کدهای اخلاقی روزنامه نگاری

امید معماریان

استانداردها و اصول حرفه‌ای
دبیر بخش اجتماعی یکی ازهفته‌نامه‌های آلمانی که برای تهیه گزارشی درخصوص مسائلی که جامعه جوان ایرانی با آن مواجه هست به تهران سفر کرده بود، مانند بسیاری دیگر ازخبرنگاران خارجی برای، نوشتن مطلبی درباره "فحشاء وجامعه ایرانی" بی‌تابی می‌کرد. با توجه به این که موضوع فحشاء در ایران زیرپوست لایه‌های شهر اتفاق می‌افتد و بخش‌های قابل رویت آن پدیده‌ای خیابانی به شمار می‌رود، یک روز عصر پاییزی با او راهی چند پاساژ شمال و شمال غربی تهران شدم. دربین راه هنگامی که به او گوشزد کردم کسی به این سوال "آیا فاحشه هستی و اگر هستی چرا؟" پاسخ نمی دهد، با شگفتی او مواجه شدم. درجواب تعجبی که روی صورتش نشسته بود گفتم: حتی کسانی که این کار را می‌کنند خود را به این نام نمی‌خوانند و حاضر نخواهند بود در مورد آن مصاحبه کنند.

به مترجم او گفتم که برای این کار اولا باید خودشان به جستجو بروند و ثانیا هزینه زمانی که از آنها صرف می‌کنند را بپردازند. او درپاسخ من درحالی که عصبانی شده بود، گفت که تمایل ندارد مانند خبرنگارهای شبکه‌های تلویزیونی به منابع گزارش خود پول بپردازد و اضافه کرد که این از اصول حرفه‌ای روزنامه‌نگاری دور است.

"پرداخت پول" یا هزینه، زمانی که از مصاحبه‌شونده و یا منبع خبری گرفته می‌شود، یکی ازخط قرمزهای روزنامه‌نگاری حرفه‌ای به شمار می‌رود. روزنامه‌نگاران غربی، ایجاد ارتباط دوستانه و متقاعد کردن افراد برای مصاحبه را رمز موفقیت خود می‌دانند و پرداخت پول به منبع را عملا خارج از اصول حرفه‌ای. این موضوع درخصوص شبکه‌های تلویویونی ممکن است تفاوت‌هایی داشته باشد. توجیهی که برای رعایت این اصل به کار برده می‌شود این است که چنین موضوعی باعث می‌شود، طرف مقابل هرچه که مورد علاقه خبرنگار است را بگوید و عملا داستان او را بی‌اعتبار کند.

ازسوی دیگر، با توجه به شرایطی که ایران دارد، هرگونه پرداختی از سوی خبرنگاران خارجی می‌تواند، مشکلات جدی را برای امنیت خود و یا افرادی که با آنها مصاحبه می‌شود به همراه بیاورد. روزنامه‌نگاران خارجی که مدتها در ایران بوده‌اند و با پیچیدگی‌های کار با محیط ایران آشنا هستند، چین قواعدی را سخت‌تر از هرجای دیگری رعایت می‌کنند.

خبرنگاران و ارتباط عاطفی
ازجمله دیگر اصولی که همواره روزنامه‌نگاران از آن برحذر داشته می‌شوند، ارتباط عاطفی با افرادی است که مورد مصاحبه قرار می‌گیرند یا شخصیت اول داستان را به خود اختصاص می‌دهند. این موضوع تقریبا یکی از بخش‌های کلاس‌های "کدهای اخلاقی روزنامه نگاری" به شمار می‌رود.

با این وجود برخی از روزنامه‌نگاران اذعان می‌کنند که در طی مدت فعالیت روزنامه‌نگاری خود چنین مرزی را رد کرده اند. فلسفه‌ای که پشت چنین موضوعی قرار دارد این است که چنین ارتباطی می‌تواند بی‌طرفی روزنامه‌نگار را زیر سوال ببرد و او را به طرف قهرمان داستانش سوق بدهد و از اعتبار مطلب بکاهد. با این وجود روزنامه‌نگاران بسیاری وجود دارند که پس از تهیه گزارش و خبر خود در ایران، به سوژه خود نزدیک شده و برای کمک به وضعیتی که برایش نگران بوده اند، اقدام کرده اند.

