«قم، شهری که ایران را به گروگان گرفته است»

برگردان: م. صبا

در اتوبان تهران - قم راننده ماشین، بهرام، سر صحبت را باز می‌کند. او که تحصیل‌کرده دانشگاه است، از سر ناچاری و چون کار پیدا نکرده، به رانندگی روی آورده است. بهرام خطاب به من می‌گوید: «توی قم چی رو می‌خوای ببینی؟ قم چیزی نداره. اونجا فقط آخوند پیدا می‌شه. من از آخوند‌ها خسته شده‌ام. ۳۰ ساله که دارم مرتب اونا رو می‌بینم.»

بهرام ترجیح می‌دهد در طول سفر به شهری که می‌گوید دوستش ندارد، سی‌دی موسیقی التون انگلیسی را گوش کند.

قم یکی از استان‌های سی‌گانه ایران؛ و مرکز آن نیز شهر قم است. در حالی که تهران پایتخت سیاسی ایران است، قم پایتخت معنوی و دینی این کشور و اصفهان پایتخت فرهنگی ایران محسوب می‌شود. قم همچنین دومین شهر مهم دینی ایران پس از مشهد است.

قم محبوبیت چندانی نزد مردم ایران ندارد. چون مردم معتقدند در حال حاضر این قم و حوزه علمیه است که بر کشور حکومت می‌کند. حاکمان تهران و حداقل تعدادی از آنان مثل محمود احمدی‌نژاد، بخش عظیمی از قدرت خود را از قم، و نه از تهران کسب می‌کنند.

بسیاری از ایرانیان تحصیل‌کرده معتقدند که این شهر کوچک، ایران را به گروگان گرفته است. قم در عرض این دو سال که احمدی‌نژاد بر مسند حکومت تکیه زده مزایای بسیاری دریافت کرده است. یکی از آن‌ها این است که ریاست دانشگاه‌های تهران و اصفهان نصیب روحانیون شده است.

اما از سوی دیگر که نگاه کنیم قم دارای محبوبیت زیادی برای طلاب علوم دینی از اقصی نقاط عالم است که برای تحصیل فقه اسلامی به این شهر می‌آیند. به مجموعه‌ای از مدارس علوم دینی، حوزه علمیه گفته می‌شود. در حوزه علمیه، فقه شیعی تدریس می‌شود و گروه زیادی از آیت‌الله‌های بزرگ و معتبر در آنجا زندگی می‌کنند. همان طور که حوزه علمیه طلاب را از همه دنیا در خود جای داده است، اساتید این حوزه هم از تمام دنیا، حتی از آمریکا در قم جمع شده‌اند.

جمعیت قم بالغ بر ۱.۵ میلیون نفر است. این شهر در منطقه‌ای خشک و لم یزرع قرار دارد و تا حد زیادی از فقر اقتصادی و فقر معماری برخوردار است.

آن چه یک توریست در قم می‌بیند تنها خانه‌هایی به غایت ساده (در مقایسه با تهران) خیابان‌هایی ساکت از ازدحام و سر و صدای ماشین‌ها و آخوند‌هایی است که عمامه و عبای سیاه بر سر و تن دارند و سوار بر موتور، از این طرف به آن طرف می‌روند. آب و هوای خشک و کم‌باران، محرومیت از طبیعتی زیبا و باغات و درختان از دیگر خصوصیات شهر قم است.

دست‌اندرکاران صنعت فرش قم سعی می‌کنند برای جبران نیاز روزمره مردم به این چیزها، مناظر طبیعی زیبا و آب و سبزه را بر روی فرش‌ها نقش بزنند. قم از لحاظ ثروت طبیعی فقیر است و اکثر زمین‌های این شهر قابل زراعت نیست؛ مخصوصا زمین‌هایی که سمت دریاچه نمک قرار دارند.

یکی دیگر از اماکن مشهور قم، علاوه بر حوزه علمیه، مقبره حضرت معصومه است. قبل از دفن آن حضرت در قم این منطقه دهاتی ساده بیش نبوده؛ اما پس از این تاریخ مردم رفته رفته در اطراف مقبره حضرت سکنی می‌گزینند و شهر اندک اندک توسعه پیدا می‌کند.

