و حیثیت کدام روزنامه نگار، لکه دار؟ در روزگار غریبی که اشاره ای گذرا به دلتنگی ها را هم جرم تلقی کرده و دال بر تحقیر شدن می پندارد، آیا اصلا گوشی هم برای شنیدن هست تا لزومی به پاسخ گفتن باشد؟ یا تنها تلی از نفرت و حسادتی دیرینه تا ناکجا آباد هیاهو قد علم کرده و هر بار در چهره ای تازه سرباز می زند که با هیچ دعا و دخیلی به شفا نمی رسد؟

درست است دوست عزیز، من هم تصدیق می کنم که بخشی از جامعه روزنامه نگاری و مطبوعاتی ایران آنقدر کوچک است که نه تنها خبری از گوشش پنهان نمی ماند بلکه خودش خبر ساز است هوچی گری می کند راست و دروغ می بافد انگ می زند ناسزا می گوید و خود را مجاز می داند زبان حقیقت باشد و تاثیر گذاری و بی کفایتی و تلاشگر‌ی و منفعلی و بدنامی و خوش نامی دیگری را محک بزند و فتوا صادر کند.

من هم با شما موافقم. شاید بهتر بود خانم رحیمی قبل از مصاحبه با بنده، با بچه های خبرنگار اقتصادی در ایران تماس می گرفت و یا تحقیقی اینترپلی انجام میداد تا صدق و کذب روزنامه نگاری یا پورسانت و آگهی بگیری نسیم محمدی هویدا می شد. و یا شاید هم بخشی از دلایل کوچ‌ش از وطن. چرا كه نسیم محمدی شناسنامه دارد حتی به اندازه‌ی فرصت کوتاه این مصاحبه. نام و نشانه‌اش معلوم است و سوابق حرفه ای اش مبسوط. .فقط ای کاش شما هم جسارتش را داشتید تا با شناسنامه ات حرف بزنی و پشت نام‌هایی نامانوس پنهان نشوی؟ بخصوص وقتی که اینگونه مردانه! به میدان آمدی و با شعفی ناسنجیدنی دست به افشاگری می زنی. تا اینجور وقت ها کسی به خودش نگوید که خدا پدر آقای «کیهان» را بیامرزد که دست کم از روبرو تیغ می کشد.

دوست عزیز، خدا قوت، لااقل یک بار متن مصاحبه را مرور می کردی تا اشکالات وارده ات شبیه همان اطلاعات غلطی نباشد که با این ایمان عیسوی زحمت تبلیغش را کشیده ای.

1- هر چند که کوچ من ِ نوعی هم، جدا از تاثیر شرایط حاکم بر فضای کشور و تبعات آن نیست که البته نیاز به هیچ اثباتی ندارد و خوشی هم زیر دلم را نزده بود تا از عزیزانم دور شوم. اما در متن مصاحبه، بنده به هیچ عنوان ادعا نکردم که به نوشتن هرگونه مطلب سیاسی و یا مشکل و فعالیت سیاسی مفتخر شده و داعیه اش را دارم. شما که انقدر موشکافانه و محققانه طالب بازگویی حقیقت هستید، طبق کدام سند و گفته از متن مصاحبه به این نتیجه رسیده اید كه: «دچار مشکل سیاسی شده ام ، برای حکومت خطرناک هستم و از ترس جانم کوچ کرده ام؟‌» به فرض که همه‌ی اینها درست. شما از کجای این مصاحبه به این نتیجه رسیده ای؟

اساسا حیطه‌ی فعالیت حرفه ای بنده در حوزه سیاست نیست اما مطالب و گزارشات اقتصادی نیز آنقدر ها که شما تصور می کنی بی بو و خاصیت نیست. برای نمونه نگاهی به گزارشات نوشته شده در همین سایت رادیو زمانه بیندازید تا هم ارزیابی دقیق تری از کار و سیاق نوشتاری من داشته باشید و هم شاید متقاعد شوید که حداقل اینبار مدیر محترم رادیو زمانه نه تنها استاد بنده در دانشگاه نبوده بلکه به هیچ سفارشی بهایی نداده و ملاک همکاری با هر روزنامه نگاری را تنها به توانمندی های حرفه ای خود روزنامه نگار منوط می داند ولا غیر.

