سايه بلند دام‌ها

احمد سمايی

"کدام يک از اين عوامل، گازهای آلاينده و زيانمند بيشتری توليد می‌کند: دامداری و يا استفاده انسان از اتوموبيل؟" اين سوالی است که گزارش جامع و تحقيقی جديد "سازمان جهانی خواربار و کشاورزی"(FAO / وابسته به سازمان ملل) با آن شروع می‌شود. در اين گزارش که عنوان آن "سايه بلند دام‌ها" است، محققانی از گستره‌های مختلف و از کشورهای متفاوت کوشيده‌اند سهم دامداری و مصرف انبوه گوشت توسط انسان را در تخريب محيط زيست به بررسی بگيرند و رهنمودها و پيشنهاداتی را در اين رابطه ارائه کنند.

بنا به داده‌های گزارش يادشده، هم اينک يک و نيم ميليارد رٱس گاو ، يک ميليارد و هفتصد ميليون بز و بره و تعداد بی‌شماری خوک و مرغ و خروس در جهان وجود دارد که مجموعا ۱۸ درصد گازهای گلخانه‌ای زمين را توليد می‌کنند. به عبارت ديگر، سهم دام و طيور مورد مصرف انسان در توليد گازهای آلاينده جهان از سهم حمل‌ونقل در توليد چنين گازهايی پيشی گرفته است.

دامداری در اين وسعت و مقياس صرفا به تخريب جو زمين کمک نمی‌کند، بلکه آن چنان که در گزارش آمده است، تخريب جنگل‌ها برای تبديل آنها به مراتع؛ استفاده مکرر از زمين‌ها برای توليد علوفه که به سايش و فرسايش آنها می‌انجامد؛ از بين رفتن گونه‌های مختلف گياهی و نيز هدررفتن آب و آلوده‌شدن آن از رهگذر استفاده از کودها، آنتی‌بيوتيک‌‌ها و آفت‌کش‌ها از ديگر پيامدهای گاه فاجعه‌بار اين نوع تغذيه‌ی در حال گسترش انسان‌هاست. گزارش نتيجه می‌گيرد که پرورش و نگهداری انبوه دام توسط انسان يکی از عوامل اصلی ايجاد شماری از بدترين مشکلات زيست‌محيطی است.

گزارش "سايه بلند دام‌ها" به اين واقعيت اشاره می‌کند که افزون شدن مداوم جمعيت جهان و اشتياق روزافزون به رفاه بيشتر به تقاضای فزاينده و تصاعدی برای گوشت، تخم‌مرغ و توليدات لبنی دامن زده است. بنا به پيش‌بينی‌ها و محاسبات گزارش، مصرف روزانه گوشت در جهان که در آستانه ورود به هزاره سوم، ۲۲۹ ميليون تن بوده تا سال ۲۰۵۰ دو برابر خواهد شد. مصرف شير نيز با يک سير صعودی به ۱۰۴۳ ميليون تن خواهد رسيد.

هيچ شاخه‌ای از اقتصاد کشاورزی به لحاظ رشد سرعت و شتاب دامداری را ندارد. اين رشته منبع درآمد يک ميليارد و سيصد ميليون نفر از مردم جهان است. گزارش يادشده می‌گويد که رشد و توسعه دامداری در حال حاضر بيش از همه در پرورش و نگهداری مکانيزه خوک و طيور خود را نشان می‌دهد.

ضرر و زیان‌های چندگانه
بنا به داده‌های گزارش "سايه بلند دام‌ها"، هم اينک يک سوم زمين‌های زير کشت جهان به توليد علوفه برای دام‌ها اختصاص دارد. به عبارت ديگر، مزارع و مراتعی که در حال حاضر در آنها علوفه توليد می‌شود ۳۰درصد مناطق بری جهان را تشکيل می‌دهند که قسما تا پيش از اين جزء جنگل‌های مناطق حاره بوده‌اند. جنگل‌زدايی و تبديل زمين‌های حاصل از آن به مرتع، خود يکی از عوامل گرمای جو زمين است. به اين ترتيب، دامداری در توليد دی‌اکسيد کربن، ۹درصد از کل سهم بشر در توليد اين گاز مخرب را تشکيل می‌دهد.

اما عامل مهم‌تر و مضر‌تر گاز متانی است که دام‌ها به هنگام نشخوار و هضم توليد می‌کنند. متانی که از اين رهگذر متصاعد می‌شود برای جو زمين ۲۳ برابر مضرتر از دی‌اکسيد کربن است. ضرر و زيان اکسيد نيتروژن حاصل از تپاله و مدفوع دام‌ها از اين هم فراتر می‌رود چرا که اثرات تخريبی‌اش ۲۹۶ برابر بيشتر از دی‌ اکسيد کربن است. آمونياکی هم که از اين زائدات حيوانی توليد می‌شود خود عامل ايجاد باران‌های مضر اسيدی است.

گزارش تحقيقی "سايه بلند دام‌ها" در انتها رشته پيشنهاداتی را هم برای فائق آمدن بر پيامدهای پرورش و نگهداری دام در مقياس کنونی ارائه می‌کند. تعيين بهای گزاف‌تر برای استفاده از آب و زمين جهت دام‌داری، کاهش يارانه‌های اختصاص‌ياقته به اين رشته کشاورزی،‌ محدود و سخت‌کردن دسترسی به مناطق حساس و حفاظت‌شده، روی‌آوردن به شيوه‌های بهتر و کم‌زيان‌تر تغذيه دام‌ها، سيستم‌های موثرتر و پربازده‌تر آبياری و نيز ايجاد تاسيسات لازم برای ذخيره‌سازی گازهای زيستی و طبيعی ناشی از دامداری از جمله پيشنهادات مطرح در گزارش يادشده هستند.

از خلال نتيجه‌گيری‌های گزارش می‌توان دريافت که بر سر دعوت مستقيم مردم جهان به روی‌آوردن بيشتر به تغذيه گياهی، اختلافات معينی وجود داشته است. به ويژه سهم دامداری در توليد درآمد برای بيش از يک ششم مردم دنيا و نيز ملاحظه منافع لابی‌ اين رشته در اقتصاد جهان از جمله عواملی بوده‌اند که مانع دعوت مستقيم تهيه‌کنندگان گزارش به لزوم کاستن از سهم گوشت در تغذيه عمومی شده‌اند. اين در حالی است که افزايش سهم توليدات دامی در سبد تغذيه مردم جهان با تشديد بيماری‌های متفاوتی توام شده که سکته‌های بيشتر و نيز اختصاص سهم بيشتری از هزينه‌های شخصی و عمومی به امر درمان از جمله پيامدهای آن است.

متن کامل گزارش سايه بلند دام‌ها