فرانسه هم به انتخابات رایانه‌ای اعتمادی ندارد

سید‌سراج‌الدین میردامادی

در آستانه برپایی انتخابات هشتمین دوره مجلس شورای اسلامی بحث بر سر انتخابات رایانه‌ای در محافل سیاسی جریان پیدا کرد. این موضوع در ادوار گذشته نیز بین وزارت کشور و شورای نگهبان موجب بحث و جدلهایی شده بود که نهایتاً شورای نگهبان نمی‌پذیرفت و حکایت انتخابات رایانه‌ای بایگانی می‌شد. اما این بار ظاهراً شورای نگهبان پذیرفته که در تهران و چند شهر بزرگ، شمارش آرا بصورت رایانه‌ای برگزار شود. طبعاً این شکل از برگزاری انتخابات، موافقان و مخالفان زیادی هم دارد و هر یک از موافقان و مخالفان نیز استدلال‌هایی برای اثبات مدعای خود دارند.
از احمد سلامتیان، تحلیلگر مسایل سیاسی مقیم پاریس پرسیدم، فرایند اخذ و شمارش آرا در انتخابات پارلمانی در فرانسه به چه شکل است؟

سازماندهی نحوه صندوق رای‌، ریاستش و هدایتش به عهده شهردار یا نمایندگان اوست که متناسب با رای‌دهندگان، در حوزه‌های انتخاباتی مختلف تعدادی صندوق‌ها یا دفاتر صندوقی درست می‌کنند که در هر دفتر‌صندوق حد‌اکثر بین ۸۰۰ تا ۱۰۰۰نفر از کسانی‌ که روی فهرست‌های انتخاب‌کنندگان نام‌نویسی کرده‌اند و دارای کارت انتخاباتی هستند، بتوانند رای بدهند. وظیفه سازماندهی دفتر اخذ رای را در این چارچوب، مسوول انتخابی شهرداری برعهده دارد.

این مسوول انتخابی کمون(شهرداری)، خودش رییس این ارگان نظارتی و اجرایی است و همکارانش برای دفاتر اخذ رای عبارتند از خود رییس که یا شهردار است یا نماینده او، به اضافه دو نفر دستیاری که به معرفی کاندیداها، مشخص می‌شوند. متناسب با اینکه کاندیداهای منفرد یا کاندیداهایی که از لیستهای انتخاباتی می‌آیند، اگر تعدادشان زیاد باشد هر کدام حق دارند یک نفر را معرفی کنند و اگر معرفی کردند آن نماینده شهردار باید ترتیبی بدهد حد‌اکثر نمایندگانِ نامزدهای مختلف بتوانند در جریان اخذ رأی حضور داشته باشند و اگر معلوم شد که تعداد زیاد می‌شود تعدادشان محدود می‌شود. اما هر نامزد انتخاباتی حق دارد علاوه بر آن دستیاری که عضو هیات دبیری صندوق اخذ رای می‌شود یک نفر را هم به عنوان بازرس انتخاب بکند که این بازرس حق دارد در تمام مراحل اخذ رای حضور داشته باشد و بازرسی بکند، اما حق دخالت ندارد. این مجموعه بطور کل می‌شود دبیرخانه صندوق اخذ رأی در فرانسه.

احمد سلامتیان، تحلیلگر مسایل سیاسی مقیم پاریس

اخذ رای هم به این شکل انجام می‌شود: رای‌دهنده وقتی وارد محل اخذ رای شد، در مرحله اول باید ببیند نامش در لیست انتخاباتی رای‌دهندگان هست یا نه؟ با کارت هویت خودش می‌رود اسمش را در لیست پیدا می‌کند و پهلوی اسمش را امضا می‌کند...

