زنانی برای همه فصول

فروغ نیری تمیمی

دخترانی جوان و زیبا با کلاه‌گیس‌های صورتی کم رنگ بر سر و روپوشهای سرخابی بر تن در دو ردیف نشسته و هر کدام در حال بزک کردن کردن خانمی جوان یا مسن، سیاه یا سفید با روسری یا بی‌روسری هستند. ممکن است شما فکر کنید که وارد یک سلمانی بزرگ شده‌اید. از سالن بزرگ مجاور موزیک کر کننده و هیجان انگیز افریقایی که شما را بی‌اختیار وادار به رقصیدن می‌کند به گوش می‌رسد. رفت و آمد زیاد است و مرتب عده ای از زنان در حال روبوسی و سلام و علیک هستند. در اطاق‌های بزرگ و کوچک این ساختمان زیبا بحث و گفتگو، رقص و پایکوبی، داستان‌خوانی، حنابندان، ماساژ و ده‌ها برنامه دیگر اجرا می شود. کارناوالی رنگارنگ و پرسر و صدا با شرکت زنانی از هر تیپ و دسته. زنانی برای همه فصل‌ها!

هفته گذشته در آغاز دسامبر دومین فستیوال بزرگ زنان در مرکز هنری «بورس فان برلاخه» در آمستردام برگزار شد. در این برنامه دو روزه چند هزار نفر شرکت داشتند که با وجود تفاو‌ت‌های سنی، فکری و شغلی، همگی خواهان همبستگی هر چه بیشتر و پیشرفت اجتماعی زنان هستند. ده‌ها سخنرانی و گفتگو، کنسرت، فیلم، تئاتر، نمایشگاه عکس و کارگاه‌های جالب و زنانی که از سراسر هلند آمده اند تا آخرین تحولات را در جنبش زنان این کشور بررسی کنند.

در اولین فستیوال که در سال 2005 در همین مکان برگزار شد شش هزار نفر شرکت داشتند و مسئولان توانستد پس از آن 40 گردهمایی هفتگی را سامان دهند. در برنامه امسال پانصد نفر از زنان متخصص، هزار و یک موضوع گوناگون را ارائه می دهند. تنوع و تفاوت از ویژگی‌های اصلی این فستیوال است و زنان شرکت کننده با پیشینه قومی و فکری متفاوت همبستگی و اتحاد خود را به بهترین وجه به نمایش گذاشتند.

تعدادی از زنان سیاستمدار، نویسنده ، دانشگاهی و مدیران بخش خصوصی از بنیان‌گذاران و مسئولین این فستیوال هستند. برنامه امسال توسط پرنسس ماگزیما همسر آرژانتینی الاصل ولیعهد هلند افتتاح شد. پیشرفت اجتماعی زنان مهاجر در هلند یکی از زمینه های کاری او است. در برنامه امسال به جز زنانی که در هلند بعنوان وزیر، وکیل مجلس، رئیس سندیکاهای کارگری، رهبر حزب و غیره فعال هستند زنان مشهور دیگری از کشور های دیگر حضور داشتند. از جمله خانم سگولن رویال که در انتخابات اخیر ریاست جمهوری فرانسه رقیب نیکولا سارکوزی بود.

در برنامه صبح شنبه اول دسامبر با عنوان «زنان بیشتری در پست های مهم» خانم سگولن رویال درباره تجربیات خود به عنوان زنی که سه بار وزیر، رئیس حزب سوسیالیست و کاندیدای ریاست جمهوری بوده صحبت کرد. خانم رویال در بخشی از صحبتهای خود یادآور شد که حتی در فرانسه هنوز مسئله جنسیت در سطوح بالای مدیریت و رهبری تعیین کننده است و برای مثال از او به عنوان زنی که مادر چهار فرزند است سوال شده است که او چگونه با داشتن چهار بچه می‌خواهد رئیس جمهور شود! سوالی که طبیعتا هرگز از یک کاندیدای مرد نخواهد شد.

میانگین سنی اکثر زنان شرکت کننده در بحث‌های این فستیوال بالای چهل و پنج و بیشتر است. فمینیست‌های سن و سال‌داری که نمایندگان مکتبهای فکری مختلف درون جنبش زنان هستند و سالها برای حقوق برابر مبارزه کرده اند، زنانی که خود را فمینیست نمی دانند و دختران جوانی که در زندگی خود به عنوان زن مشکلی را تجربه نکرده اند در بحث‌ها شرکت دارند.

نسل قدیمی‌تر که در نیمه دوم قرن گذشته با کار و تلاش شبانه روزی، همبستگی و تظاهرات خیابانی هر روزه توانست حقوق برابر را در اکثر زمینه ها بدست آورد، خواهان گسترش همکاری با زنان جوانی است که بر بستر پیشرفتهای ناشی از مبارزات آنان رشد کرده‌اند. زنان جوانتر اما دغدغه های خود را دارند و طبیعتا اختلاف نسل و زمان شکاف فکری را در بعضی زمینه بیشتر می کند. به نظر می رسد که زنان جوانتر بیشتر از جایگاه خود که موضع «قدرت و توانمندی اجتماعی» است حرکت می‌کنند و زنان نسل‌های گذشته که بیشتر آنها الان مادر‌بزرگ هستند هنوز از منظر «زن بعنوان قربانی» مسائل را بررسی می‌کنند.