شفافیت، موضوع دیگری است که روزنامه نگاران حرفه‌ای که به ایران سفر می‌کنند، به آن توجه دارند. برخی از افرادی که پیش ازاین به ایران سفر نکرده اند و از گرفتن و یا نگرفتن ویزای خبرنگاری مطمئن نیستند، با استفاده از ویزای توریستی و یا فرهنگی به ایران سفر می‌کنند. روزنامه‌نگاران حرفه‌ای از رفتن به این سو پرهیز می‌کنند. از منظر آنان، حتی شرایط سخت و محدودیت‌هایی که معمولا شرایط خبرنگاری در ایران به روزنامه‌نگاران تحمیل می‌کند، بهتر از آن است که روزنامه‌نگار در قامت توریست سفر کند. چنین کاری می‌تواند سفرهای بعدی افراد را به خطر بیاندازد و آنها را درلیست سیاه نهادهای مسئول قرار دهد.

به علاوه روزنامه‌نگارانی که به ایران سفر می‌کنند، در قامت روزنامه‌نگار، مصونیت‌های خاصی دارند و اگرچه مورد نظارت دستگاه ذی ربط هستند اما از سوی دیگر‌، چنین نظارتی ایمنی حضورشان را نیز فراهم می‌کند. با این وجود طی یک سال و نیم گذشته و پس از انکه اعطای ویزا به خبرنگاران خارجی از دشواری خاصی برخوردار شد و مخصوصا خبرنگاران آمریکایی و کانادایی مشکل جدی برای اخذ ویزا پیدا کردند، تعداد روزنامه‌نگارانی که به عنوان توریست فرهنگی به ایران سفر می‌کنند، افزایش پیدا کرده است. چنین روزنامه‌نگارانی برای تهیه مطالب خود با مشکلات جدی‌تری مواجه هستند و محدودیت‌های بیشتری را تحمل می‌کنند.

ویزای توریستی یا روزنامه‌نگاری؟
به علاوه بسیاری از افراد، شخصیت‌ها، روزنامه‌نگاران، تنها حاضرند با کسانی مصاحبه و گفت‌وگو کنند که نسبت به هویت روزنامه‌نگاری آنها مطمئن هستند. یکی از روزنامه‌نگاران کانادایی که سال گذشته با ویزای فرهنگی به ایران سفر کرده بود، از ارتباط گرفتن با بسیاری از افرادی که تمایل داشت با آنها به صورت رسمی گفت‌وگو کند، بازماند. بسیاری افراد، از وی اجازه وزارت ارشاد را درخواست کرده بودند و همین موضوع باعث شده بود عملا گفت‌وگوهایشان به گپ‌های طولای بدل شود تا بخشی از داستانش. اگرچه وی امسال برای گرفتن ویزای روزنامه‌نگاری به تهران با مشکل مواجه شد و بیش از پنج ماه است که در انتظار سفر است. در واقع خبرنگاران، علی رغم همه محدودیت‌هایی که وجود دارد، ترجیح می‌دهند همه مراحل قانونی را پشت‌سر بگذارند تا بر سر بی‌احتیاطی، مشکلی برای آنها به وجود نیاید و احتمالا سفرهای آتی‌شان به ایران با مشکل مواجه نشود.

