سرباز پیر آزادی مطبوعات

ايرج اديب‌زاده

خودش را سرباز پیر آزادی مطبوعات می‌داند و همچنان برای مبارزه در این راه آماده است. رضا مرزبان، روزنامه‌نگار، شاعر، و نویسنده، تاریخ زنده‌ی روزنامه‌نگاری نیم قرن اخیر ایران است.

عکس از زمانه

کارش را 61 سال پیش در مشهد ، در روزنامه‌ی آفتاب شرق، با قصه‌نویسی آغاز کرد. یکی از همین قصه‌ها با نام «هر که دارد هوس کرب‌وبلا بسم‌الله!» که به گفته‌ی خودش پرده‌دری از تبلیغ خرافی مذهب بود، باعث خشم بنیادگرایان آن زمان شد. تا آنجا که انبار روزنامه را به آتش کشیدند. خودش می‌گوید روزی که می‌خواست یک نسخه از آن قصه را به صادق هدایت بدهد، در اختیار نداشت.

اول شهریور 1326 به تهران رفت. هم برای ادامه‌ی تحصیل، هم معالجه‌ی مادر بیمارش و نیز ادامه‌ی قلم زدن که همه‌ی زندگی‌اش بود. و با وضعی که پیش آمده بود در مشهد دیگر امکان نداشت. در تهران کار روزنامه‌نگاری را در روزنامه‌ی زندگی که مدیرش حسین آموزگار تهرانی، برادر مدیر روزنامه‌ی آفتاب شرق، بود آغاز کرد. با روزنامه‌های مختلف کار کرد. به دلیل علاقه و گرایش به چپ، مدتی مدیر روزنامه‌ی نوید آزادی بود (ارگان رسمی سندیکای کارگری وابسته به حزب توده). مدتی زندانی شد. بعد از آزادی در بانک بازرگانی استخدام شد اما به دنبال دیداری با دکتر مصباح‌زاده به کار در روزنامه‌ی کیهان دعوت شد. وی تا مقام معاون سردبیری پیش رفت و مدت‌ها استاد روزنامه‌نگاری در دانشکده‌ی علوم ارتباطات اجتماعی بود که به وسیله‌ی دکتر مصباح‌زاده به وجود آمده بود.

در دوران انقلاب وی به انتشار روزنامه‌ی پیغام امروز دست زد که بیشتر از شش ماه دوام نداشت و توسط مسؤولان جمهوری اسلامی توقیف شد. رضا مرزبان پس از سه سال زندگی مخفی، از ایران فرار کرد. و از آن زمان در پاریس زندگی می‌کند. و به نوشتن کتاب‌های تاریخی و شعر مشغول است. نقش مهم مرزبان که از وی تصویری ماندگار در تاریخ روزنامه‌نگاری ایران به جای می‌گذارد، تلاش پیگیرش برای ایجاد سندیکای روزنامه‌نگاران ایران است. و حمایت از روزنامه‌نگاران حرفه‌ای ایران. و نیز تلاش همیشگی در راه آزادی مطبوعات.

هفته‌ی پیش در پاریس به مناسبت روز جهانی مطبوعات به ابتکار «جنبش جمهوری‌خواهان دمکرات و لائیک» از رضا مرزبان، این روزنامه‌نگار پیشکسوت، که بیش از شصت سال به عنوان روزنامه‌نگار آن هم در دورانی پرتلاطم قلم زد و آگاهی داد، تجلیل شد. در این جلسه هادی خرسندی، طنز نویس و مدیر نشریه‌ی اصغرآقا، و نیز احسان منوچهری، استاد دانشگاه در پاریس و از سردبیران بخش فرانسه رادیو بین‌المللی فرانسه، از شاگردان مرزبان در دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی ، از جنبه‌های مختلف دوران حرفه‌ای او سخن گفتند.


هادی خرسندی زمانی که هیجده سال داشت عضو سندیکای روزنامه‌نگارانی شد که مرزبان پایه‌گذار آن بود. وی گفت: « رضا مرزبان حرفه‌ای بود. توانست سندیکای مطبوعات را قدرت دهد و اصول سندیکالیسم را به ما بیاموزد. مرزبان که صد درصد حرفه‌ای کار می‌کرد، گرفتار شغل دولتی نشد. اما روزنامه‌نگارانی هم داشتیم که شغل دولتی داشتند و دردآور این که کارمند همان حوزه‌ی خودشان هم بودند.» خرسندی با طنز گفت: « خبرنگاری داشتیم رفتگر شهرداری بود! از هر دو جا حقوق می‌گرفت. خود من هم در سازمان جلب سیاحان در قسمت انتشارات معاون زنده‌یاد منوچهرمحجوبی بودم. این هم آب باریکه‌ی زندگی روزنامه‌نگاران بود.»

احسان منوچهری، که چهار سال شاگرد روزنامه‌نگاری مرزبان بود، به رفتار وی با دانشجویان و خصوصیات انسانی او اشاره کرد. رضا مرزبان در گفت‌وگوی اختصاصی با زمانه از دوران طولانی روزنامه‌نگاری‌اش گفت. از جمله از دوران روزهای پیش از انقلاب که وی دوران هرج‌ومرج می‌نامد.

برای شنیدن این گفت‌وگو «اینجا» را کلیک کنید.