برای مثال در گردهمایی بنیاد «منافع زنان» موضوعات متفاوتی به بحث گذاشته می شود. این بنیاد از سال 1894 در زمینه کسب حقوق برابر فعال است. فوندا مژده خانمی که جلسه را اداره می‌کند زنی از نسل دوم مهاجرین ترک است که در هلند بزرگ شده است. فوندا طنز نویس است و شوهای کمدی او در زمینه آزادی و برابری زنان مهاجر او را مشهور کرده است. او سال گذشته در ترکیه تصادف کرد و دیگر قادر به راه رفتن نیست. اما در این میزگرد با ایستادن بر روی صندلی چرخدار جلسه را با قدرت اداره کرد. در بحث‌های ارائه شده زنان سیاستمدار، آکادمیک، اکتیویست، دانشجو و کارمند شرکت داشتند.

در این جلسه چگونگی شرکت زنان در گروههای زنان، فاصله فکری میان دونسل و همکاری زنان در یک جامعه "چند فرهنگی" مطرح می شود. اکتیویستهای قدیمی با موهای سفید و صورتهای پر از چین و چروک و همچنان مصمم، آنچه را که به‌دست آمده ارج می نهند و بر آنچه که باید بدست آید تاکید می‌کنند. مثلا هنوز در هلند مشارکت زنان در سطح مدیریت بخش خصوصی ناچیز است و یا هنوز در هلند ما نخست وزیر زن نداشته ایم. هنوز گروه بزرگی از زنان در هلند نیمه وقت کار می کنند و در نتیجه نمی توانند با مردانی که پست های کلیدی را اشغال کرده اند، رقابت کنند. مشارکت مردان در اداره خانه و نگهداری از بچه ها همه گیر نیست و باز این زنان هستند که برای نگهداری از بچه ها مجبورند که نیمه وقت کار کنند. آنها بر آموزش و استقلال اقتصادی بعنوان سنگ بنای برابری تاکید می کنند. فمینیست‌های موج دوم به زنان جوان‌تر یادآوری می کنند که تا همین پنجاه سال پیش در هلند اگر زنی ازدواج می‌کرد، قانونا دیگر حق کار کردن نداشت و خانه نشین می‌شد و حتی بدون اجازه شوهرش نمی‌توانست حساب بانکی داشته باشد. آزادی جنسی و هم‌جنسگرایی تابو و ازدواج میان کاتولیک‌ها و پروتستان‌ها ممنوع بود! خانمی که بدون شک هشتاد سال سن دارد از میان جمعیت حاضر در سالن بپا می‌خیزد و می‌گوید برای آنکه آن دوران نابرابری و تبعیض برنگردد باید حالا بیشتر کار کنیم. فراموش نکنید که اکثریت زنانی که از کشورهای دیگر به هلند مهاجرت کرده‌اند با مشکلات زیادی از قبیل بیکاری، خشونت خانگی و انواع دیگر تبعیض‌ها در چالشند.

جنبش زنان مهاجر و پناهنده در هلند که در واقع موج سوم فمینیستی در این کشور است. نزدیک به سه ده فعالیت را پشت سر گذاشته است. نسل اول و دوم زنانی که از والدین خارجی در هلند متولد شده‌اند در مقایسه با مادران خود زندگی بهتری دارند. اگر چه آنان هنوز از فرصتهای شغلی برابر در بازار کار برخوردار نیستند و یا با محدودیتهای قومی، مذهبی و فرهنگی درگیرند. در سال‌های اخیر بحت ادغام اجتماعی و فرهنگی کارگران مهاجر از کشورهای اسلامی و جلوگیری از رشد رادیکالیسم اسلامی یکی از مباحث روزمره در جامعه هلند است. توجه به مشکلات خاص زنان مسلمان در این میان از موضوعات مهم در برنامه های دولت فعلی و مطرح شده در رسانه‌هاست.

در این فستیوال برنامه‌های متعددی به مسائل زنان مهاجر در هلند و زنان سایر کشورها اختصاص یافته است. در میزگرد صبح یکشنبه که با شرکت چند صاحب نظر برگزار شد موضوع حقوق زن در اسلام و فمینیست‌های اسلامی یکی از بحث های داغ بود. سیلان خانم هلندی‌ای که مسلمان شده و خود را فمینیست اسلامی می داند اعتقاد دارد که می توان مسلمان بود و برای برابری و رهایی زنان مبارزه کرد. او که مدل حجابش را از زنان روستایی کردستان ترکیه الهام گرفته می‌گوید که در نزد خداوند زنان و مردان برابر و حقوق مساوی دارند. اما ناهید سلیم نویسنده مصری – هلندی که خود را مسلمان، صوفی و سکولار می‌داند می‌گوید که در اسلام زنان تنها در مقام عبادت کننده و پرستیدن خداوند با مردان برابر اند ولی تمام امور دنیوی زنان در اسلام جنس دوم هستند. خانم سلیم اخیرا کتابی با نام «الله زنان را دوست ندارد» نوشته است. او می گوید که تمام مذاهب بزرگ ادیان پدرسالاراند. او خطاب به دیگران می‌گوید: «شما زنان فمینیست اسلامی و یا مسیحی از خود نمی پرسید چرا خدایتان هرگز زنی را به پیامبری بر نگزيده است؟»

