در جستجوی تفسیری مهربان با جنس زن

برگردان: رضا شوقی

«جایگاه زن در اسلام» یکی از موضوعاتی است که همواره مورد بحث بوده و هر دو گروه مدافعان و منتقدان اسلام مطالب زیادی در مورد آن نوشته‌اند. در تمام این نوشته‌ها اما جای خالی زنان معتقد به اسلام به چشم می‌خورد؛ زنانی که اعتقاد دارند اسلام خود به عدالت جنسیتی فرمان داده است.

این موضوعی است که خانم «مارگوت بدران» در کتاب جدیدش «فمنیسم ورای شرق و غرب» به آن پرداخته است.

طرح جلد کتاب «فمنیسم ورای شرق و غرب» نوشته مارگوت بدران

حساسیت به اسلام سنتی
خانم بدران با تکیه بر تجربه‌ی سال‌ها مسافرت و زندگی در میان اجتماعات گوناگون مسلمانان کتابش را نوشته است. او در این کتاب ما را به کشورهای هند، نیجریه، ترکیه، بلغارستان، بوسنی، تاجیکستان، مصر، مراکش، سودان و کشورهای متعددی در غرب می‌برد و خواننده را از تجربه‌هایش در مورد زنان مسلمان فعال در حوزه حقوق زنان باخبر می‌کند؛ زنانی که خود را به عنوان فمنیست معرفی نکرده و می‌کوشند عدالت جنسیتی را در چارچوب اسلام و نه چارچوبی غربی یا سکولار اثبات کنند. بدران معتقد است این چارچوب از لحاظ فرهنگی با موقعیت بسیاری از زنان مسلمان سازگارتر است.

برابری اساسی نزد خدا
بدران، نمونه‌های جالبی از این که چگونه زنان استدلالات اسلامی را برای پیش بردن اهداف خود به کار می‌برند، به خواننده نشان می‌دهد. او به تفاسیر جدید قرآن و مجموعه قوانین برآمده از احادیث توسط زنان می‌پردازد و می‌گوید که چگونه این زنان پژوهش‌گر و عمل‌گرا می‌کوشند نظام پدرسالارانه را به وسیله نشان دادن تأکید قرآن بر تساوی اصولی همه افراد بشر نزد خدا، چه زن و چه مرد، به انتقاد بکشند.

زنان پژوهش‌گر مسلمان معتقدند در حال حاضر تفسیر و فهم اسلام به آن سو تغییر جهت داده است که مردن را به عنوان یک میانجی بالقوه میان خدا و زنان تعیین کند و این یعنی شرک و شریک قائل شدن برای خدا.

زنان دانشور مسلمان تفاسیر موجود را در مورد آیات به خصوصی از قرآن و سنت اسلامی (که حامیان مردسالاری از آن‌ها به عنوان دلیلی برای توجیه برتری مردان بر زنان استفاده می‌کنند) مورد بازخوانی قرار می‌دهند و از طریق تحلیل‌های زبانی متناوب و تطبیق آیات قرآن و سایر متون مقدس با زمینه‌های نزول آن، تفاسیر جایگزین و مهربان با جنس زن را برای آن می‌جویند.

مارگوت بدران

روح قانون
روش اجتهادی بعضی از زنان پژوهش‌گر مسلمان در تفسیر آیات قرآن، آن است که میان کلمات و معنایی که آن کلمات در مقام قانون‌گذاری در صدد بیان آن هستند، به عنوان روح قانون یا مقصود واقعی آن، فرق می‌گذارند.

زنان به این وسیله سنت رویکرد به مقاصد شریعت را (که در حال حاضر در مکاتبی که علما در چهارچوب آن می‌اندیشند، چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد) احیاء کرده‌اند؛ سنتی که برای فهم و تطبیق قواعد حقوقی، از جمله مسایل مربوط به زنان، با زمینه‌های تدوین آن ضروری است.

روش بعضی دیگر از زنان دانشور مسلمان بازنگری مجدد احادیثی است که به ظاهر مخالف زنان به نظر می‌رسند. آن‌ها در این روش از شیوه‌های دقیقی برای حصول اطمینان از اعتبار و صحت این احادیث استفاده می‌کنند.

خانم بدران با ذکر مسائل فوق در کتابش، در واقع بر ظهور و گسترش فزاینده نسلی از زنان معتقد به اسلام و در عین حال محقق و عمل گرا در کشور‌های مختلف اشاره می‌کند. این زنان تعالیم اسلام را به عنوان فرمانی برای عدالت جنسیتی در نظر می‌گیرند.

بدران در این کتاب می‌گوید که چگونه برگزاری کنفرانس‌های مختلف، انتشار مجلات ویژه زنان و به خصوص اینترنت، به طراحی و شکل دادن این «گفتمان جنسیتی» در پارادیم اندیشه اسلامی، به عنوان یک گفتمان جدید جهانی که به زنان مسلمان در بخش‌های گوناگون جهان مربوط می‌شود، کمک می‌کنند.

زنان به عنوان رهبران دینی مهم
بدران این حرکت جدید زنان مسلمان را احیاگر موقعیت آنان در صدر اسلام و زمان حضور پیامبر اکرم و دورانی نه چندان دور پس از آن حضرت می‌داند که زنان فراوانی از جمله همسر پیامبر به عنوان رهبران مهم دینی در نظر گرفته می‌شدند.

بدران می‌نویسد که ظهور این نسل جدید از زنان مسلمان دانشور و عمل‌گرا هم بر اندیشه حاکم بر عموم مسلمانان در مورد زن، تأثیر گذاشته و هم ساختار اقتدار دینی در جوامع مسلمین را دست‌خوش تغییر خواهد کرد. او به عنوان شاهد به اصلاحاتی که در قوانین حوزه امور خصوصی در تعدادی از کشور‌های مسلمان ایجاد شده است، اشاره کرده و می‌گوید «گفتمان جنسیتی» دیگر صرفاً یک خطابه‌خوانی یا لفاظی نیست.

البته ناگفته نماند که بدران در پرداختن به این سؤال انتقادی که حرکت جدید زنان مسلمان با چه تلقی و واکنشی از سوی علمای اسلام روبه‌رو شده، ناکام مانده است.

منبع: www.qantara.de