دست خالی بر می‌گردیم

مصطفی قوانلو قاجار

«آیا نشریه شما نیرو هم استخدام می‌کند؟» این سؤالی است که علی و امین از مسئول غرفه‌های نمایشگاه مطبوعات می‌پرسند.

چهاردهمین نمایشگاه مطبوعات در سال ۸۶ به طور مجزا از نمایشگاه کتاب برگزار شد. این نمایشگاه که هر ساله در سالن‌های نمایشگاه بین‌المللی برگزار می‌شد، این بار به یک منطقه پر ترافیک شهر تهران انتقال یافت. مرکز آفرینش‌های فرهنگی و هنری در خیابان حجاب پذیرای هزاران بازدیدکننده‌ای بود که با وجود مشکل طرح ترافیک و کمبود پارکینگ، به نمایشگاه مطبوعات آمده بودند.

چهاردهمین نمایشگاه بین‌المللی مطبوعات، تهران، آبان ۸۶

نمایشگاهی برای جوانان جویای کار
علی و امین جوانانی هستند که به تازگی در رشته‌های مرمت و ارتباطات فارغ‌التحصیل شده‌اند. آن‌ها قسمتی از ۸۰۰ هزار جوانی هستند که به بازار جویای کار اضافه می‌شوند؛ اما پس از اتمام تحصیلات و یا با بالا رفتن سن، کاری برای خود نمی‌یابند.

امین ۲۴ ساله می‌گوید: «این نمایشگاه برای فارغ‌التحصیل رشته‌های ارتباطات و روزنامه‌نگاری فرصت خوبی است تا بتوانند با نشریات و خبرگزاری‌ها به طور مستقیم تماس بگیرند. شاید از این طریق بتوانند به مطبوعات راه یابند.»

علی حرف‌های دوستش امین را تأیید می‌کند و می‌گوید: «با آن که رشته مرمت آثار تاریخی، رشته مورد علاقه‌ام است، اما نتوانستم کاری در این زمینه پیدا کنم. اما می‌توانم در مورد آثار باستانی و سبک معماری آن‌ها بنویسم.» او امیدوار است که در میان نشریات گوناگونی که وجود دارند یکی از آن‌ها مطالب او را بپسندد.

بازاری که علی و امین امید به جذب شدن در آن را دارند، طی سال‌های اخیر با توسعه کمی روبه‌رو بوده و همین مسأله باعث شده تا گرایش به تحصیل در رشته روزنامه‌نگاری در ایران افزایش پیدا کند.

براساس آماری که اداره کل مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی به تازگی منتشر کرده، در سال ۱۳۸۵ تعداد ۲۱۳۸ عنوان نشریه در ایران منتشر شد. این در حالی است که 10 سال پیش، تعداد نشریات منتشر شده تنها ۳۷۲ عنوان نشریه بود. بیشترین تعداد نشریات منتشر شده «ماهنامه» با ۶۲۰ عنوان، «فصلنامه» با ۵۲۳ عنوان، «هفته‌نامه» با ۴۷۳ عنوان و «روزنامه» با ۱۴۲ عنوان است. این آمار نشان می‌دهد که ماهنامه در ایران با استقبال فزاینده‌ای روبه‌رو است.

چهاردهمین نمایشگاه بین‌المللی مطبوعات، تهران، آبان ۸۶

ساناز میرزابیگی که در ماهنامه‌ای تخصصی در مورد شکار و طبیعت مشغول به کار است، می‌گوید: «چندین سال در مطبوعات سراسری در حوزه توریسم و گردشگری مطلب می‌نوشتم؛ اما توقیف‌های پی در پی مطبوعات باعث شد تا دیگر در هیچ روزنامه‌ای کار نکنم.

اما اکنون در این ماهنامه با مخاطبانی خاص و علاقه‌مند روبه‌رو هستم که به طور مرتب بازتاب مطالبم را از آن‌ها جستجو و پیگیری می‌کنم. کار کردن در ماهنامه‌ها و فصل‌نامه‌ها، بهتر از روزنامه است. هم استرس و فشار روانی انتشار روزانه را ندارد و هم خطر کمتری از جهت توقیف، نشریه را تهدید می‌کند.»

علی با این نظر مخالف است و می‌گوید:«کار کردن در یک روزنامه، حال و هوای خاصی دارد و ماهنامه‌ها اصلاً هیجان کار کردن در روزنامه‌ها را ندارند»

آمار اما گفته‌های ساناز را تأیید می‌کند و نشان می‌دهد که بیشتر کسانی دنبال دریافت مجوز هستند، خواهان مجوز ماهنامه هستند. تا پایان سال ۱۳۸۵، تقاضای دریافت مجوز ماهنامه ۱۱۴۶ عنوان، هفته‌نامه ۱۰۰۵ عنوان و فصل‌نامه ۵۶۳ عنوان بوده است این در حالی است که تقاضای دریافت ۲۵۴ عنوان روزنامه نیز داده شده است.

جهت‌گیری دولت و وزارت ارشاد نیز نشان می‌دهد که وزارت ارشاد تمایل بیشتری به ماهنامه‌ها و نشریات دارد. در سال ۸۵ مجوز ۱۶۰ عنوان فصلنامه و ۱۷۳ عنوان ماهنامه صادر شده است. این در حالی است که هیچ کدام از متقاضیان، موفق به دریافت مجوز روزنامه نشدند.