شاه عباس اول برای این مقبره ضریح می‌سازد و این نقطه عطفی در پیشرفت شهر و مسافرت مردم و شیعیان حتی از خارج ایران به قم می‌شود. غیرمسلمانان حق ندارند وارد مرقد مطهر شوند و در حرم تدابیر امنیتی شدیدی در این مورد اتخاذ شده است و البته قم مجموعاً تحت کنترل امنیتی شدید قرار دارد.

در اطراف و اکناف شهر پوستر‌ها و تابلو‌های ادعیه و یا نوشتارهای دینی مثل «یا فاطمه» «یا ابوالفضل» و «یا حسین» به چشم می‌خورد. این بیرق‌ها و علایم را همه جا، در بازار لباس‌های زنانه، پشت شیشه وسایل نقلیه عمومی و خصوصی، در غذا خوری‌ها، طبعاً در مساجد و مدارس دینی می‌توان دید.

مرقد حضرت معصومه اگر چه نتوانسته این شهر را به یک مرکز تجاری و اقتصادی تبدیل کند؛ اما توانسته است از آن یک مرکز آموزش دینی بسازد. طلبه‌ها در حلقه‌های چند نفره در رواق‌های حرم می‌نشینند و به درس استادشان گوش فرا می‌دهند.

کسادی حوزه علمیه نجف که قدمتش به قرن ۱۱ هجری می‌رسد، به سبب رخدادهای سیاسی ۱۰۰ ساله اخیر در عراق، باعث برجستگی حوزه علمیه قم شده است. این حوزه در خلال حکومت صفویان که سرآغاز رسمیت بخشیدن به مذهب تشیع در ایران است، به شهرت و معروفیت قابل توجهی در خارج از ایران نائل شد.

بازار قم هم مانند بازار تهران از تاخت و تاز سپاه صنایع چینی در امان نیست. در بازار ساده قم که در وسط شهر قرار دارد، اجناس ساخت چین به وفور یافت می‌شود. این اجناس با قیمت‌های بسیار نازل فروخته می‌شوند و این نعمتی است برای طلاب حوزه که ماهانه حقوق اندکی از اساتیدشان دریافت می‌کنند.

بازاریان قم وقت نهار، بازار را تعطیل می‌کنند و پس از صرف غذا در منزل، دوباره به بازار بر می‌گردند و بازار تا ساعت پنج یا شش عصر باز است. علی‌رغم آن که خرید و فروش در بازار قم رونق چندانی ندارد و مشتری کم است، اما بازاری‌ها برای جلب مشتری فریاد نمی‌کشند و کسی را برای دیدن بساط خود صدا نمی‌کنند.

در وسط شهر قم در ضلع جنوبی میدان شهدا، خانه ساده‌ای وجود دارد که در و دیوارش با شعارهای دینی که به رنگ سیاه نوشته شده، پوشیده است. روی یکی از پارچه‌ها به فارسی نوشته شده: این منزل امام خمینی قبل از تبعید به عراق است.

این خانه واقعاً ساده است و در اطراف آن از حراست خبری نیست و همچنان همانطور است که آیت‌الله خمینی آن را رها کرد و به تبعید رفت.

بر عکس تهران، در قم زن‌ها چادر سیاه بلند می‌پوشند. زنانی هم که از شهر‌های دیگر ایران به قم می‌آیند، ملزم به رعایت این نوع حجاب هستند؛ و الا مورد نگاه‌های خیره خیره مردم و عدم پذیرش آنان در خیابان‌ها قرار می‌گیرند.

چادر زن‌ها اغلب سیاه‌رنگ است؛ اما پوشیه روی صورت زن‌ها نیست و کلاً در همه ایران به ندرت می‌توان زنان نقاب‌زده را دید. تا حدی که گاهی اوقات زنان نقاب‌زده در خیابان‌های قم مورد کنایه بعضی از عابرین قرر می‌گیرند.

منبع: روزنامه الشرق الاوسط، ۱۵ مارس ۲۰۰۷، شماره ۱۰۳۴۴