خیال ایران

ماه‌منير رحيمی

فايل صوتی برنامه را از «اینجا» ‌بشنوید.

نخستین بررسی عکاسی معاصر ایران در آمریکا، در دانشگاه مریلند برگزار شد. "نگرش ایرانی" عنوان نمایشگاه عکسی است که در همین زمینه از 12 تا 29 آوریل در گالری هنر این دانشگاه برپا بود.
پروژه‌ی "خیال ایران" را حمید سوری از موزه‌ی هنرهای معاصر تهران و گری هالمن از مرکز هنر دانشگاه مینوسوتا جمع‌آوری کرده‌اند. در این برنامه عکس‌هایی از احمد ناطقی، کاوه گلستان، محمد فرنود، سعید صادقی، شاهرخ جعفری، ابراهیم خادم‌بیات، مجید کورنگ‌بهشتی، مهران مهاجر، آرمان استفانیان، لیلا پازوکی، اسماعیل عباسی، بهنام جلیلی، فرشید آذرنگ، شهریار توکلی، فرشید مثقالی، کوروش ادیم، یحیی دهقان‌پور، صادق تیرافکن، سیف‌الله صمدیان به نمایش گذاشته شد.

گری هالمن (Gary Hallman)، محقق آمریکایی این برنامه و گردآورنده‌ی این مجموعه‌عکسها در آمریکا، در دانشکده‌ی جامعه‌شناسی طی سخنانی درباره‌ی سفرش برای این کار به ایران توضیح داد. او با بررسی 60 اثر از میان آثار 20 عکاس معاصر ایران، در مجموع پروژه‌ای را به سرانجام رساند که اهل نظر آن را فرصتی نادر خواندند برای نگاهی دیگر به زندگی و تجربیات ایرانیان. در پایان سخنرانی‌اش در گفت‌وگويی اختصاصی با رادیو زمانه شرکت کرد:

«من این تجربه را در مورد روسیه دارم؛ و دیدم چه طور پیام یک عکس، خارج از مرزهای جغرافیایی یک فرهنگ می‌تواند درست یا غلط ترجمه شود. من عکس‌هایی از روسیه دیده بودم، که وقتی آنها را با واقعیت مقایسه می‌کردم، می‌دیدم چه بامزه یا خنده‌دار هستند. همین برايم جالب بود که ببینم چه چیزی از ایران در فرهنگ آمریکا ترجمه نشده یا انتقال نيافته است. وقتی دعوت‌نامه‌ای از ایران دریافت کردم، برايم جذاب بود که بروم و کارم را در ایران عرضه کنم. و در عین حال ببینم ایرانیان راجع به آن‌چه این‌جا می‌گذرد چی فکر می‌کنند. من واقعاً کنجکاو بودم بروم به این کشور و عکس‌هايم را با هنرمندان آن‌جا معاوضه کنم. دوستان ایرانی زیادی هم به من کمک کردند.»

با توجه به اخبار فراوانی که اکنون راجع به ایران در رسانه‌های غربی پخش می‌شود، آیا واقعاً با این سفر نظرتان درباره‌ی این کشور تغییر کرد؟
بله قطعا.

چه طور؟
البته من زمان کمی آن‌جا بوده‌ام. ولی در همين زمان کم هم می شود بسیار آموخت.

عمده‌ترین یا اولین چیزی که حالا از ایران به یادتان می‌آيد چیست؟
دریافت مفهومی از یک ديـلـِما یا چیزی که به نظر بن‌بست می‌آید. و این که مردم چه گونه با موضوع کنار می‌آیند.

حالا که از مردم گفتید، آن‌ها شما را به عنوان يک آمریکایی چه‌طور پذیرفتند؟
مردم؟ مردم عالی بودند. فوق‌العاده. آن‌ها، همه‌شان واقعاً بسیار خوب بودند. حتی آن‌هايی که با نظرهای سیاسی من مخالف بودند، خیلی مهربان و باسخاوت بودند. نکته‌ی جالب دیگر این‌که آن‌ها از خیلی جهت‌ها مثل آمریکایی‌ها هستند.

