گازگرفتگی تا مرز بحران

مصطفی قوانلوقاجار

بی‌رنگ، بی‌بو و غیر محرک است. چند دقیقه بیشتر طول نمی‌کشد تا روح را از بدن جدا کند. گاز منوکسیدکربن، قاتل خطرناکی است که این روزها جان بسیاری از ایرانیان را تهدید می‌کند.

آمار مسمومیت به وسيله گاز مونوکسید‌کربن در تهران و سایر شهرهای افزایش يافته و به مرحله بحراني نزديک شده است. در سال گذشته ۹۳۷ نفر در ايران بر اثر گاز مونو‌کسید کربن کشته شدند.

در زمستان امسال با آنکه هنوز آمار دقیقی از کل تلفات گازگرفتگی در سراسر ایران اعلام نشده اما دکتر افشین مقصودی، معاون پزشکی مرکز اورژانس تهران در گفتگو با شبکه تلويزيوني خبر، اوضاع را بحرانی می‌داند: «‌در دو روز اخیر، مسمومیت با مونو‌کسید‌کربن افزایش بی‌سابقه‌ای داشته است، یعنی در روزهای عادی شاهد ۲ یا ۳ مورد حادثه گازگرفتگی هستیم، ولی در دو روز گذشته، نزدیک به ۶۵ مورد گازگرفتگی با ۱۱۱ مسموم و مصدوم را امدادرسانی کردیم.»

معاون پزشکی مرکز اورژانس تهران افزود: «در دیماه سال گذشته، ۲۱۱ مسموم ناشی از مونو‌کسید‌کربن داشتیم، در حالیکه فقط در ۲۲ روز دیماه امسال این رقم به ۴۵۳ نفر رسید.»

داود براتی، معاون حفاظت و پیشگیری سازمان آتش نشانی به خبرگزاري مهر گفت: حوادث گازگرفتگی در پایتخت نسبت به سال گذشته ۳ برابر افزیش یافته و افزایش ۲ برابری تلفات انسانی وضعیت را در مزر بحران قرار داده است.
براساس گزارش ايرنا تاکنون ‪۱۴‬نفر در استان مرکزي بر اثر گاز گرفتگي جان خود را از دست دادند.

استفاده نادرست از بخاری‌، آبگرمکن‌ و کمبود اکسيژن در محيط‌هاي بسته باعث شده تا آمار گاز گرفتگي در منازل مسکوني افزايش يابد.

گازگرفتگی بر اثر سهل انگاری یا ناآگاهی
برخي کارشناسان تبليغاتِ نادرست رسانه‌اي را يکي از عوامل افزايش آمار گازگرفتگي مي‌دانند. تلويزيون ايران در شبکه هاي مختلف از مردم مي‌خواهد که همه منافذ ورود سرما را ببندند تا انرژي هدر نرود. دکتر حسن رحماني، مسوول شيفت شب درمانگاهي در غرب تهران مي‌گويد: «اين تبليغات براي خانه‌هايي که داراي سيستم گرمايشي شوفاژ و پکيجي هستند مناسب است اما در خانه‌هايي که از سيستم بخاري گازي استفاده مي‌شود، بستن دريچه کولر و جريان نداشتن هوا در منزل يعني سوزاندن اکسيژن اندک منزل توسط بخاري و نتيجه آن ابتدا به کما رفتن و بعد هم مرگ.»

بسیاری از مردم تصور می‌کنند که پدیده «‌گاز گرفتگی» و ایجاد گاز CO تنها در اثر سوختن ناقص ذغال چوب ایجاد می‌شود و برای همین بسیاری به این گاز کشنده نام «‌گاز کرسی» و یا «‌گاز ذغال» داده‌اند در صورتی که این گاز در اثر سوختن ناقص هر ماده سوختنی ممکن است ایجاد شود.

مونو‌کسید‌کربن، گازی بی‌رنگ، بی‌بو و غیر‌محرک است که در اثر احتراق ناقص مواد سوختی حاصل می‌شود. به همين دليل به گازگرفتگي، لقب مرگ خاموش را داده‌اند.