بعد از اینکه رای‌دهنده وارد دفتر صندوق می‌شود و نامش را در لیست رای دهندگان پیدا می‌کند روند کار در اخذ رای به چه شکل ادامه پیدا می‌کند؟
بعد از آنکه رای‌دهنده، پهلوی اسمش را در لیست رای‌دهندگان امضا کرد، به او یک کارت انتخاباتی می‌دهند و یا او یک کارت انتخاباتی از دوره‌های قبل دارد که متناسب با هر انتخاباتی یک تمبر کوچکی روی آن می‌چسبانند یا با دستگاهی، چهارگوشه‌ای از آنرا می‌برند که نشان دهنده آن است که این رای‌دهنده در حوزه انتخاباتی حاضر شده است. بدین ترتیب رای دهنده، فهرست انتخاباتی را امضا کرده و کارت انتخاباتی را گرفته است. اما این دلیل نمی‌شود که حتما رای بدهد. ممکن است کسی بیاید این کار را انجام بدهد اما رای ندهد. در این حال اسامی‌ و برنامه‌های تمام کاندیداها روی میزی چیده شده است. رای دهنده می‌رود و متناسب با آن اسامی، نامزدهایی را که ممکن است مدنظرش باشند انتخاب می‌کند. بعد می‌رود به محوطه‌ای که پرده‌ای دور تا دور آن کشیده شده که کسی حق نگاه کردن به اینکه فرد چه کسی را انتخاب می‌کند ندارد، و یک کدام از این اوراق رای را در صندوق می‌اندازد. همیشه در فرانسه رای فردی است.

حتی شهر پاریس بدل شده به بیست و دو حوزه انتخاباتی که هرکسی به یک نفر فقط رای می‌دهد مثل ایران نیست که یک عده‌ای به سی نفر رای بدهند. این سیستم، مشخصه فرانسوی است که می‌گوید نماینده باید کاملاً وکیل رای دهندگان باشد و باید مساوات بین رای‌دهندگان هم رعایت باشد و نمی‌شود یکی به یک نفر و دیگری به سی نفر رای بدهد. باید ارتباطی بین وکیل و موکل بوجود بیاید.

با در نظر گرفتن این مساله، یکی از آن کارت‌ها را که رویش اسم یکی از کاندیداها نوشته شده، بر‌می‌دارد و درون یک پاکتی قرار می‌دهد، از درون آن منطقه‌ای که گفتم دورش پرده کشیده شده است بیرون می‌آید و به جلوی میزی که صندوق بر روی آن قرار دارد می‌رود. صندوق رای در فرانسه به موجب آخرین تغییرات قانونی‌، چهار طرفش باید بصورت پلاستیک شفاف یا شیشه شفاف باشد طوری که تمام افرادی که به دفتر صندوق می‌آیند بتوانند آرای جمع شده را ببینند. بنابراین رای دهنده می‌آید دوباره کارت انتخاباتی اش و کارت هویتش را ارایه می‌کند تا در لیست کنترل شود. وقتی معلوم شد اسمش در لیست انتخاباتی بوده است، طی یک مراسم کاملاً رسمی‌، مثل یک مراسم با شکوه، رای دهنده با پاکتش جلوی صندوق قرار می‌گیرد. رئیس حوزه اخذ رای اعلام می‌کند که ایشان آماده است، بعد فرد رایش را علنا می‌اندازد توی صندوق.

رئیس صندوق معمولاً می‌گوید آقای فلانی اسم و مشخصات و شماره کارت فلان، رای خودش را داد. کار رای دهنده تمام می‌شود و محل صندوق را ترک می‌کند. آرا به این ترتیب جمع می‌شود تا آخرین ساعت اخذ رای. معمولاً در سرتاسر فرانسه رای گیری در یک زمان به پایان می‌رسد. بعد بلافاصله دستیاران صندوق و بازرسان و نماینده شهردار، کمیسیونی تشکیل می‌دهند و از میان خودشان، یک منشی انتخاب می‌کنند. آن منشی موظف می‌شود تعداد آرا را در مقابل بقیه قرائت بکند و مشخص کند چند نفر لیست را امضا کرده‌اند چند نفر کارت الکتورال (کارت انتخابات‌) را گرفته‌اند‌ و چه تعدادی رای، داخل صندوق ریخته شده است و در داخل صندوق چه تعداد رای به نام کاندیداها بوده است. فراموش نکنیم که در فرانسه نتایج شمارش آرای سفید و باطله هم اعلام می‌شود. این نتیجه که بصورت دستی و سنتی قرائت و شمارش می‌شود در یک مراسم کاملاً رسمی در دستور جلسه‌ای نوشته می‌شود. صورتجلسه به امضای کلیه دستیاران و بازرسان و مسوولین شهرداری می‌رسد. اقلام صورتجلسه از طریق رایانه به مرکز کمون‌، مرکز فرمانداری و مرکز استانداری منتقل می‌شود. یعنی فقط شمارش و جمع بندی کردن آرا، رایانه‌ای است. وگرنه سیستم انتخاباتی فرانسه، دستی است.