2- درگیری با آقایان سیاست مدار به معنی سیاسی نویسي نیست بلکه همین نوشتن های غیر سیاسی احتمالا به نظر شما بی ارزش، گاه مثلا بهانه به دست مدیر مسئولی ( كه دست بر قضا از رجال مهم سياسي هم هست) و دارو دسته اش می دهد تا به دلایلی مزخرف تر و مبتذل تر از آنچه به فکرتان خطور کند. تحقیرت کنند و به باد کتک بگیرند. کارت به دادگاه بکشد و چون سمبه‌ی پر زوری نداری اصل صورت مسئله هم پاک و واژگون شود و دادگاه ماست مالی و دو سال و نیم عاطل بمانی و دست آخر تنها موفق شوی حق بیمه بیکاریت را نصفه نیمه بگیری نه اینکه حیثیت بر باد رفته ات را احیا کنی. ای کاش شما هم به خبرهای یکی دو روزنامه چپ و راست سالهای قبل نظری می انداختی تا لااقل از شرح ماجرایی وارونه شده همین یک داستان با خبر می شدی باقی پیشکش.

3- در کجای این مصاحبه ادعا شده که جشنواره ی «نفت و رسانه»، یک جشنواره ی سیاسی است که آستین همت بالا زده و به یک منتقد دولت به خاطر نقد و نظرسیاسی اش جایزه داده است آن هم ظاهرا تحت اعمال نفوذ و تاثیر فلان پارتی و هوا دار با نفوذ به ظن شما مجیز گویی که دو بار حاضر شده که تمام موقعیت‌های حرفه ای و دانشگاهی خود را به خطر بیندازد که از سر ارادت، به من یک لا قبا جایزه ای تقدیم کند؟ شاید هم داوران جشنواره آنقدر گیج و بی کفایت بودند که از سر اشتباه دو بار مدال افتخار! را به گردن یک آگهی نویس پورسانت بگیر آویزان کرده اند. هرچند كه بسیار عالی بود تا افتخار شاگردی استاد «سلطانی فر» را داشتم اما متاسفانه نه شاگرد ایشان بودم و نه ایشان چیزی بیشتر از یک همکار ارجمند. اما بسیار جای تعجب است که شما با استناد به کدام منبع کذایی استادی را به مجیز گویی متهم می کنید در حالی که از بیان نام درست و کامل خانوادگی اش هم عاجزید.

4- باید اعتراف کنم که به دانسته‌های الکن من چیزی اضافه شده که مدیون شما هستم و آن اینکه ظاهرا در کنوانسیون‌های بین المللی و عرصه‌ی سخن و اندیشه، از این پس مقرر شده که روزنامه نگار اقتصادی تنها در مورد اقتصاد حرف بزند و شاعران تنها عاشقانه بسرایند و ... هیچ کس حق ندارد در مورد سیاست و شرایط سیاسی جامعه ای که در آن زندگی کرده و حتی دامان عزیزانش را هم به آتش کشیده حرف و حدیثی بگوید چون اصولا «درد اجتماع» سرش نمی شود و این رسالت های خطیر تنها به اهل فن وکارشناس و روزنامه نگار سیاسی محول شده و اصلا انگار نه انگار که همه‌ی ما در یک قفس نفس می کشیم و ظاهرا رنجی که می بریم جنسش با هم فرق می کند مثلا رنج من اقتصادی است و رنج شما لابد اجتماعی و سیاسی.

دوست عزیز مدت مدیدی است که ابزارهای تخریب و انگ زنی کاملا به روز شده و این روشهای قدیمی به جایی نمی رسد. این روزها دایره دانش و آگاهی هر رهگذری آنقدر گسترده هست که تشخیص دهد که اولا مفهوم «یک گام به عقب و دو گام به جلو» چیست و در ضمن چه کسی نقد می کند و چه کسی با ابزارهای لنگ و الکن سفسطه و هوچی گری، مثلا نقد! می کند. پیشنهاد می کنم در ادامه این سریال دنباله دار اینبار با چهره ی دوستانه تر به دفاع از من برخیزی تا کارگر شود. حتی در شیوه های سنتی تخریب، یک طرفداری دوستانه اما مغرضانه، مفید به فایده تر و کارگر تر است تا شاخ هر غولی را هم بشکند، چه برسد به من، که مادر زاد شاخ نداشته ام تا برای کسی کرکری بخوانم.

در ضمن محترمانه پیشنهاد می کنم که انقدر به پرو پای همسر خسته ام نپیچید و به دنبال این نباشید که بهانه و گزکی دست آقایان بدهید که اگر خدای نکرده دوباره خطری متوجه‌اش بشود، با همه‌ی بضاعت زنانه ام، بی پرده، آسایش مزخرف خیلی‌ها را به طوفان می کشم تا دستتان بیاید که یک کیس غیر واقعی چه واقعیات ناگفته ای در چنته سکوت نهان کرده است.

نسیم محمدی