از لبنان چه مي‌دانيم (4)

بيژن روحانی

شنیدن فایل صوتی

در قسمت چهارم و آخرین قسمت از برنامه هایمان در مورد لبنان، به جنبه های تاریخی و فرهنگی این کشور بیشتر اشاره می کنیم.
لبنان با تاریخی چند هزارساله یادگارهایی از دوران مختلف دارد و به همین دلیل یکی از جاذبه های لبنان آثار تاریخی بسیار مهم و باشکوه آن است. شاید در میان هیاهوی جنگ و اختلافات سیاسی در لبنان، از اهمیت آثار تاریخی و فرهنگی این کشور اطلاع چندانی نداشته باشید.

شهر بیبلوس یا به عربی جبیل یکی از مهم ترین کانون های تمدن در لبنان بوده. هم اکنون آثار چند دوره مختلف از زمان فنیقی ها، تا آثار معماری رومی و سپس مسیحی و اسلامی در این شهر دیده می شود. این شهر همان محلی است که برای اولین بار قدیمی ترین نمونه خط و الفبای فینیقی روی تابوت سنگی یکی از پادشاهان آن پیدا شد. حتما می دانید که الفبا و خط فنیقی ریشه خطوطی است که امروز انسان با آنها می نویسد. البته به جز خط و الفبای شرق آسیا. در جبیل یا بیبلوس بقایای معماری دوران رومی ها هم هست. از جمله تئاتر کوچکی که روی تپه ای مقابل دریا قرار دارد. تئاتر روبازی که تماشاگران می توانستند در پشت سر بازیگران منظره دریا را هم تماشا کنند.

اما اکنون دراین بندر تاریخی بسیار زیبا، مردانی با لباس سفید و دستگاه های مخصوص سرگرم جمع آوری ضایعات نفتی از روی آب هستند. در جنگ اخیر، پس از آن که اسراییل یک منبع نفت را در چند کیلومتری آنجا مورد هدف قرار داد، آلودگی نفتی روی سطح دریا پخش شد و به این منطقه رسید. به جز آلوده شدن محیط زیست، بخشی از قلعه تاریخی بیبلوس یا جبیل که در دریا قرار گرفته است نیز به ضایعات نفتی آغشته و چهره آن عوض شده است. برای آگاهی از این که جنگ اخیر چه تاثیری رو ی میراث تاریخی- فرهنگی لبنان داشته سراغ فردریک حسینی، مدیرکل آثار تاریخی لبنان می رویم. او در مورد میزان تخریب آثار تاریخی می گوید:" نمی توانیم دقیقا از تعداد و کمیت آثار تاریخی تخریب شده تصور درستی داشته باشیم، چون میراث فرهنگی یک چهارچوب بسیار وسیعی است و شامل چیزهای متفاوتی می شود. در این مفهوم خانه های قدیمی با معماری سنتی هم جای می گیرند که در حال حاضر ما اطلاع دقیقی از میزان تخریب آنها نداریم. ما فعلن فقط می توانیم در مورد سایت های شناخته شده باستان شناسی اظهار نظر کنیم. در این مورد باید بگویم که خوشبختانه تخریب محدود بوده است و آثار تاریخی به طور مستقیم کمتر هدف بمباران قرار نگرفته اند"

تنها اثر تاریخی که به طور مستقیم بمباران شده قلعه ای است در جنوب لبنان و نزدیک شهر صور به نام قلعه شمعا یا شمعون. قلعه بالای تپه مرتفعی قرار گرفته و بر تمام مسلط است. این قلعه سنگی، بنابر اعتقادات، مقبره شمعا یکی از پیامبران بنی اسراییل است. وقتی به قلعه نزدیک می شدیم دو فرد مسلح با لباس شخصی از ما پرس و جو کردند. همراه من که مسئول میراث فرهنگی جنوب لبنان بود به سربازان هدف ما را از عکاسی توضیح می دهد و به من می گوید از آنها عکس نگیر. برخی شواهد نشان می دهد که این قلعه تاریخی ممکن است برخی کاربردهای نظامی داشته و احتمالا به همین دلیل مورد هدف قرار گرفته است.

در خود شهر صور هم یکی از مهم ترین آثار تاریخی لبنان واقع شده. به جز "نکروپولی" یا شهر مردگان از آثار مهم شهر صور می شود به میدان بزرگ مسابقات ارابه رانی که در دوران تسلط رومی ها ساخته شده اشاره کرد. در سکوهای اطراف این میدان یا استادیوم بزرگ، بیش از چهل هزار تماشاگر می توانستند مسابقات ارابه رانی را از نزدیک تماشا کنند.

شهر صور در حال حاضر یکی از مراکز عمده شیعه نشین در جنوب لبنان است و اطراف آن مدام مورد تهاجم قرار گرفت اما سایت باستانی از تهاجم مصون مانده است.

در میان شهرهای تاریخی لبنان شاید بعلبک بیشترین تاثیر را روی بیننده داشته باشد. مهم ترین قسمت شهر بعلبک، ویرانه های دوران رومی آن است. دیدن معبد باکوس با ابعاد بسیار عظیم که بخشی های بسیاری از آن سالم مانده، حیرت انگیز است. باکوس یا دیونیزوس در افسانه های یونانی و سپس رمی، خدای شراب است. به جز معبد باکوس، معبد ژوپیتر و معبد ونوس نیز از بخش ای بسیار مهم محوطه باستانی شهر بعلبک است. با این که این محوطه باستانی قطعا جزو یکی از مهم ترین سایت های میراث جهانی است و انتظار می رود گردشگران بسیار زیادی در حال بازدید از آن باشند، اما شرایط ناپایدار سیاسی باعث وضعیتی شده که تقریبا از بازدید کننده خالی مانده است. در میان ویرانه های تاریخی بعلبک، هیچ کس دیگری نبود. از محوطه که خارج می شویم، پیرمردی با عصا خودش را به ما می رساند و اصرار دارد از او سکه های تاریخی اسکندر کبیر را بخریم. سکه هایی که تقلبی بودن آنها کاملا آشکار است. پیرمرد که از راننده تاکسی شنیده ما ایرانی هستیم، به انگلیسی توضیح می دهد که به ایران سفر کرده و حالا بیش از دو سه ساعت دو دروازه منتظر ما بوده تا برگردیم و این سکه ها را به ما بفروشد.

لبنان که یکی از پایه های اقتصاد آن می تواند توریسم و گردشگری باشد و در تابستان گذشته خود را برای شکستن رکورد تاریخی پذیرش گردشگر آماده می کرد با آغاز جنگ و سپس مشکلات حاد سیاسی وارد مرحله ای شد که دیگر کسی از لبنان جز به سرزمینی ناامن و مصیبت زده یاد نمی کند. تصویری که باید کوشید آن را کنار زد تا زیبایی های بی رقیب لبنان دوباره خود را نشان دهد.