بسیاری از متخصصین حقوقی انتخابات در فرانسه بر دستی بودن انتخابات سخت اصرار دارند. کل انتخابات، بخصوص دادن رای توسط رای دهنده و قرائت رای او، مستلزم رعایت یک سلسله حقوقی از جمله مساوات رای دهندگان‌، احساس امنیت رای دهندگان‌ و دقت در قرائت آرا مسایل مهمی است که باعث می‌شود سیستم حقوقی فرانسه هنوز به ماشین اعتماد نکند. این بحث تئوریک هنوز در سیستم قانونی فرانسه حل نشده است.

در هر صندوق بین ۵۵۰ تا ۶۰۰ رای ریخته می‌شود و بنابراین با توجه به اینکه از قبل هم نام رای دهنده در فهرست آمده، شمارش آرا یکساعت و نیم تا دو ساعته طول می کشد. به ترتیبی که در اکثر صندوقها، اخذ رای ساعت ۸ شب متوقف می‌شود ساعت ۹و نیم تا ۱۰ شب، نتایج به امضای اعضای سر صندوق رسیده و قابل ارایه به ماشین‌های رایانه‌ای و یا حتی به وزارت کشور و مطبوعات است.

در جمع بندی نهایی آرا در فرمانداری‌ها یا شهرداری‌ها، این شمارش رایانه‌ای چقدر قابل اطمینان است و به چه میزان دارای امنیت است که از دستکاری و تقلب مصون بماند؟
در سیستم نظارتی فرانسه، علاوه بر آنکه عرض کردم نمایندگان کاندیداهای مختلف هستند و نظارت می‌کنند، در هر کمونی که تعداد جمعیت آن از بیست هزار نفر بیشتر باشد فرماندار موظف است یک کمیسیون نظارت و کنترل امور انتخاباتی را معین کند و این اولین جایی خواهد بود که آرای جمع شده از رایانه های مختلف، زیر نظر آنها کنترل می‌شود. بالاتر از آن در حد شوراهای شهرستان در حد فرمانداری‌ها و در حد استانداری‌ها و بالاخره درحد ملی، انواع و اقسام سیستم‌های کنترل امنیت شبکه رایانه، زیر نظر کمیسیونی که نماینده کاندیداهای مختلف هم هستند عمل می‌کند. علاوه بر اینکه از زمانی که بحث رایانه‌ای شدن مطرح شده، برای تضمین امنیت شبکه و عدم امکان دخالت در شبکه و تغییر و تبدیل آن کلیه ملاحظات امنیتی اعمال می‌شود.

مضافاً بر این شورای دیگری که اهمیتی معادل شورای عالی امنیت ملی دارد در فرانسه وجود دارد که نامش هست‌ «شورای مربوط به امنیت اطلاعات و امنیت رایانه‌ای» که آن شورا‌، ارگانی است با ترکیب بسیار بالای انتخابی. آن شورا هم حق نظر دارد و همه اینها بالاخره می‌آید زیر نظر شورای نگهبان قانون اساسی فرانسه که با حق نظارت عالیه‌ به عنوان مرکز رسیدگی به شکایات عمل می‌کند. نه اینکه خودش بیاید و دخالت جزء به جزء بکند. ولی در مورد تمام ضوابط مربوط به امنیت رایانه‌ای حق نظر دارد. با همه این حرفها و ملاحظات رایانه‌ای که در نظر گرفته می‌شود، هنوز که هنوز است در فرانسه یک مکتب حقوقی بسیار قوی وجود دارد که می‌گوید همه اینها می‌تواند ابزارهایی تکنیکی باشد برای تسهیل انتخابات. اما امر ایجاد امنیت انتخاباتی، یعنی امنیت رای دهندگان و رعایت حق رای دهنده و صیانت از رایِ رای دهنده، دارای چنان اهمیت ناموسی حقوقی برای سیستم فرانسه است که هنوز دکترین حقوقی انتخاباتی فرانسه برایش سخت است که کل انتخابات را به مکانیسم ماشینی احاله کند و معتقد است که حقوقدان بیطرف و ناظر بیطرف که برآمده از بخشهای مختلف آرا و افکار عمومی است، باید حرف آخر را در مورد سلامت و صیانت از آرا بزند.