فکر می‌کنید، کسانی مثل شما، اهل هنر یا علم ، می‌توانند در افکار عمومی آمریکا آن‌قدر تأثیر بگذارند که درنهایت به برقراری رابطه بین ایران و آمریکا کمک کند؟
سؤال خوبی ‌است. من فکر می‌کنم همه‌ی کاری که ما با پروژه‌هایی مثل این می‌توانیم بکنیم این است که رودررو با مردم ملاقات کنیم. با هم حرف بزنیم. و این به نظرم قدم مهمی است و احتمالاً به ما بهترین امکان را می‌دهد که بتوانیم راجع به این‌که یک فرهنگ چه‌گونه است، عقیده‌ای پیدا کنیم؛ نه یک تصویر رایج و عمومی را بپذيريم. آن هم در این جهان سیاسی.

آیا رابطه‌ای بین سفر شما با مسائل سیاسی وجود داشته؟
بله. من به مسائل سیاسی بسیار علاقه‌مندم. البته بوده. بنابراین، این یک فرصت عالی بود برای من که به ایران بروم و به عنوان یک هنرمند ببینم آن‌جا واقعاً چه خبر است؟ چه می‌گذرد؟ مثلاً راهنمای ما، من را برد به تماشای برنامه‌های امام حسین، عاشورا و این خیلی برايم جالب و خارق‌العاده بود.

برای رفتن به ایران هیچ مشکلی در گرفتن ویزا نداشتید؟
اولین بار از طریق پاکستان اقدام کردم.

گرفتید؟
بله گرفتم. ولی هشت ساعت قبل از این که هواپیمای من پرواز کند! دفعه‌ی دوم هم از همان طریق گرفتم و این بار خیلی خیلی زودتر اقدام کردم.

اگر بخواهم نظرتان را راجع به ایران خلاصه کنيد...
من نمی‌توانم بگويم همه چیز خوب است. ولی می‌گويم این کشور وضعیتی در حال تعلیق دارد. من هنوز با دوستانی که در ایران پیدا کرده‌ام ارتباط دارم. تقریباً هر شب. و از اخبار دست اول آن‌جا باخبرم. و در حال حاضر فکر می‌کنم فقط می‌توانیم منتظر شويم ببینیم چه پیش می‌آيد.

شما امیدی می‌بینید برای بهبود روابط ایران و امریکا؟
بله. من این طور فکر می‌کنم. با تغییراتی که در این کشور دارد اتفاق می‌افتد، فکر می‌کنم روابط هم عوض شود.

آيا دانشگاه‌ها، مثلاً همین دانشگاه مریلند، هیچ برنامه‌ای برای کمک به ایرانی‌ها یا حمایت از دست‌کم هنرمندان ایرانی دارد؟ مثلاً تسهیلاتی برای آمدن آن‌ها به امریکا...
این واقعاً خیلی سخت است.

فکر نمی‌کنید این رفت‌وآمدها نخستین گام باشد برای داشتن رابطه یا تعدیل روابط؟
چرا می تواند اين‌طور باشد. ولی مشکل بزرگ این است که برای این کار باید راهی وجود داشته باشد. و البته هزینه‌ی مالی هم دارد. مثلاً برای همین نمایشگاه ما خیلی مشکل داشتیم. نمی‌توانستیم بودجه بگیریم.

این پروژه مستقل و شخصی پیش رفت یا دانشگاه از آن پشتیبانی کرد؟
حقیقتاً می توانم به شما بگويم که هیچ‌کس به این برنامه علاقه‌ای نشان نمی‌داد. و من خیلی با این مسأله مشکل داشتم.

چرا؟
به خاطر استریوتایپی که در مورد ایران وجود دارد. همین موضع‌گیری هم در مورد روسیه وجود داشت.