چهاردهمین نمایشگاه بین‌المللی مطبوعات، تهران، آبان ۸۶

همه به دنبال مفت
هنگامی که نمایشگاه مطبوعات در محل نمایشگاه بین‌المللی برگزار می‌شد، بازدیدکنندگان یک روز کامل یا یک نصف روز را وقف دیدن نمایشگاه می‌کردند و بر روی چمن‌ها و کنار استخر بزرگ نمایشگاه، صحنه‌هایی از یک پیک‌نیک آخر هفته را به نمایش می‌گذاشتند و دست آخر با کیسه‌هایی پر از کاتالوگ، بروشور، مجله و روزنامه نمایشگاه را ترک می‌کردند.

با آن که در محل مرکز آفرینش‌های هنری فضایی طبیعی چندانی وجود ندارد؛ اما سنت دریافت بروشور و کاتالوگ همچنان ادامه دارد و به نظر می‌رسد ایرانیان علاقه مفرطی دارند «به هر چه که مفت است.»

ندا سیامک‌پور خانمی ۳۴ ساله است که علاقه فراوانی به نشریات عامه‌پسند دارد. او می‌گوید هر سال به نمایشگاه می‌آید تا مجلاتی را که به صورت رایگان به بازدیدکنندگان داده می‌شود، از غرفه‌های گوناگون جمع‌آوری کند: «به هر حال قدرت خریدم آن قدر بالا نیست که بتوانم همه نشریات را ماهانه بخرم. اما در نمایشگاه بسیاری از غرفه‌داران، حداقل نشریات قدیمی خود را رایگان در اختیار بازدیدکنندگان قرار می‌دهند.»

از سامان صفاپور در مورد انبوهی از کاغذها و کاتالوگ‌هایی که در دست گرفته، می‌پرسم. می‌گوید: «خودم هم می‌دانم که این‌ها به هیچ دردی نمی‌خورد و وقتی به خانه می‌رسم، آن‌ها را در گوشه‌ای می‌گذارم و پس از مدتی آن‌ها را دور می‌ریزم. اما انگار این عادتی است که نباید از نمایشگاه، دست خالی برگشت.»

معنای بین‌المللی در ایران
هنگامی در یک کشور توسعه‌یافته، صحبت از نمایشگاهی بین‌المللی می‌شود، احتمالاً منظور نظر تعدد حضور کشورهایی صاحب‌نام است. اما به نظر می‌رسد که که باید معنای کلمه بین‌المللی را در ایران دوباره معنی کرد. در بیشتر نمایشگاه‌هایی از این دست، چند کشور بیشتر حضور ندارند.

خبرگزاری اخلاص ترکیه، خبرگزاری وام امارات عربی متحده، روزنامه الوطن قطر، خبرگزاری صدای افغان، هفته‌نامه ۲۶ سپتامبر یمن و خبرگزاری خاور تاجیکستان که در کشور‌های خود جزو رسانه‌های صاحب‌نام محسوب نمی‌شوند، در این نمایشگاه حضور یافته‌اند.

چهاردهمین نمایشگاه بین‌المللی مطبوعات، تهران، آبان ۸۶

مقدم مهمان گرامی باد
سنت تازه شکل‌یافته‌ای که با توجه به نزدیک شدن انتخابات مجلس شورای اسلامی شدیدتر شده، گرامی داشتن مهمان و اعلام کردن اسم مهمان از طریق میکروفون است. سابق بر این مقدم وزرا و صاحب‌منصبان دولتی گرامی داشته می‌شد؛ اما اکنون کاندیداهای مجلس برای آن که اسم خود را بر ضمیر ناخوداگاه مردم حک کنند، سعی می‌کنند به طریقی از میکروفن نمایشگاه اعلام شود که در غرفه کدام نشریه حضور دارند. در یکی از روزهای برگزاری نمایشگاه اعلام شد: «جناب آقای ... معاون سردبیر نشریه ... در غرفه خود حضور دارند»

نمایشگاه مستقل خوب یا بد؟
چهاردهمین نمایشگاه مطبوعات کی طی روزهای ۱۶ تا ۲۲ آبان‌ماه برگزارشد، در حالی به پایان رسید که عده‌ای از مستقل شدن نمایشگاه مطبوعات از کتاب دفاع می‌کردند و می‌گفتند کسانی که به نمایشگاه آمده‌اند، به طور خالص بازدیدکننده واقعی نمایشگاه مطبوعات هستند و استقبال خوبی هم صورت گرفته.

در مقابل عده‌ای دیگری می‌گفتند که برگزاری نمایشگاه در محدوده طرح ترافیک و در وسط شهر باعث شده که استقبال بازدیدکنندگان از نمایشگاه به نسبت سال‌های قبل کمتر شود. در این باره بدون آمار بازدیدکنندگان نمی‌توان قضاوت عادلانه‌ای انجام داد؛ اما جمله‌ای معروفی بین روزنامه‌نگاران وجود دارد که می‌گویند برآیند موقعیت فعلی مطبوعات را می‌توان در نمایشگاه مطبوعات مشاهده کرد.

براساس آمار اداره کل مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی وزارت ارشاد طی سال‌های ۷۶ تا ۸۴ متقاضیان روزنامه‌ها هر ساله بیش از ۴۰ عنوان بود و در سال ۸۱ به ۶۷ عنوان رسید. این در حالی است که متقاضایان روزنامه در سال ۸۵ به ۲۶ عنوان کاهش پیدا کرده است. همچنین تعداد عناوین روزنامه‌های مجوز در سال ۸۲ به ۴۸ عنوان رسید که طی سال‌های ۸۴ و ۸۵ به ترتیب به ۵ و ۱۵ عنوان کاهش یافته است.