از لبنان چه میدانیم _ بخش نخست

بيژن روحانی

شنیدن فایل صدا
لبنان برای ما چه معنایی دارد؟ آیا فقط کشوری است که صدای انفجار و گلوله از آن شنیده می شود؟ یا صداها و رنگ های دیگری هم در لبنان هست؟ اهمیت لبنان یا رابطه ایران و لبنان فقط به وقایع اخیر منحصر نمی شود. از دیرباز بین این دو سرزمین ارتباط گسترده ای وجود داشته است.

در چند برنامه می خواهیم با هم از لبنان صحبت کنیم. از لبنان ِ گذشته های تاریخی تا لبنان امروز. لبنان پس از جنگ سی و سه روزه با اسراییل. از سواحل نیلگون بیروت تا روستاهای ویران جنوب. از تنوع قومی و همزیستی ها تا درگیری های اخیر و احتمال بروز جنگ داخلی جدید. از فرهنگ چندگانه لبنان خواهیم گفت و صداهای متفاوتی را از آن خواهیم شنید.
شاید بد نباشد برای شروع کمی از تاریخ این سرزمین بگوییم:

سرزمینی که امروز به اسم لبنان شناخته می شود در حدود سه هزار سال پیش از میلاد مسیح یعنی پنج هزار سال پیش، محل زندگی مردمانی بود که خود را کنعانی می نامیدند. یونانیان قوم کنعانی را " فوئینیکی" خطاب می کردند که در عربی همان "فینیقی" است. خطی که فینیقی ها با آن می نوشتند ریشه خطوط کنونی انسان است. حرفه اصلی این مردم تجارت بوده و شهرهای خود را کنار دریا ساخته اند. در دوران کوروش، فینیقی ها تحت تسلط هخامنشی ها بودند و کشتی های آنها در اختیار پادشاه ایران بود. از کتیبه داریوش هم این طور بر می آید که برای ساختن کاخ های هخامنشی از چوب های سدر یا سرو آزاد لبنانی استفاده شده. همان درختی که امروز هم نشانه لبنان است و تصویرش میان پرچم این کشور نقش بسته.

بعد از آن، سرزمین فینیقی ها یا لبنان مدام تحت تسلط قدرت های مختلف بوده است از اسکندر مقدونی تا امپراتوران روم، خلافای بنی امیه، عباسی و عثمانی ها. لبنان پس از جنگ جهانی اول تحت تسلط فرانسوی ها درآمد. فرانسوی ها در سال 1926 جمهوری لبنان را شکل دادند و لبنان در سال 1943 استقلال خود را از فرانسه به دست آورد.
به دلیل حضور فرانسوی ها، بخشی از فرهنگ لبنان تحت تاثیر فرهنگ فرانسه قرار دارد.

بسیاری از مردم به خصوص مسیحیان لبنان، فرانسه را "مادر وطن" خطاب می کنند. زبان دوم لبنان تا همین چند وقت پیش زبان فرانسه بود که البته اکنون زبان انگلیسی هم به آن اضافه شده است. در لبنان بچه ها مدرسه رفتن را از سنین بسیار پایین شروع می کنند. بسته به نوع مدرسه، بچه ها از سه یا چهارسالگی به مدرسه می روند بنابراین کودک پیش از آن که نوشتن را بیاموزد می تواند غیر از عربی به فرانسه یا انگلیسی صحبت کند. در بیروت اگر به کتابفروشی های بزرگ سر بزنید، در کنار کتاب ها و نشریات عربی، آخرین کتاب های روز دنیا در زمینه ادبیات ویا کتاب های اجتماعی و سیاسی به زبان فرانسه و انگلیسی نیز در دسترس است. لبنان با این که سال ها گرفتار مسایل جنگ و اختلافات داخلی بوده اما از طرف دیگر درهای خودش را به طرف بقیه دنیا باز کرده است.



برگردیم به ساختار سیاسی و اجتماعی لبنان: لبنان ترکیبی است از اقوام و مذاهب مختلف. مسیحیان مارونی، شیعیان، سنی ها، دروزی ها ، کاتولیک ها و ارتدوکس ها و ارامنه ترکیب جمعیتی لبنان را تشکیل می دهند. به همین دلیل ساختار سیاسی لبنان این طور تعریف شده که رییس جمهور همیشه از بین مسیحیان مارونی انتخاب می شود، نخست وزیر از بین مسلمان اهل سنت و رییس مجلس از بین شیعیان. به این ترتیب لبنان به مدلی از دمکراسی دست پیدا کرده که جوابگوی جامعه به شدت پیچیده خود است. دمکراسی در لبنان بسیار با سابقه و ریشه دار است. مطبوعات لبنان وضعیت آزادی بیان را در این کشور به خوبی نشان می دهند. روزنامه النهار چاپ بیروت یکی از با سابقه ترین و حرفه ای ترین روزنامه های خاورمیانه است. در حال حاضر خطری که در لبنان روزنامه نگاران را تهدید می کند از طرف دولت و حکومت نیست بلکه خطر اصلی از طرف کسانی است که به ترور های سیاسی دست می زنند. جبران توینی سردبیر النهار و سمیر قصیر تحلیل گر این نشریه از جمله روزنامه نگرانی هستند که در دو سال گذشته و پس از کشته شدن رفیق حریری نخست وزیر لبنان، ترور شده اند.



با این که لبنان چندین سال درگیر جنگ داخلی بوده اما گزارشی از تخریب عمدی مراکز مذهبی و یا فرهنگی مسلمانان و مسیحیان توسط یکدیگر در دست نیست. در بسیاری از شهرهای لبنان، مراکز مذهبی مسلمانان و مسیحیان در کنار یکدیگر قرار دارد. در مرکز شهر بیروت، چند مسجد و کلیسا دیوار به دیوار هم قد برافراشته اند. در جبیل یا بیبلوس هم وضیعت چنین است.

"خالد ریفای" که در موزه ملی کار می کند و خود اهل بعلبک است در این مورد می گوید:" نه. به هیچ وجه. در طول جنگ داخلی ما هیچ موردی از تخریب عمدی کلیساها یا مساجد به دست پیروان مذاهب دیگر نداشتیم. اتفاقی که در بالکان و یوگوسلاوی سابق روی داد در لبنان به وقوع نپیوست." خالد خودش اهل سنت است و می گوید با زنی شیعه ازدواج کرده است.

تنوع فرهنگی و همزیستی این فرهنگ ها در لبنان مانند طبیعت آن است. دریای آبی مدیترانه که حتا در ماه نوامبر یا آذر ماه هم می شود در آن شنا کرد و از طرف دیگر به فاصله بسیار کوتاه، کوهستان های سرد و برفی. تنوعی که لبنان را بسیار پيچیده و در عین حال جذاب کرده است.