ایران در افغانستان: پاداش «گشاده‌دستی»

پیمان باختری

افغانستان می‌گوید ایران در پنج سالی که از تشکیل دولت جدید در کابل می‌گذرد، بیش از سیصد و هفتاد میلیون دلار در عرصه‌های مختلف به بازسازی افغانستان کمک کرده است.

تهران در کنفرانس توکیو برای کمک به بازسازی افغانستان، تعهد کرد که 560 میلیون دلار، به‌صورت پروژه‌های بازسازی و یا اعتبار بانکی، به افغانستان ویران از جنگ کمک کند.

این تعهد، ایران را در ردیف بزرگ‌ترین کمک‌کنندگان به بازسازی افغانستان در منطقه قرار داد. بسیاری در ایران، با توجه به شرایط اقتصادی این کشور، از این «گشاده دستی» دولت محمد خاتمی ناخشنود بودند. اما تهران، می‌خواست که با حضور فعال در عرصه بازسازی افغانستان، با وجود حضور دشمن سنتی‌اش، امریکا، شرایط را برای حضور سیاسی خود در افغانستان مساعد کند تا بعدها بتواند از این وضعیت بهره برداری کند.

اما آیا زمان به ثمر نشستن کمک‌های ایران به افغانستان رسیده است؟

پاسخ به این سوال، شاید نیاز به زمان بیشتری داشته باشد، اما تا همین‌جای کار هم، تهران در عرصه سیاسی و فرهنگی افغانستان، جایگاه قدرت‌مندی یافته است.

حامد کرزی تاکنون همواره از ایران به نیکی یاد کرده و نقش آن کشور در بازسازی کشور خود را ستوده است.

عکس از خبرگزاری فرانسه

علی‌رغم تاکید متحدان آمریکایی و اروپایی حامد کرزی، بر دست داشتن ایران در ناامنی‌های افغانستان، آقای کرزی تاکنون از تایید این موضوع خودداری کرده است.

در تازه‌ترین مورد، رئیس جمهور افغانستان در سفر به واشنگتن، از آنچه نقش مثبت ایران در کشورش خواند، قدردانی کرد و به تلویزیون آمریکایی سی‌ان‌ان گفت که تهران هم در عرصه بازسازی، و هم در مبارزه با تروریسم، حضور مثبتی در افغانستان داشته است.

یک روز پس از این مصاحبه، جورج بوش، متحد بزرگ آقای کرزی، نسبت به حضور مثبت ایران در افغانستان ابراز تردید کرد و گفت تهران نشان دهد که کجای حضورش در افغانستان، مثبت بوده است.

این موضوع، حتی اگر نتواند دلیل قانع کننده‌ای بر استقلال عمل و نظر کرزی در سیاست خارجی‌اش باشد، دست کم برای مقامات جمهوری اسلامی، خوشایند است.

خبرگزاری‌ها، روزنامه‌ها و صدا و سیمای جمهوری اسلامی، با خرسندی به نقل از حامد کرزی در گفت‌وگو با تلویزیون آمریکایی سی‌ان‌ان نقل کردند: «ايران بيش از آنچه به نظر مقامات آمريكايي يك تهديد خوانده مي‌شود، براي افغانستان يك كمك و يك راه حل به‌حساب می‌آید.»

محصولات محبوب ایرانی
حضور اقتصادی ایران، بیشتر از دیگر نقاط افغانستان، در شهر غربی هرات محسوس است. این شهر، با کمک ایران، چهره‌ای متفاوت با دیگر نقاط افغانستان یافته است. شهرک صنعتی هرات که در زمان اسماعیل خان حاکم پیشین این شهر پایه گذاری شد، در بردارنده صدها کارخانه بزرگ و کوچک تولیدی است.

هرات با کمک شرکای تجاری ایرانی خود، از نظر تولید بسیاری از محصولات غذایی، از جمله لبنیات، نوشابه‌های غیر الکلی و شیرینی، به خودکفایی رسیده است.

تمامی خیابان‌ها و حتی بسیاری از کوچه‌های این شهر توسط پیمانکاران ایرانی - افغانی آسفالت شده و چهره هرات را از یک شهر پر گرد و غبار در پنج سال پیش، به یک شهر نسبتاً نظیف و متفاوت تبدیل کرده است.

بازارهای هرات، سرشار از محصولات رنگارنگ ایرانی است.

از هرات که به دیگر شهرهای افغانستان برویم، خبری از آن طراوت و شادابی و فعالیت پویای اقتصادی نیست، اما آنچه همچنان در بسیاری از شهرها به چشم می‌خورد، محصولات تولیدی شرکت‌های ایرانی است.

مواد شوینده و پاک‌کننده، مواد غذایی، فرش، کاشی و سرامیک و محصولات برقی ساخت ایران، تقریبا در همه شهرهای افغانستان، حتی مناطق ناآرم جنوب و شرق دیده می‌شود.

در کنار محصولات ایرانی، فرآورده‌های شرکت‌های پاکستانی و چینی نیز به وفور در بازارهای افغانستان دیده می‌شود، اما بیشتر افغان‌ها، محصولات ایرانی را که استاندارد و با کیفیت است، بر محصولات پاکستانی که بدون کنترل کیفیت تولید می‌شود، ترجیح می‌دهند.

در مجموع، حضور بخش خصوصی ایران، موفق‌تر از بخش خصوصی دیگر کشورها در افغانستان است. بی‌تردید مجاورت جغرافیایی و مشترکات فرهنگی، نقش موثری در این موفقیت داشته است.

موقعیت ممتاز فرهنگی
از نظر فرهنگی، حضور ایران در افغانستان، بیش از هر کشور دیگری محسوس است.

ایران در شهرهای مختلف افغانستان، از جمله هرات، کابل و مزارشریف، کتابخانه احداث یا تجهیز کرده و به فعالیتهای فرهنگی دیگر ازجمله فعالیتهای مطبوعاتی کمک کرده است.

محصولات سینمایی ایران، در تلویزیون‌های دولتی و خصوصی افغانستان، طرفداران زیادی دارد. فیلم‌های سینمایی و سریال‌های تلویزیونی ایرانی، بدون اینکه همانند محصولات مشابه خارجی، نیاز به ترجمه داشته باشد، از رسانه‌های افغانی پخش می‌شود و مورد استقبال مخاطبان افغان قرار می‌گیرد.

اما آنچه به حضور فرهنگی ایران در افغانستان ضربه می‌زند، آلوده شدن این فعالیت‌‌ها به پیرایه‌های ناخوشایند تعصبات مذهبی است.

ایران در هر کتابخانه‌ای که در افغانستان ایجاد و یا تجهیز کرده، شمار زیادی کتاب‌های مذهبی - سیاسی باب طبع نظام جمهوری اسلامی، همچون ولایت فقیه، آثار منسوب به آیت الله خمینی و حتی توضیح المسائل مراجع تقلید مستقر در شهر قم را به عنوان بخشی از کمکهای فرهنگی خود، عرضه کرده است.

این کار، باعث فاصله گرفتن مخاطبان غیر شیعه محصولات فرهنگی در افغانستان و حتی آن عده از افغانهای شیعه مذهب می‌شود که با برداشت جمهوری اسلامی از اسلام سیاسی موافق نیستند.

زبان و فرهنگ مشترک، مناسب‌ترین عرصه برای فعالیت ایران در افغانستان است، در صورتی که مقامات جمهوری اسلامی، سعی در بهره برداری سیاسی - مذهبی از این شرایط نداشته باشند.