از جمله مهم‌ترین منابع و راه‌های تولید گاز منواکسید‌کربن CO در منازل و ساختمان‌ها می‌توان به استفاده از وسایل گازسوز و گرمایش بدون دودکش‌، نقص در دودکش و نشتِ گاز به فضای مسکونی، استفاده از وسایل خوراک‌پزی جهت گرمایش، به کارگیری روشنایی گازی به مدت طولانی به خصوص در فضای بدون تهویه، ضعف در دودکش شومینه، معیوب بودن مشعل شوفاژ، آبگرمکن‌های دیواری و زمینی به ویژه وقتی که دودکش مناسب ندارند و همچنین اتومبیل روشن در پارکینگ اشاره کرد.
این گاز اگرچه سبک‌تر از هواست، اما قابلیت انتشارش در محیط بسیار زیاد است و به همین دلیل در همه نقاط یک اتاق اعم از بالا و پایین به سرعت متراکم می‌شود و به دلیل آنکه هموگلوبین خون میل ترکیبی فوق‌العاده‌ای با این گاز دارد، به سرعت ترکیب صورت می‌گیرد. این گاز از دو راه بدن را دچار کمبود اکسیژن می‌کند، یکی جای مولکول اکسیژن را در گلبول های قرمز می‌گیرد و دوم توانایی سلول‌ها را برای استفاده از اکسیژن فلج می‌کند.

سردرد و احساس ضعف، سرگیجه و بیقراری، خمیازه‌های مکرر، کاهش و تاری دید چشم، اختلالِ شعور و عصبانیت بی‌دلیل، تنگی نفس، تهوّع و استفراغ، کبودی دست و پا، تشنج و بی هوشی از علایم این قاتل نامریی است.
شهرونداني که از بخاري و آبگرمکن استفاده مي‌کنند بايد منافذ دودکش را به دقت کنترل کنند و حتي‌الامکان راهي را براي خروج گازمونو اکسيدکربن در نظر بگيرند. شهرونداني که با روشن کردن اجاق گاز سعي دارند محيط مورد نظر را گرم کنند از اين کار صرف نظر کنند. چرا که گاز مونوکسيد کربن به سرعت در محيط پخش مي‌شود و باعث خفگي مي‌شود. هرگز از بخارهای دستی برای گرم کردن هوای حمام استفاده نشود چرا که محیط حمام‌ها کوچک است و اکسیژن محیط نیز در اثر بخار آب به سطوح بالا رانده می‌شود و در نهایت بر اثر سوختن ناقص و ایجاد گاز CO مسمومیت قطعی خواهد بود.

افزایش حوادث مرتبط با سرما
سرما همچنين باعث افزايش حوادث مرتبط با اين فصل شده است. به گفته دکتر افشین مقصودی: «در فصول سرد، سه حادثه بیشتر از حوادث دیگر گریبانگیر مردم می شود. نخست "مسمومیت با مونو کسید کربن"، دوم "ضربه های غیر از تصادف یا "تروما" و سوم موارد سرماخوردگی و سرمازدگی است. در چند روز گذشته، آمار ضربه‌های غیر از تصادف مانند سقوط از بالکن و بام به علت برف‌روبی و لیز خوردن افزایش پیدا کرده است.»

در روزهای معمولی، میانگین این حوادث ۱۸ مورد است، در حالیکه در هفته گذشته، این میانگین به حدود ۱۰۰ مورد در روز رسید. برابر آمار، از ۱۳ تا ۲۱ دی به ۵۹۶ مورد حادثه تروما رسیدگی شد که این رقم افزایش ۵ برابری این حوادث را نشان می‌ دهد.
معاون پزشکی مرکز اورژانس تهران اضافه کرد: «افزایش ماموریت های این مرکز در این ایام به رقم نزدیک به هزار ماموریت در مقابل ۶۰۰ ماموریت در روزهای عادی خبر داد.»