نظارت بر اطلاعات و داده‌ها
ریس الریش، روزنامه‌نگار آمریکایی که ماه سپتامبر به ایران سفر کرده بود، از محدودیت‌هایی که برای مصاحبه با افراد وجود دارد و عملا دسترسی به گوشه‌های مختلف اخبار را مشکل می‌کند، می‌گوید. اگرچه افرادی که با خبرنگاران خارجی مواجه می‌شوند نیز هنگامی که آنان را با مترجمان دولتی می‌بینند از ارائه دقیق تحلیل‌هایشان خودداری می‌کنند. به اعتقاد آنان چنین کاری باعث می‌شود برخی از روزنامه‌نگاران، دوبار کنترل را برای مطالبشان اعمال بکنند. بدین ترتیب که علاوه بر ترجمه، مترجمان صدای افراد را ضبط می‌کنند و بعد به صورت تصادفی بخش‌هایی از مواد خام گزارش‌های خود را به فارسی زبان‌هایی که انگلیسی می‌دانند می‌دهند تا برایشان ترجمه کنند و مطمئن شوند مطالبشان از همان دقتی برخوردار است که نویسنده بیان کرده بود.

نظارت دوگانه (Double check) و کنترل صحت مطالب با حداقل دو منبع و نظارت بر روی مسائلی که مطرح می‌شود (Fact Checking) نیز از دیگر اصول روزنامه‌نگاری حرفه‌ای قلمداد می‌شوند که معمولا توسط روزنامه‌نگارانی که به ایران سفر می‌کنند مورد توجه قرار می‌گیرد. سیاهه بلند بالایی از افرادی وجود دارند که معتقدند در مصاحبه با روزنامه‌نگاران خارجی، مباحثی را که مطرح کرده اند به نوع دیگری بیان شده است. موضوعی که بسیاری از فعالان سیاسی اجتماعی ایرانی را به کار روزنامه‌نگاران خارجی بدبین می‌کند. درحالی که هم مسائل فنی، هم مسائل محیطی و هم رعایت اصول روزنامه‌نگاری، می‌تواند در انتقال مفاهیم به صورت اشتباه نقش داشته باشد.

مصاحبه نکردن درحال انجام وظیفه
برخی از خبرنگارانی که طی سال‌های گذشته به ایران سفر کرده اند، هم اکنون خود چهره‌های مشهوری به شمار می‌روند. از «الین شیولینوی» نیویورک تایمز تا «کریستین امانپور» شبکه سی.ان.ان و یا« تد کاپل» شبکه تلویزیونی دیسکاوری آمریکا. خیلی از روزنامه‌نگاران وطنی علاقه‌مند هستند که با خبرنگاران خارجی به مصاحبه بپردازند. با این وجود، آنها از انجام چنین کاری خودداری می‌کنند.

الین شیولینو وقتی در برابر پرسش من برای مصاحبه قرار گرفت، گفت که به دلایل حرفه‌ای نمی‌تواند این کار را انجام دهد. کریستین امانپور که طی ایام دهه فجر به ایران سفر کرده بود، در بازدید از تاسیسات هسته‌ای ایران، هنگامی که در برابر پرسش‌های خبرنگاران صدا و سیما قرار گرفت، از پاسخ دادن به آنها طفره رفت. موضوعی که تبدیل به یک گزارش خبری تلویزیونی در ایران شد.

با این وجود طبق قاعده‌ای در بسیاری از روزنامه‌ها و شبکه‌های تلویزیونی غربی، کسانی که برای تهیه گزارش به ایران و یا کشورهای دیگر سفر می‌کنند، از اینکه خود موضوع تهیه خبر برای دیگران بشوند، برحذر هستند. آنها حتی از اظهار نظر درخصوص حوزه‌های مختلف مربوط به گزارش خود نیز پرهیز می‌کنند تا مبادا کیفیت گزارششان تحت تاثیر چنین اظهار نظری قرار گیرد.

از منظر روزنامه‌نگاران خارجی که به ایران سفر می‌کنند، رعایت اصول حرفه‌ای و کدهای اخلاقی، تضمین قابل اعتمادی برای حضور ایمن آن‌ها به شمار می‌رود. قوائدی که نوشته و یا نانوشته، معمولا توسط روزنامه‌نگاران رعایت می‌شود.

--------------------------
لینک مطالب پیشین:
«ویزاهراسی» درمیان خبرنگاران خارجی
خبرنگارانی که از تهران خارج نمی‌شوند
اصحاب رسانه‌های خارجی در ایران