در ادامه این بحث خانم نعیمه تاهیر حقوقدان و نویسنده پاکستانی – هلندی سخن می‌گوید . او چند سال پیش مسلمانی بنیاد گرا و اکنون مسلمانی لیبرال است و بخاطر نوشتن رمانی اروتیک و زنانه که درآن از تجربه های جنسی‌اش حرف می‌زند، مورد انتقاد جامعه پاکستانی هلند است. خانم تاهیر می‌گوید:
«درچشم عده ای من یک خائن و مرتد هستم زیرا از جامعه مسلمانان انتقاد می‌کنم و برای رسانه ها مسلمانی سکولارم که خواهان رفرم است. متاسفانه حمله به اسلام و مسلمانان در دنیای غرب عادی شده است و به آنها هیچ فضایی برای برقراری دیالوگ داده نمی‌شود. در این وضعیت مسلمانان به‌عنوان گروهی متفاوت و عقب‌مانده معرفی می‌شوند. وجهه مشترک ما به عنوان انسان‌هایی که در بسیاری از زمینه‌ها با هم توافق داریم کاملا نادیده گرفته می‌شود. جامعه فعلی در هلند جامعه ای است دوقطبی و زنان مسلمان در میانه این کشمکش بیش از پیش به عقب افتادگی و زیردست بودن متهم می شوند. چهارمین موج فمینیستی نباید محدود به زنان مهاجر و پناهنده شود بلکه باید تمام زنان سفید را هم دربر بگیرد. تمام زنان باید در بحث‌ها شرکت داشته باشند. فراموش نکنید که قدرت، استقلال و جایگاه اجتماعی زنان مسئله اصلی است و نه داشتن و یا نداشتن حجاب که در دنیای غرب هنوز به عنوان سمبل عقب افتادگی و بنیادگرایی معرفی می شود. در صورتیکه بسیاری از زنان مسلمان حجاب را شخصا و به میل خود پذیرفته اند.»

ایرانیان دیاسپورا که در واقع دو گروه مهاجر و پناهنده را در برمی‌گیرند نیز در مباحث مربوط به جنبش زنان مهاجر، اسلام و بینادگرایی اسلامی در هلند فعال هستند. مثلا تشکیل کمیته دفاع از مسلمانان از دین برگشته به ابتکار احسان جامی دانشجوی ایرانی – هلندی در چند ماه گذشته سر و صدای زیادی در هلند به پا کرد. گروهی از روشنفکران معروف هلندی که در آغاز به این کمیته پیوسته بودند، پس از آنکه دیدند که اعضای این کمیته به اسلام ستیزی دامن می زنند و با جناح دست راستی افراطی و نژادپرست به رهبری آقای ویلدرز هم‌صدا شده اند‌، از آن کناره گرفتند. این موضوع و عواقب آن در یکی از میزگردهای فستیوال به بحث گداشته شد. خانم هاله قریشی استاد ایرانی – هلندی دانشگاه آزاد آمستردام که در بحث‌های مربوط به مسائل مهاجرین صاحب نظر و فعال است، در این میزگرد بر این نکته تاکید کرد که خطر اغراق در تفاوت‌های مذهبی، فرهنگی و سیاه و سفید دیدن مسائل تنها به قطبی‌شدن جامعه و تشدید خارجی‌ستیزی و نژاد پرستی منجر خواهد شد. او بر ضرورت تشکیل چنین فستیوال‌هایی که در آن جامعه زنان پلورالیسم سیاسی، فرهنگی و و مذهبی خود را به نمایش می‌گذارد تاکید کرد و آن را نمونه ای از همکاری دموکراتیک و موفقیت آمیز میان گروههای مختلف زنان دانست.
در یکی دیگر از برنامه های این فستیوال که توسط شهرزاد نیوز سایت فمینیستهای ایرانی –هلندی ترتیب داده شده است، آمال فان هس از سازمان عفو بین الملل از جنبش فعلی زنان در ایران می‌گوید. از زنانی که برای کسب حقوق برابر به میدان آمده اند و یکی از مهم‌ترین جنبشهای اجتماعی ایران را در سال‌های اخیر بوجود آورده اند . در ادامه خانم ایفی بلانکه فرت نویسنده هلندی که اخیرا کتابی مردم شناسانه در مورد ایران بنام «اینجا یواشکی همه کار می توان کرد!» نوشته درباره کتابش صحبت کرد. او نسل جدید زن ایرانی را می‌ستاید. نسلی که با وجود نداشتن حقوق برابر و آزادی کامل اجتماعی و فردی در تمام زمینه های علمی و هنری فعال است و در مبارزه خود برای آزادی و رهایی هزینه‌های سنگینی را متحمل شده و می شود!